Медицинэмрэ биологиемрэ я иужьрей къэхутэныгъэхэр

Узыншагъэ

Медицинэр и пIэ иткъым, абы зэпымычууэ зеужь. Абы и фIыгъэкIи нэхъапэм уз шынагъуэу къалъытэу щытахэр ягъэхъужыф, языныкъуэ узыфэхэр ягъэкIуэдыпащ. Ауэ абы и иужьрей къэхутэныгъэхэр фIэщ щIыгъуейщ жыхуаIэм хуэдэу телъыджэщ.

1. IэрыщI иммунитет. Дэтхэнэ цIыхуми и Iэпкълъэпкъым илъщ Т-клетки жыхуаIэхэр. Ар уз зэрыцIалэхэм дыщызыхъумэхэрщ. Ахэр цIыхум къыпкърыпхыну яужь уихьэми, махуэ зыбжанэ фIэкIа мыпсэууэ мэкIуэдыж. Аращи, къызэрыунэхури зэрылажьэри яджыну Iэмал ягъуэткъым, абы къыхэкIыуи, лабораторэм къыщагъэщIыну дапщэрэ зрамыпщытами, зэи къайхъулIакъым. Ауэ, University of California Los Angeles (UCLA) университетым и биоинженер гупым иджыблагъэ къагъэщIащ Iэпкълъэпкъым пкърылъ Т-клеткэхэм хуэдэ. ЗэрыжаIэмкIи, а IэрыщI клеткэхэр «щIагъэна» нэужь, уз зэрыцIалэхэмрэ лышх налъэхэмрэ «зрадзри, зэтраукIэ».
2. Псоми къезэгъ лъы. Дызэрыщыгъуазэщи, лъы гуп зыбжанэ щыIэщ. Зыр адрейм хэпкIэ щымыхъури нэхъыбэщ. Аращи, сытым дежи хьэзыру щылъын хуейщ псоми езэгъ лъы лIэужьыгъуэ гуэр. ЩIэныгъэлIхэм куэдрэ къалъыхъуащ хэкIыпIэ. ДызэригугъэмкIи, къагъуэтащ. Сыту жыпIэмэ, Британ Колумбием и университетым и къэхутакIуэхэм зэрыжаIэмкIэ, цIыхум и кIэтIийм ис бактерие лIэужьыгъуэ гуэрым и фIыгъэкIэ, сыт хуэдэ лъы лIэужьыгъуэри вэгъзэгъ пхуощI. КIэщIу жыпIэмэ, а бактериехэм лъыр (0-) ящI. ЦIыхум машинэ зэжьэхэуэм уIэгъэ щигъуэтамэ, шэ къытехуауэ лъы фIэкIуэдрэ ар псынщIэу гъэнщIыжын хуеймэ, донор умыгъуэтмэ, (0-) хэпкIэ хъунущ, ар псоми къозэгъри.
3. Лъы налъэм щхьэкуцI налъэ къыхащIыкIащ. ЩIэныгъэлIхэм лъы налъэхэр къащтэри, куцI псантхуэ налъэ къыхащIыкIащ, CRISPR ген терапием и фIыгъэкIэ. Ныбэ ихъуагъащIэ сабийм и щхьэкуцIымрэ псантхуэхэмрэ къызэригъэщIым хуэдэщ ар. Къэхутэныгъэхэр щрагъэкIуэкIащ ОнкологиемкIэ нэмыцэ IуэхущIапIэм. Абы и фIыгъэкIэ узыфэ шынагъуэ зэмылIэужьыгъуэ куэд яхуэгъэхъужынущ дяпэкIэ.
4. Зи генхэр зэпэщ ящIа цIыхухэр. 2018 гъэм китай биолог Цзянькуй Хе жиIауэ щытащ зи генхэр зэпэщ ящIа хъыджэбз цIыкIу зэтIолъхуэныкъуэхэр дунейм къызэрытехьэнур. А хъыбарым куэд къигъэуIэбжьат. CRISPR технологием и фIыгъэкIэ ВИЧ, лышх узыфэ шынагъуэхэм щымышынэ сабийхэр дяпэкIэ къызэралъхуфынур я фIэщ мыхъуу, щIэныгъэ дунейр къызэщIэIэтащ, псалъэмакъышхуэхэр къикIащ. Сыту жыпIэмэ, нэхъапэIуэкIэ, ген инженериемкIэ къэхутэныгъэхэр куэдкIэ нэхъ мащIэу щыщытам, цIыху зыбжанэ къаIэщIэлIати, мы унэтIыныгъэр къызэтрагъэувыIэну хэтащ. Апхуэдэу, китай биологым ирихьэжьэжа Iуэхур къыIурагъэупщIыIуащ, ауэ абы щIэщыгъуэ гуэр къигъэщIами, мы Iэмалыр иригъэфIэкIуами зыми ищIэркъым.
5. ЦIыхур лышхым токIуэ. Физиологиемрэ медицинэмкIэ ехъулIэныгъэфIхэр къызэрагъэлъэгъуам папщIэ, Нобель и саугъэтыр яхьащ Эллисон Джеймсрэ Хонко Тасукурэ. Къыщыхъуари ар 2018 гъэращ. А тIум къыхалъхьа Iэмалым утепсэлъыхьмэ, цIыхум къефыкI лышх лIэужьыгъуэм елъытауэ и иммунитетыр къызэщIагъэушэурэ, Iэпкълъэпкъыр езыр узым ирагъэбэнынуращ.