Бзэ лIыхъужь!

Бзэ къэс дуней псощ. Лъэпкъым и нэщэнэ нэхъыщхьэр бзэщ, атIэ лъэпкъ къэс езым и хабзэ, и зыхуэпэкIэ, и къафэ, и шхыныгъуэ, и щIэныгъэ иIэжщ. Дунейпсо тхыдэм дыхэплъэмэ, бзэ куэд дыдэ зыщIэу щыта щапхъэхэр хэтщ.

Зы жэщ закъуэм жьэрыIуатэкIэ ирипсэлъэфу зы бзэ щызригъэщIа къыхуихуащ абы! Джузеппе Гаспаро Меццофанти! Дуней псом и цIэр къытринащ игъащIэкIэ. Ар щыпсэуа зэманым иджыпсту щыIэ тхылъ зэмылIэужьыгъуэхэри, интернети, онлайн егъэджэныгъи – зыри щыIэтэкъым. КъызэрыщIэкIымкIэ, тегушхуэныгъэшхуэ, ерыщагъ, бэшэчагъ пхэлъмэ, зэ еплъыгъуэкIэ пхузэфIэмыкIыну къыпщыхъу Iуэху абрагъуэхэр зэбгъэхъулIэфынкIэ зыхуэIуа щыIэкъым. Ауэ абыи зы щэху хэлъщ - Iуэхугъуэм гукIи псэкIи зыхуэпшийуэ ухуэпэбгъэн хуейщ!

Джузеппе Меццофанти Италием, Баллони 1774 гъэм къыщыхъуащ.  Анэдэлъхубзэр цIыхум зэрыIурылъым хуэдэу бзэ 38-рэ ищIэрт, абы нэмыщIи, мыIейуэ бзэ 50-м нэблагъэ къигъэIурыщIат.

ПхъащIэурэ бзэ зригъащIэрт

Бзэхэм гупыж яхуищIащ цIыкIуу. И адэр пхъащIэт. ИкIи хуейт и щIалэр и лъэужьым ирикIуэну, «дауэ хъуми, уигъэмэжэлIэнукъым а IэщIагъэм» жиIэрт. Арати, пасэу абы хуигъэсэн щIидзащ. ПхъащIэ Iэмэпсымэхэм ирилажьэу пасэ дыдэу есащ щIалэ гурыхуэр. Джузеппе Меццофани зыпэрыт пхъащIэ лъэрыгур уэрамым тетт. Абы пэмыжыжьэу дин еджапIэ щыIэт, сабийхэр латиныбзэмрэ пасэрей алыджыбзэмрэ щыхуеджэу. Абыхэм я щхьэгъубжэ щIагъым махуэ псом кIэщIэт щIалэ цIыкIум хуей-хуэмейми зэхихырт дерсым щыжаIэхэр. Ауэрэ, езыр-езыру гу зылъитэжащ, а бзитIымкIэ щэ бжыгъэкIэ псалъэхэр ищIэ зэрыхъуам. ЩIалэм фIэгъэщIэгъуэну дерсхэмкIэ къызэрыдаIуэм гу лъитащ цIыкIухэр езыгъаджэ динырылажьэм. И дерсхэми ириджащ. Динырылажьэ лIыжьыр щапхъэ хуэхъуащ щIалэм. ЩIалэ цIыкIур иригъэджэну адэр тезыгъэгушхуари аращ. Чикотти школым щIагъэтIысхьащ.  И щхьэм хуабжьу куэд ириубыдэфырт.  Илъэс 12 щыхъум, 5-нэ классым щIэсу, абы философиер куууэ джын щIидзащ. ЕджапIэм зыщрагъаджэхэм нэмыщI, езым щхьэхуэу бзэ зэмылIэужьыгъуэхэр иджынуи хунэсырт. Илъэс 15-м иту вундеркиндым философиемкIэ диссертацэ лэжьыгъэр пхигъэкIащ. Илъэс 23 ирикъуа нэужь, динзехьэу лэжьэну хуит ящIащ.

Псоми телъыджэ ящыхъурт

Апхуэдиз бзэ къэзыгъэIурыщIэфам и хъыбар зэхихри къыщIэупщIащ Джордж Гордон Байрон. ИкIи игъэунэхуну мурад ищIащ. «БзэгъэIурыщIэ телъыджэщ сызыIущIар! Зы хъуэр псалъэ нэхъ мыхъуми зыхэсщIыкI бзэуэ хъуамкIэ зыхуэзгъэзати, сыкъигъэуIэбжьу дэтхэнэри ищIэрт» жиIауэ щытащ.

