ТхакIуэхэр зочэнджэщ

Иджыблагъэ Ставрополь щIыналъэм ще­кIуэкIащ Кавказ Ищхъэрэм и уса­кIуэ­хэмрэ тхакIуэхэмрэ я еплIанэ хэгъэгузэ­хуаку фес­тиваль. «Зэныбжьэгъугъэм и псы­нащхьэ» зэхыхьэм Къэбэрдей-Балъкъэр, Ингуш, Да­гъыстэн, Осетие Ищхъэрэ - Алание, Шэ­шэн республикэхэм, Ставрополь щIыналъэм я лIыкIуэхэр хэтащ абы.
Къызэхуэсахэм фIэхъус псалъэкIэ закъыхуигъэзащ Iуэхур щекIуэкIа Курской щIыналъэм и администрацэм и уна­фэ­щIым и къуэ­дзэ Си­доренкэ Оксанэ, щэнхабзэмкIэ къу­да­мэм и унафэщI Зе­леновэ Зинаидэ сымэ.
Урысейм и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм и ­къудамэу Став­рополь щIыналъэм щыIэм и унафэщI Куприн Александр абы къыщызэ­рагъэпэща «СтIол хъурейм» къыщы­щып­салъэм тхакIуэхэм я зыу­жьыныгъэм, ефIэкIуэ­ныгъэм хуэщхьэпэну Iуэхугъуэхэм, тхэн щIэзы­дзагъащIэхэм зэ­ры­зы­щIагъакъуэм я гугъу ищIащ.
ЗэIущIэм хэтахэм загуэшри, адэкIэ лэжьащ. Сабий тха­кIуэхэм епсэлъар Ананьченкэ Ни­колайщ. Балигъхэм яхуэтхэхэм Яковлев Владимиррэ Дмитриченкэ Валентинэрэ чэнджэщ щхьэпэхэр иратащ.
Фестивалым кIуахэм музейхэмрэ библиотекэхэмрэ зыщ­рагъэплъыхьащ, курыт еджапIэхэм щIэс ныбжьыщIэхэм ­IуагъэщIащ.
Литературэрэ макъамэрэ зэхэухуэнауэ «Уса­кIуэр уса­кIуэм и къунакъщ» фIэщыгъэм щIэту къызэрагъэпэща пшыхь дах­эм тхакIуэхэм я ­гукъеуэхэр щыжаIэну, я IэдакъэщIэкIхэм къыще­джэ­ну ­Iэмал щратащ. Лъэпкъ ли­тературэм, абы и щхьэ­хуэ­ны­гъэ­хэм, мы зэманым щыIэ лъэпощхьэпохэм ятеухуауэ ­Къэ­бэрдей-Балъкъэрым къы­бгъэдэкIыу абы къы­щып­сэ­лъащ «Минги-Тау» литературэ журналым и редактор нэхъыщхьэ Додуев Аскэр.
ЗэIущIэр и кIэм нэблэгъами, тхакIуэхэмрэ усакIуэхэмрэ ­зэ­хэмыкIыжу иджыри куэдрэ зэхэтащ. Ахэр зэрыцIыхуащ, я тхыгъэхэр, те­лефонхэр зэIэпахащ, зэдэлэжьэну зэгуры­Iуахэри мащIэкъым. Яхуэ­фIыну дыщогугъ.

Къазбэч и къалэмыр

ИщхьэкIэ зи гугъу сщIа зэхыхьэм ди щIы­налъэм къыб­гъэдэкIыу ягъэкIуахэм ящыщщ МамыкIэ Къазбэч. ЩIалэм Фейсбукым щиIэ ­напэкIуэцIым щIэх-щIэхыурэ и Iэдакъэ­щIэкIхэм щыщ кърелъ­хьэ. Псом хуэмыдэу ­гуапэщ абы и усэхэм ныбжьыщIэ цIыкIухэр гъэхуауэ къызэреджэр плъагъуну. Къаз­бэч къызэрыджиIамкIэ, ар илъэс куэд щIауэ ­матхэ, ауэ и усэхэр утыку кърихьэн зэ­рыщIи­дзэрэ куэд щIакъым. 
Къэсейхьэблэ къыщыхъуа усакIуэм анэ­дэлъхубзэр ­фIы­уэ езыгъэлъэгъуахэу ­ЛIымахуэ Людэ, къуажэ ку­рыт еджапIэм и унафэщIу щыта Цагъэ Анатолэ сымэ я цIэ къреIуэ. Лъэпкъ хабзэм, бзыпхъэм, тхыдэм теухуауэ абыхэм зы­щIапIыкIар зэры­уасэншэр жеIэ. 
МамыкIэр ди редакцэм ­къедгъэблагъэри упщIэ зыбжанэкIэ зыхуэдгъэзащи, къыд­­жи­Iахэр ди гуапэу фи ­пащхьэ идолъхьэ.

