Гъатхэпэм и 28-р Балъкъэр лъэпкъым и къэщIэрэщIэжыныгъэм и махуэщ. Ар махуэщIу ди республикэм щагъэувауэ щытащ 1995 гъэм. А лъэпкъым ехьэлIауэ захуагъэр тепщэ щыхъужа а махуэшхуэр гъэувыным лъабжьэ хуэхъуащ 1957 гъэм СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым къыдигъэкIауэ щыта Унафэр. Абы ипкъ иткIэ къащтащ «Къэбэрдей АССР-р Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-у зэхъуэкIыным и IуэхукIэ» республикэ хабзэр. Апхуэдэу илъэс 67-рэ ипэкIэ зэфIагъэувэжауэ щытащ балъкъэр лъэпкъым и къэралыгъуэр.
Тхыдэм и напэкIуэцIхэм хыболъэгъуэж мы махуэхэм балъкъэрхэм ядэтIэт гуфIэгъуэм ипэ ита Iуэхугъуэ хьэлъэр. Хэку зауэшхуэр иджыри екIуэкIыу, 1944 гъэм и гъатхэпэм и 8-м, балъкъэрхэр я щIыналъэм залымыгъэкIэ ирашауэ щытащ. Ахэр Курыт Азиемрэ Къэзахъстанымрэ я щIыпIи 120-м хагуэшат. Абыи къыщымынэу, къэрал унафэ хэхакIэ абыхэм я къэралыгъуэр щымыIэжу къалъытат. Зэман дэкIри, захуагъэр тепщэ хъужащ, атIэми а лъэпкъым щыщ цIыхухэм ноби ящыгъупщэркъым а илъэс 13-м къриубыдэу яшэча щыщIэныгъэхэмрэ гугъуехьхэмрэ.
ЛIэщIыгъуэ блэкIам и 50 гъэхэм я етIуанэ Iыхьэм ди къэралым а лъэхъэнэм и пашэу щыта Хрушёв Никитэ и фIыгъэкIэ щIадзащ залымыгъэкIэ зи лъахэ ираша лъэпкъхэр хей щIыжыным и Iуэхур. Дауи, хэкум къагъэзэжыну хуит ящIа лъэпкъ псор къэбгъэIэпхъуэжыныр Iуэху тынштэкъым: балъкъэрхэр ипэкIэ зыдэса къуажэхэм я нэхъыбэр зэхэкъутати, псэупIэхэр яхурикъуртэкъым. Къэрал унафэщIхэр Iуэхум зэрегугъум нэмыщI, мыхьэнэшхуэ иIэт балъкъэрхэр къызыхы-хьэж лъэпкъхэр абыхэм къазэрыIущIэну щIыкIэми. И гъунэгъу мэжалIэмэ, абы и гуэныхьыр езым къихьу къэзылъытэу ноби псэу адыгэхэр гуапэу яIущIэжащ я къуэш балъкъэрхэм. Лей зытехьахэм ахэр ядэгуэшащ псэупIэкIи, ерыскъыкIи, щыгъынкIи.
Балъкъэрхэм ящыщ куэдым нэхъапэм яIа псэупIэхэр зрагъэгъуэтыжащ. МымащIэу щыIащ адыгэ жылэхэм унапIэ, лъапсэ щызыгъуэтахэри. Къэдгъэлъэгъуэнщи, нэхъыжьхэм зэрыжаIэжымкIэ, а гъатхэм Щхьэлыкъуэ къуажэм дэтIысхьауэ щытащ балъкъэр унагъуэ 26-рэ. Ахэр ипэкIэ щыпсэуа Шыкхъэ щIыпIэр зэхэкъута хъуати, псэупIэщIэу къыхуагъэлъэгъуат къалащхьэм пэгъунэгъу жылэр. ЖыпIэнурамэ, щхьэлыкъуэдэсхэр гурэ псэкIэ япежьащ хамэщI къикIыжа я лъахэгъухэм. Къуажэ советым и унафэкIэ, балъкъэр унагъуэхэм Iэщ иратащ, унапIэхэри къыхупачащ. Я унэ-лъапсэхэр яухуэху, ахэр унагъуэ-унагъуэкIэрэ трагуэшауэ щытащ. Къуажэдэсхэр балъкъэрхэм ядэгуашэрт ерыскъыкIи щыгъынкIи, я Iуэхур зэрыдэкIынкIи чэнджэщ щхьэпэхэр иратырт.
Апхуэдэу Iуэхур щекIуэкIащ ди республикэм хыхьэ жылэ псоми. Адыгэхэри щIыналъэм ис адрей лъэпкъхэри балъкъэрхэм зэрадэIэпыкъуам и фIыгъэкIэ псынщIэу зэфIэкIащ цIыхухэр къегъэблэгъэжыным, лэжьапIэ гъэувыным ехьэлIа Iуэхухэр. РСФСР-м и Министрхэм я Советым 1957 гъэм къищта унафэм ипкъ иткIэ, дэтхэнэ унагъуэми кредиту иратащ псэупIэ яухуэн папщIэ сом мини 10, унэхэр зэрагъэпэщыжын папщIэ сом мини 3, Iэщ къращэхуну сом мин 1,5-рэ. ИужькIэ а щIыхуэ псори хуагъэгъуащ. ИлъэситIым къриубыдэу унэщIэ мини 7-м щIигъу яухуащ, унагъуэ миным нэблагъэм къэрал фэтэрхэр иратащ. Апхуэдэу щIидзащ балъкъэр лъэпкъым и къэщIэрэщIэжыныгъэм.
