ЦIыхум и натIэм къритхэу жаIэ дунейм щигъэзэщIэну къалэныр. Си адэшхуэ ХьэхъупащIэ Хьэсэн шыкIэпшынэр къигъэщIэрэщIэжыныр арагъэнт къызыхуигъэщIар.
1927 гъэм дыгъэгъазэм и 12-м Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхубэ усакIуэ ХьэхъупащIэ Амырхъан и унагъуэм зэуэ щIалэ цIыкIуитI къихъуащ: Хьэсэнрэ Хьэтэмрэ. Лъэпкъ гъуазджэмрэ щэнхабзэмрэ пщIэ щызиIэ адыгэ унагъуэм ирапIыкIа щIалитIыр къэхъуащ хэкупсэу, къызыхэкIа лъэпкъ уардэм хуэфащэу, абы и хабзэ-нэмысыр яхэлъу. ЗэтIолъхуэныкъуэхэм Тхьэшхуэр макъ жьгъырукIэ, акъыл жанкIэ, гурыхуагъэкIэ къахуэупсат, гушыIэ дахи яхэлът. Куэдрэ къэ¬хъурт тIуми я адэм дэщIыгъуу уэрэдыжьхэр къыщраш. Апхуэдэу щытми, Хьэтэм утыку ихьэу уэрэд жиIэным дихьэхыртэ¬къым - Iэщ дохутыр IэщIагъэрт абы нэхъ къыхихыр. Курыт еджапIэр къиуха нэужь, Хьэтэм зыщIэхъуэпс IэщIагъэр зригъэ¬гъуэтащ икIи илъэс куэдкIэ ветеринару къуажэм щылэжьащ, и зэфIэкIымрэ бгъэдэлъ щIэныгъэмкIэ цIыхухэм сэбэп яхуэхъуу.
Си адэшхуэ Хьэсэн бгъэдэлъ макъамэ зэчийм гу лъатащ абы и адэ Амырхъанрэ адыгэ джэгуакIуэ цIэрыIуэу, Амырхъан и ныбжьэгъуфIу щыта Щауэжь Елмырзэрэ икIи музыкэ еджапIэм щIагъэтIысхьащ. Абы щызригъэгъуэта щIэныгъэм, и Iэза¬гъым зэрыщыхигъэхъуам нэхърэ нэхъ мащIэтэкъым Хьэсэн и дежкIэ щапхъэ хуэ¬хъуа нэхъыжьитIым я дерсхэр. Уэрэдыжьхэр жыIэнымкIэ зыри япэ къизымыгъэувэу щыта Елмырзэ шы-кIэпшынэмрэ пшынэмрэ еуэнкIи IэкIуэлъакIуэт. А псоми нэхъуеиншэу кIэлъыплъырт си адэшхуэр икIи лъэпкъ гъуазджэм и щэхухэр хуэмурэ къызэIуихырт.
Хэку зауэшхуэм и лъэхъэнэм Хьэсэн зыщIэс еджапIэр зэхуащIыжауэ щытащ, арщхьэкIэ абы шыкIэпшынэ еуэнымрэ уэрэдыжьхэр жыIэнымрэ IэщIыб ищIакъым. Зэчий лъагэ зыбгъэдэлъ щIалэр гъуазджэм и лэжьакIуэ хъуащ, республикэпсо, союзпсо утыкухэм ихьэу.
Хьэсэн бгъэдэлъа зэчийр, лъэпкъ гъуазджэр хъумэнымкIэ зэфIиха лэжьыгъэшхуэр гулъытэншэу къэнакъым. 1990 гъэм абы къыхуагъэфэщауэ щытащ «КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ», «УФ-м и цIыху IэпщIэ¬лъапщIэ» цIэ лъапIэхэр. Лъытэныгъэу щыIэм я нэхъ лъапIэт и IуэхущIафэхэр зыхуигъэпс лъэпкъым къыхуиIэ лъагъуныгъэр. ЦIыхубэ щэнхабзэм и хъумакIуэ нэсыр зэпымычу егупсысырт къыщIэхъуэ щIэблэр езым и IэщIагъэм зэрыхуигъэсэным. «Гум щыхъэ псори IупщIу къэзыIуэтэф макъамэ Iэмэпсымэщ шыкIэпшынэр. Ар адыгэбзэм, адыгэпсэм и Iыхьэщ. ШыкIэпшынэр мызуужмэ, ди бзэри ди псэри ныкъуэ хъунущ», - жиIэрейт си адэшхуэм.