- ЕплIанэ классым сызэ­ры­щIэсрэ сотхэ, - жеIэ абы. - НыбжьыщIэ куэдым зэрахьэлу, си япэ усэр лъагъу­ныгъэм теу­хуауэ щытащ. ­Къы­кIэлъыкIуэу си анэм сы­хуэусат. Ауэ ­щыхъу­кIи, сэ сытхэу цIыхухэм сыкъызэращIэрэ илъэсипщIщ зэрыхъур. Абы и щхьэусыгъуэращ. Си япэ усэхэм ящыщ ди анэм щезгъэлъагъум: «Си щIалэ, ХьэIупэ ДжэбрэIил (Казбек и анэмкIэ и благъэщ) зэрытхэм хуэдэу умытхэнумэ, умытхэххэ. ЦIыхум ауан узэращIын ­тхыгъэ утыку къыумыхьэ», - къызжиIати, стхы­хэр зыкъом­рэ дунейм къытезгъэхьакъым.
Абы яужь зэманыфI дэкIауэ, си адэм теу­хуауэ стха усэр ди анэм зэрымыщIэкIэ илъэ­гъуа иужь, ипэкIэ жиIа псалъэхэр къищтэжри, си IэдакъэщIэкIхэр дунейм къытезгъэхьэну ­игъуэу щыжиIэм, сытегушхуащ. Ди анэм си ­жагъуэ къищIауэ къы­зы­щыхъу щыIэщ, хьэуэ, сэ абы жиIар зэрыпэжыр, ХьэIупэм хуэдэу уи псалъалъэ имызмэ, лъэпкъ усыгъэм пху­хэлъхьэн зэрыщымыIэр хьэкъ сщы­хъуа­уэ аркъудейщ. Сэри а илъэсхэм ауэ сыщысакъым, си щIэныгъэм ерыщу хэзгъэхъуащ. 
- Сыт узыгъэусэр?
- ЦIыхухэм я дуней тетыкIэм, дунейм и къэхъукъащIэхэм, щIы­уэпсым и дахагъэм. Тхэн гукъыдэжыр гуры­фIыгъуэми нэщхъеягъуэми кърагъэбл. Си усэхэр гъащIэм, цIыху зэ­ху­щы­тыкIэм, адэ-анэм ятеухуащ. Си анэм и гъащIэр и лъабжьэу тхылъ согъэхьэзыр. Ар си япэ Iуэтэжщ.
- ТхакIуэхэмрэ усакIуэ­хэм­рэ я зэхыхьэу иджыблагъэ фыздэщыIар сыткIэ къыпщ­хьэ­пауэ къэплъытэрэ?
- Хуабжьу сигу ирихьауэ сыкъэкIуэжащ. Абы адыгэ щыIэу къызэрысщIэу, сызэры­кIуам ­тIууащIэу сыщыгуфIы­кIыжащ. Кавказ Ищхъэрэм щыщ тха­-кIуэ цIэрыIуэхэмрэ нэхъ зи ­щIалэгъуэхэмрэ щы­зэхуашэ­-сат абы. Фести­валым тхакIуэ куэд цIыхугъэ къы­щысхуэ­хъуам и мызакъуэу, си усэхэм ящыщ нэгъуэщIыбзэкIэ зэра­дзэкIыну гукъы­дэж яIэу тхакIуэ зыбжанэм зыкъызагъэщIащ. Сабийр зэрыджэгу хьэпшып­хэм хэбгъэтIысхьа иужь Iэрп­хъуэр зэрыхъум хуэдэу, слъа­гъур, сызыхэтыр сфIэмащIэу фес­тивалым сы­щыIащ.
- Тхэн щIэзыдза куэдым хуэ­дэу, литературэ критик­хэм уащышынэрэ?
- Хьэуэ. Си тхыгъэхэм я IуэхукIэ ХьэIупэм и закъуэщ сы­зы­щышынэр. СыфIолIыкI жыс­Iэмэ, нэхъ пэжу къыщIэ­кIынщ.
- Уи япэ тхылъыр къыдэбгъэкIыну зэ­рыбгъэ­хьэ­зы­рым сыщыгъуазэщ.
- Усэ тхылъыр хьэзырщ, ауэ щхьэусыгъуэ гуэрхэмкIэ зэкIэ сепIэщIэкIыркъым.
- Уи IэщIагъэкIэ тхэн Iуэхум упыщIа си ­гугъэкъым.
- Сэ курыт еджапIэр къы­-зэрызухрэ IэнатIэ зэмылIэу­жьыгъуэхэм зеспщытащ, иджы­кIэ сыухуакIуэщ. Унэм и лъабжьэм щыщIэдзауэ узэ­рыщIэтIысхьэжынум хуэдэу зэ­фIызогъэхьэ. 
- Уи хъуэпсапIэхэм дыщыбгъэгъуэзэн? 
- Си хъуэпсапIэхэр си за­къуэкъым зэхьэлIар. Тхэн щIэ­зыдзагъащIэхэр илъэсым зыбжанэрэ зэхуэсшэсыну, абы­хэм гъуэгу еты­нымкIэ щхьэпэну зэ­хыхьэхэр къызэз­гъэпэ­щыну си хъуэпсапIэщ.
- Тхэн Iуэхум ехьэлIауэ ­гукъеуэ узэриIэм сыщы­гъуазэщ.
- Пэжщ, иджырей гъащIэм гукъеуэ щы­мащIэкъым, ауэ си гукъеуэ нэхъыщхьэр къыт­щIэхъуэ щIэблэр бзэмыIуу къы­зэры­хъурщ. Ахэр телефоным­рэ телевизорымрэ ­йокIуадэ жысIэмэ, сыщыуэ­нукъым. Ахэр зыдихьэх дунейм адыгэбзэ ­нэхъыбэу зэрыхэдгъэхьэным, анэдэлъ­хубзэм и IэфIагъыр къегъэ­щIэным делэжьыпхъэщ. Си щхьэкIэ си быным яжызоIэ, анэдэлъхубзэр зы­щагъэ­гъуп­щэмэ, сэри сы­зы­щагъэ­гъупщэну. Яхуэздэнукъым!
Къазбэч и IэдакъэщIэкIхэм ящыщ зыбжанэ иджы япэу ­тыдодзэри, фигу ирихьмэ, ди гуа­пэщ.