Къэралми цIыхухэми къабгъэдэкI апхуэдэ гулъытэ лъагэ, гуапагъэрэ лъагъуныгъэрэ зыгъуэта балъкъэрхэр гъащIэм и сыт хуэдэ лъэныкъуэми щIэх дыдэу хэзэгъэжащ. ИлъэситI нэхъ дэмыкIыу, 1959 гъэм ирихьэлIэу, къулыкъушхуэхэм пэрытт балъкъэри 100-м нэблагъэ. Курыт IэнатIэ зэмылIэужьыгъуэхэр зэрахьэрт 500-м щIигъум. Гулъытэшхуэ хуащIырт щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ зегъэужьыным. Куэд хыхьащ уэрэдым- рэ къафэмкIэ «Кабардинка» ансамб-лым, къэрал филармонием. СССР-м, КъБАССР-м я тхылъ тедзапIэхэм къыщыдэкIащ балъкъэр литературэм и лъабжьэр зыгъэтIылъа Мечиев Кязим, тхакIуэ цIэрыIуэхэу Кулиев Къайсын, Шахмурзаев Сэхьид, Гуртуев Берт, Отаров Керим сымэ, нэгъуэщIхэми я IэдакъэщIэкIхэр.
Лей зытехьауэ щыта лъэпкъым и Iуэхур хуабжьу ирагъэфIэкIуащ блэкIа лIэщIыгъуэм и 80 гъэхэм я кIэухым, 90 гъэхэм я пэщIэдзэм, балъкъэрхэри, абыхэм я гъусэу залымыгъэкIэ я хэку ирашауэ щытахэри хей щIыжыным теухуауэ къэралым къыщыдагъэкIа унафэхэм япкъ иткIэ. 1991 гъэм мэлыжьыхьым и 26-м РСФСР-м и Совет Нэхъыщхьэм къищтащ «Лей зытехьа лъэпкъхэр хей щIыжыным и IуэхукIэ» хабзэр. КъыкIэлъыкIуэ илъэсхэм КъБР-м и Президентымрэ Правительствэмрэ я жэрдэмкIэ Урысей Федерацэм къыщащтащ балъкъэрхэм ехьэлIауэ мыхьэнэшхуэ зиIэ унафэ зыбжанэ. Лъэпкъыр зэрырагъэкIрэ илъэс 50 зэрырикъум тещIыхьауэ иужькIэ къащта унафэхэм пащащ балъкъэр лъэпкъыр хей щIыжыным и Iуэхум.
1995 гъэм балъкъэрхэм ирагъэкIуэкIа референдумым ипкъ иткIэ, Iуащхьэмахуэ, Шэрэдж районхэр зэфIагъэувэжащ. Налшык и Долинск щIыпIэм щаухуащ залымыгъэм ихьахэм я архитектурэ мемориал гъуэзэджэ. Абы хэтщ лъэпкъым и усыгъэм и вагъуэ Кязим и кхъащхьэр икIи ар балъкъэрхэм я бэшэчыгъэм, лIыгъэм, быдагъэм я фэеплъ хъуащ.
«ЩхьэкIуэ зышэч щхьэ шхыгъуэ йохуэ», - жеIэ адыгэ псалъэжьым. А лъэпкъ Iущыгъэм и купщIэр хуэпхь хъунущ къуэш пэлъытэу къыддэпсэу балъкъэрхэм. Нобэ лъэпкъыр зыужьыныгъэм и гъуэгум ирокIуэ. Балъкъэрыбзэр мы зэманым адыгэбзэмрэ урысыбзэмрэ я гъусэу къэралыбзэщ. АбыкIэ утыку щохьэ телевиденэкIи радиокIи, газетхэр, журналхэр, зэреджэ тхылъхэр, псалъалъэхэр традзэ, балъкъэр тхакIуэхэм я тхыгъэхэр къыдагъэкI. Хей зэращIыжрэ блэкIа илъэсхэм балъкъэрхэм къахэхъукIащ еджагъэшхуэ, литератор, артист, спортсмен, политикэ лэжьакIуэ, лъэпкъым и щIыхьыр къэзыIэтыжа цIыху гуащIафIэ щэ бжыгъэхэр.
Къахуиуха бэлыхьым къелри, а лъэпкъыр апхуэдэу ди гъащIэм къыхыхьэжащ. Гугъуехьрэ гуауэкIэ гъэнщIа илъэс 13-м ягъэва бэлыхьхэр ящымыгъупщэу балъкъэрхэр япэкIэ мэкIуатэ, фIэщхъуныгъэ ин яхэлъу къэкIуэнум хуоплъэ. Илъэс 67-рэ ипэкIэ зи хэку зыгъуэтыжа а лъэпкъым щыщхэм, ди республикэм щыпсэу адрей лъэпкъхэми хуэдэу, я къару псори ирахьэлIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым нэхъри зиужьыным, абы мамырыгъэрэ захуагъэрэ, зэгурыIуэныгъэрэ зэIузэпэщыгъэрэ илъыным.