Меццофанти и цIэр нэхъри дунейм щызэщIэлъэIэсауэ щытащ 1918 гъэм Болоньем Австрием я пащтыхь Франц Езанэр щыкIуам щыгъуэ. Австро-Венгрием лъэпкъыу щыпсэухэм я лIыкIуэ зырыз къыхишщ, ириджэри, итIанэ Меццофанти иригъэблэгъащ. Нэмыцэ, чех, поляк, румын, венгр, хорват лъэпкъхэм я лIыкIуэхэр щхьэж я бзэкIэ щIалэм епсэлъати, жэуап къаритыжащ дэтхэнэми.

Ватикан тхылъ хъумапIэм

Меццофанти фIыщэу илъагъурт тхылъхэр. Зэгуэр Ватикан тхылъ хъумапIэшхуэм библиотекэтетым и дэIэпыкъуэгъуу щрагъэблэгъам гуфIэу арэзы хъуащ. Апхуэдиз тхылъ Iущым яхэтыныр насыпышхуэу къилъытэрт. Тхылъхэр щIиджыкIырт, и бзэщIэныгъэм нэхъри къыхэхъуэрт. Илъэс 30 дэкIри, библиотекэ абрагъуэм щIэлъ тхылъхэм я хъумакIуэ нэхъыщхьэ хъуащ. А лъэхъэнэхэм ирихьэлIэу Джузеппе Меццофанти Григорий  XVI къритауэ щытащ кардиналым и пыIэр - кардинал хъуащ.

ЩIэныгъэлI, дин лэжьакIуэ, кординал Джузеппе Гаспаро Меццофанти дунейм бзэ нэхъыбэ дыдэ зыщIэу тета цIыхуу къалъытэ.

Iэмалитхум я хабзэ

Меццофанти и акъылым и лэжьэкIэр къызэрымыкIуэт, дауи. Ауэ езым и фIэфIыныгъэрэ и ерыщагъри хэлът апхуэдиз щIэныгъэ къызэрехъулIэм. Бзэхэр щызригъащIэкIэ Iэмал щхьэхуэ гуэрхэм тетащ.

1. Псэлъэн укIытэртэкъым. Бзэ щхьэхуэ щызригъащIэкIэ къыфIэIуэхуу щытакъым хамэ лъэпкъхэм я макъхэр езым къыщхьэщыкIыныгъэ иIэу къипсэлъми, къыщыдыхьэшхынIакIи гузавэртэкъым. Абы и дежкIэ нэхъыщхьэр зэпсалъэмрэ езымрэ зэгурыIуэнырт.

2. Бзэ зригъащIэр зи анэдэлъхубзэхэм жаIэм и тхьэкIумэр тегъэхуауэ едаIуэрт, я ужьым иту езыми къипсэлъырт. Асыхьэту къэппсэлъыжмэ, акъылым «щIитхыкI» хуэдэу мэхъу псалъэхэр.

3. Зэпымыууэ тхылъ еджэрт. Тхылъ гуэр щеджэкIэ, псалъэхэм я пэжырытхэм, псалъэухахэм я ухуэкIэм, нагъыщэхэр здэщытыпхъэм егупсысыртэкъым, зэджэм и мыхьэнэрат и Iуэхур. Ауэ щыхъукIи, тхылъ еджэныр хьэл пхуэхъуа нэужь, гу зылъумытэжми, узэреджэ бзэм и хабзэхэри къыбогъэIэижь.

4. ЗригъащIэ бзэмкIэ гупсысэу зригъасэрт. Динырылажьэм абы теухуауэ езым и Iэмал къигупсысыжат. И закъуэ щыхъуахэм деж махуэм къекIуэкIа Iуэхухэм бзэ зэхуэмыдэхэмкIэ чэзууэрэ егупсысырт. А Iэмалыр сэбэп къыхуэхъурт бзэуэ ищIэр щымыгъупщэнымкIэ, и гупсысэр къигъэбырсеижынымкIэ.

1. Бзэ щхьэхуэм зрипщытамэ, абы къыпимыкIуэтыныр быдэу къалэн зыщищIыжырт.