Адыгэ генерал

Сирием и дамыгъэ нэхъ лъапIэу щыт «Республикэм и ЛIыхъужь» орденыр зыхуагъэфэща генерал Чэпай Алаудин жеIэ: «СхузэфIэкIыху, Хэкум сыкъэкIуэжынущ». Абы мы гъэм мазитIым нэблагъэкIэ Налшык зыщигъэпсэхуащ.

Нэхъыжьым зэрыжиIэмкIэ, къэбэрдейхэр щхьэхуэу зы лъахэм щыпсэумэ, адыгейхэр Мейкъуапэ щыIэмэ, Сирием щыIэхэр псори сыт щыгъуи зэхэтащ: бжьэдыгъури, къэбэрдейри, абазэхэри. Абы къыхэкIыу дэтхэнэри фIыуэ къыгуроIуэ.  Абы и гъащIэр зэпхауэ щытар дзэ Iуэхурщ. Сирием и Дзэ-хьэуа къарухэм хэтащ, кхъухьлъатэзехуэу лэжьащ.

- 1967 гъэм журтым Джолан лъагапIэр щиубыдам къулыкъу есхьэкIырт. А зэманым си ныбжьыр илъэс 26-рэ хъуат, сылейтенант нэхъыжьт, - игу къегъэкIыж Алаудин. - Зауэр щекIуэкIым, къэралым унафэ къыдигъэкIат бийм и кхъухьлъатэу 5 къезыудыхым «Сирием и ЛIыхъужь» цIэр зэрыфIащынум теухуауэ. Къапщтэмэ, а бжыгъэм нэхъыби къезудыхат. Арати, а дамыгъэри къызатащ, майори сыхъуащ. Псори зэхэту дзэм илъэс 42-кIэ сыхэтащ. Генерал сыщыхъуам илъэс 43-рэ ныбжьым ситу арат.

Кхъухьлъатэзехуэ зэрыхъуным пасэу дихьэхат ар. Джолан лъагапIэхэр зэгуэр къаIэрыхьэжыным щIэхъуэпсу зэрыщытари абы и зы щхьэусыгъуэхэм ящыщу къыщIэкIынт. И сабиигъуэм адыгэхэр Джоланым щыIэ Эйн-Зиван жылэ цIыкIум дэсу щытат. Аращ ди лъэпкъэгъури къыщыхъуар. Къуажэ цIыкIум дзэм къулыкъу щызыщIэ щIалэ нэхъыжьхэр (и Iыхьлыи яхэту) куэду къыдэкIат. Абыхэм ядэплъейрт, я фащэм, я зыIыгъыкIэм дихьэхырт, апхуэдэуи кхъухьлъатэхэр уэгум зэритыр фIэтелъыджэу ехъуапсэрт, я сурэт ищIт. Балигъ зэрыхъуу, абы хуеджэну кIуащ.

Алаудин къыхегъэщ адыгэр дэнэ щымыIэми, зыхэтым къазэрыхэлыдыкIыр. Ар лъэпкъым и лъым хэту къелъытэ. Дзэм къищынэмыщIа, нэгъуэщI IэнатIэхэми къулыкъушхуэхэр щаIыгъщ. «Сирием лъэпкъ куэд щызэхэсщ: адыги, хьэрыпи, ермэлыи, нэгъуэщIхэри. Тэмэму псори дызэгуроIуэ, дызэдолажьэ. Ауэ 2011 гъэм зауэр къэхъея нэужь, адыгэ куэд Сирием икIыжащ, псом хуэмыдэу щIалэгъуалэр. Ахэр щызэбгрыкIащ Тыркум, Иорданием, Германием, Канадэм, Финляндием - едэпщанэрэ адыгэм и натIэ хъурэ Iэпхъуэн хуейуэ?! - жеIэ нэхъыжьым.

Хэкум пэIэщIэми, лъэпкъ хабзэхэр ягъэкIуэдакъым. Адыгэ фащэри, къафэри, джэгури - псори яIэщ. Адыгэ Хасэхэм анэдэлъхубзэр щрагъэдж, зэрыхъукIэ, ди щэнхабзэр хамэщIым щахъумэ. Сабийхэм адыгэцIэхэр фIащ. «Джоланым дыщисым, адыгэ жылэхэм адыгэбзэкIэ фIэкIа дыщызэпсалъэртэкъым, хьэрыпыбзэр школым щызэдгъащIэрт. Ауэ мы зэманым, фэ урыс псалъэхэр къызэрыхэвгъахуэм ещхьу, дэри ди щIэблэм хьэрыпыбзэр нэхъ къатекIуэ хъуащ, - къыхегъэщ ди хьэщIэм.

Алаудин дзэм щыхэт зэманым Урысейм куэдрэ къэкIуащ лэжьыгъэ IуэхукIэ. Къэзахъстанми Белоруссиеми куэдрэ щыIащ, Москва къалэм - мызэ-мытIэу. Ауэ адыгэхэр зэрыс щIыналъэхэм зэи къэсатэкъым. ИкъукIэ Хэкур зэрыдахэм ар зыIэпишащ. Абы и Iыхьлы, ныбжьэгъу куэд щыIэщ Хэкум икIи къыхегъэщ: «Мыбы щыслъэгъуар нэхъ ипэIуэкIэ, нэхъ сыщIалэу си нэгу щIэкIауэ щытамэ, сыкъэкIуэжыпэнт сыщыпсэуну. Хэкур си нэгу къызэрыщIэзгъэхьэу щытам нэхърэ нэхъ гуапэу къыщIэкIащ».

Ар унагъуэшхуэщ, хъыджэбзибл иIэщ. И щхьэгъусэр шэшэнщ, зыхэсым я нэхъыбэр хьэрыпщ. Абы къишэр сыт жыпIэмэ, языхэзми шэшэныбзэрэ адыгэбзэрэ ящIэ, ауэ хьэрыпыбзэр нэхъ къагъэсэбэпын хуей хъуащ. Еджахэщ, щIэныгъэ нэхъыщхьэ зрагъэгъуэтауэ мэлажьэ. Хэкум къэкIуэну я гум илъщ.

- Сэ Мейкъуапэ, Черкесск, Сочэ къалэхэм сыщыIащ, иджы Къэбэрдейм сыкъэсауэ аращи, пэжыр жысIэмэ, сызыIущIауэ хъуам яжесIаращ: «Фи Iэр зэрымыубыдмэ, гуапэу фызэхущымытмэ, лъэпкъым къэкIуэн иIэнукъым. Фи бзэр фхъумэу, цIыхугъэмрэ хабзэмрэ фытету щIэблэм фахуэсакъмэ, аращ нэхъ лъапIэныгъэ дыдэр», - дыщIигъуащ нэхъыжьым.

БАГЪЭТЫР Луизэ.