Жылагъуэ

    КъухьэпIэ Кавказым щежэх псыхэм ящыщ зыщ. Лабэ сэмэгу лъэныкъуэмкIэ холъадэ.

Зэреджэм и къежьэкIэ хъуам ехьэлIауэ еплъыкIэ зыбжанэ щыIэщ. Ар тыркухэм я бзэм къытехъукIауэ тезыгъэчыныхьхэм «чага» Iыхьэр «псы» псалъэм, «арык» пычыгъуэр «цIыкIу» мыхьэнэм хуагъакIуэ. Абыхэм къызэралъытэмкIэ, «Чагарык» жыIэкIэр и лъабжьэщ ди зэманым кIахэ адыгэхэм къагъэсэбэп «Щэхъурадж» щIыпIэцIэм, къэпсэлъыкIэхэр щIызэщхьэщыкIам и щхьэусыгъуэри фонетикэм къыщыхъу хабзэ зэхъуэкIыныгъэхэм хуахь.  

Мэлыжьыхьым и 12-р ди къэралым щагъэлъапIэ Хьэршым и махуэу. 1961 гъэм нобэ хуэдэ и махуэм дунейм къыщыхъуауэ щытам, цIыхур япэу хьэршым зэрылъэтам, мыхьэнэшхуэ щиIащ жылагъуэм. Зэи къэмыхъуауэ, ЩIым илъэтыкIщ, вагъуэхэм пхылъэтри, цIыхур нэсыфат хьэрш жыжьэм. Тхыдэр IыхьитIу игуэшауэ щытащ а къэхъукъащIэм. Дуней псом зэуэзэпсэу щызэлъащIысат хьэршым кIуэ гъуэгур япэу пхызышауэ щыта Гагарин Юрий и цIэр. 

1941 - 1945 гъэхэм екIуэкIа Хэку зауэшхуэм и мафIэ лыгъэм пхыкIа къэралхэм мэлыжьыхьым и 11-м ягъэлъапIэ фашист гъэрыпIэхэм къикIыжахэм я дунейпсо махуэр. Ар ООН-м иубзыхуащ 1945 гъэм мэлыжьыхьым и 11-м, Совет армэр гъунэгъу къызэрыхъур къащIэу, Бухенвальд концлагерым гъэру исахэм зыкъыщаIэта махуэм и фэеплъу.

А махуэм ягу къагъэкIыж фашист гъэрыпIэхэм илIыхьахэр, абыхэм яхэтт балигъ мыхъуа куэди. Ар Хэку зауэшхуэм и напэкIуэцI гуузщ.

«ЩIыуэпс» лъэпкъ проектым хиубыдэу «Росводресурсы» IуэхущIапIэм Урысейм и щIыналъэхэм сом меларди 2,5-м нэс яхуиутIыпщынущ. Ар трагъэкIуэдэнущ псы ежэххэр гъэкъэбзэным.

2019 гъэм къыщыщIэдзауэ ягъэзащIэ лъэпкъ проектым и фIыгъэкIэ псы Iуфэу километр 200 - м нэс, псы ежэхыу 10 ягъэкъэбзащ, псы хъумапIэу гектар мин 13 зэрагъэпэщыжащ. А Iэхухэр зэгъусэу кърахьэлIащ псы ежэххэмкIэ федеральнэ агенствэмрэ «Росводресурсы» IуэхущIапIэм и щIыналъэ къудамэхэмрэ.

Тыркум и Мараш вилайетым щыпсэухэр хэкужьым и Джылахъстэней щIыналъэм икIахэрщ. Ахэр къуажэ-къуажэу зэхэтIысхьэри, я бзэр, щэнхабзэр яхъумэу къызэдекIуэкIащ. Иджыри къыздэсым абы щызэхуосыж адыгхэр, щIэх-щIхыурэ Адыгэ щэнхабзэм и фестивалхэр къызэрагъэпэщ.

Илъэс зыбжанэ хъуауэ ди республикэм щагъэзащIэ «Къуажэ дохутыр» къэрал программэр. Ар хуэунэтIащ IэщIагъэлI ныбжьыщIэхэм я псэупIэр ирагъэфIэкIуэнымкIэ ядэIэпыкъуным, абы ипкъ иткIэ къуажэхэм щылэжьэну кIуэ дохутырхэм мылъкукIэ зыщIагъэкъуэнущ. КъищынэмыщIауэ, щIалэгъуалэр IэнатIэкIэ къызэгъэпэща мэхъу, къуажэхэми зыхуэныкъуэ медицинэ IэщIагъэлIхэр ягъуэт.

Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм кIэщI-кIэщIурэ къыщохъу щIыуэпс насыпыншагъэ зэхуэмыдэхэр. Абыхэм ящыщщ цIыху гъащIэхэр зыхь, гъуэгухэр зэхэзыкъутэ, цIыху мин бжыгъэхэр гужьеигъуэ изыгъэувэ ятIэпс къеххэр. Сыт ар зищIысыр, дэнэ къыздикIыр, сыт хуэдэ IэмалкIэ зыщыпхъумэфыну?

Хьэгъэжей Джонсон ящыщщ къызыхэхъухьа лъэхъэнэр лэжьыгъэшхуэ­кIэ зыгъэнщIа цIыху щыпкъэхэм. Къэралым и экономикэм и IэнатIэ нэхъ гугъу дыдэхэм я зыужьыныгъэр абы къыгуэхыпIэ имыIэу епхащ. Ар наIуэ пщещI тегушхуауэ къикIуа гъуэгуанэмрэ и гуащIэ хьэлэлым къы­пэкIуа пщIэмрэ.

Владикавказ къалэм дэт Бгы-металлург институтыр фIы дыдэу къэзыуха щIалэм Сыбыр Жыжьэр къыщыхуагъэлъагъуэм, зымащIэкIи зрилъэфыхьакъым. Мы гъащIэм Iуэхушхуэхэр къызэрыщыпэплъэр ищIэ нэхъей, кърагъэза дзыхьым иригушхуэу гъуэгу техьащ. Ар 1961 гъэрт.

Узыншагъэм и дунейпсо махуэм Налшык щекIуэкIащ «Узыншагъэм ухуэзышэ лъэбакъуэ 10000» Iуэхугъуэр. Ар хуэгъэзащ цIыхухэр я щытыкIэм кIэлъыплъыжыным гулъытэ хуегъэщIыным.

ЦIыхухэр нэхъыбэ дыдэрэ щыпсэу щIы­пIэхэм хабжащ Кавказ Ищхъэрэ федераль­нэ щIыналъэм хыхьэ хэгъэгуиплI. Илъэс етIуанэ хъуауэ урысей рейтингым япэ увыпIэр щеубыд Ингуш Республикэм.