*   *   *
Мывэгу и гущхьэ зэи зэгуэудкъым, 
И гур мыбампlэ, хуитуи мэжей. 
Гукъеуэри зищlысыр зыхимыщlэ, 
Гъащlэм щохъуакlуэр, гукlэ нэпсейщ. 

Псалъэ шэрыуэкlэ гущхьэр екъутэр, 
Уlэгъэ хьэлъэхэр гущхьэм щохуэх. 
И бзэгупэ дыджым мафlэ къыпехыр, 
Ихъуреягъкlэ зрелыпщlэкl. 

Зэманым псори зэрегъэзахуэр, 
Зэман къыхуохуэр гум щыдэхуэх. 
Бгылъэм елъауэ мывэр щыщащэ, 
Псэр игъэгызми, зыкъыщащlэж. 

Я нэхъ мыл lувыр дыгъэм егъэткlур, 
Бгы лъапэм псынщlэу щызэбгырож. 
Гугъуехь пщlэнтlэпсыр занщIэу мыгъущми, 
Хуэфэщэн уз lэпкълъэпкъым къыхеш. 
*   *   *
Уи дахагъэм нэр топлъызэр, 
СыноплъыхукIи зызмыгъэнщI.
Уи щIалэгъуэм гур токIуадэр,
Узмылъагъум си гур хощI.

Уи нэбжьыцхэм нэр къыпхопсыр,
IэфIагъ куэд мы си гум къокI.
Си нэм дыгъэу укъыщIопсэр,
Уи гуфIэкIэр нэгум щIокI!

Уи щабагъэр псэм зыхещIэр,
Уи псэлъэкIэм гур дехьэх.
Уи гум илъыр псэм зыхещIэр,
Си нэм щIэплъи, сызэхэх.

Пщэдджыжьыпэм къэIу макъамэм,
Удежьууэ сэ къысфощI!
ГукIэ сэ сыныдежьууэрэ,
ПсэкIэ уэ уэрэд пхузотх.