Зы пщэдджыжь гуэрым губ­гъуэм шууэ ситу, шыгу зэщIэщIа ису Пщы­укI Хьэсэн сыIуощIэ: 
- Уа, гъуэгужь апщий, тхьэмадэ ­махуэ! 
- Уа, дызэдежьэ апщий, шынэхъыщIэ! - сигъэгушхуэу жэуап ­къы­зетыж. ЗекIуэлI хабзэу шу дэ­гъазэри согъэзащIэ.
Хьэсэн илъэс 90-м нэблэгъат. Къулъ­къужын къуажэ кIыхьым ­шитI зыщIэщIа шыгу зыми зэри­-хуэжтэкъым Хьэсэн фIэкIа. Пщэд­джыжь­кIэрэ жьыуэ шыхэм ­шуудз яхупиупщIырти, яхуишэрт. 
- Къащтэт уи шэмэджыр, шынэхъыжь! - щыжысIэкIэ, дзыхь къыс­хуещI. Ар къыщIыхэзгъэщыр, зэ­рызгъэунэхуамкIэ, апхуэдэ нэхъыжьхэр мэкъу зэреуэ я шэ­мэджхэр, маи­сащхъуэм хуэдэу, зэщIэлъыкIауэ щыт­щи аращ. ЩIалэгъуалэр я къарум щыгугъырти, шэмэджыр гъэ­жэныным елIэлIащэртэкъым.
Уо-о, ар сыту гухэхъуэт! Мо пщэдджыжь уэсэпсым шэмэджыр удз цIы­нэм IэщIэкIыу щIэкIырт, уи ­Iэпкълъэпкъри зэрызэригъакIуэр псэм фIэфIу зыхэпщIэу. Арагъэнщ, «мэкъу еуэм зегъазэри, кхъуейр зыхузыр тхьэмыщкIэщ», щIыжиIар пасэ­рейм. 
Iуэхур зэфIэкIа иужь: «Мыдэ къэ­тIысыт, шынэхъыщIэ, уэ адыгэ ­лIыхъужьхэм ятеухуа хъыбархэр ­зэ­рып­фIэфIыр сощIэ!» - жиIэрт. 
Сэри сызыхуеиххэр арати, зы псалъэ зэрысIэщIэмыкIынымкIэ сы­сакъырт. Хъыбарыжьхэр екIурэ пэжу къыбжезыIэжыфыну къуа­жэм къыдэнэжар мащIэт. 
Апхуэдэ пщэдджыжьхэм ящыщ зыщ сыщыщIигъэдэIуар мы хъыбарым.

IуэтэжыпщIэ

Дыбын унагъуэшхуэт. ЕрыскъыкIи щыгъынкIи дыхуэджэ­ла­джэт. Ди адэр, адэ-мыдэ жиIэми, къытIуры­кIапщIэрт. Дауэ ищIми, дигъэмэжалIэртэкъым. Быным я нэхъыжьыр сэрати, сыкъыщыжэпхъым, илъэс 11 сыхъуагъэнт, къуа­жэпщ Абзуаным ди адэр елъэIуащ: «НэгъуэщI мыхъу­ми Iэпыдзлъэ­пыдз яхуэхъунщ уи мэлыхъуэхэм, зыгуэр тIэкIу къысхуе­гъэлэжь!». Абзуанми къигъэщIэ­хъуакъым. ЦIыкIуу къемыжьэ ин ­хъуркъым, шэхур хуабэ щIыкIэ яхуз, щIалэр цIыкIу щIыкIэ гъэпсамэ нэ­-хъыфIщ.
Псыхуабэ Iэгъуэблагъэм щыIэ и мэлыхъуэ пщыIэм саритыну къигъэгугъащ. Мэлыхъуэ зэблэкIы­гъуэр къы­щысым гупкIэм сису ­сы­здрашэ­жьащ мэлыхъуэхэм. ДыздэкIуэм, слъагъу псори згъэ­щIагъуэрт. Уэш­хыпс инам къепщIэ­кIа хьэндыраб­гъуэ зэмыфэгъу ­нэгъунэ, выхэр зэ­рагъэIурыщIэри, уэгъури-чыхури, ­гъуэшри, адэ­гъэш­ри дыздэкIуэм сы­щIэупщIэурэ зэзгъэщIакIэт.
Иджы си хъуэпсапIэр витIыр сэ схунырт. Ауэрэ дыздэкIуэм сы­то­гуш­хуэри, «уи чыр тIэкIу сыгъэ­Iыгъ!» солъэIу гув зехуэм. ЛIыр и пащIэкIэ щIогуфIыкIри, «мэ, выуэчыр убыди, лIы хуэдэ нэху!» къыщызжиIам дуней гуфIэгъуэр сиIэт. 
«Уэгъу, джэмыдэ, гъуэш, кIэху!» жыс­Iэу, выхэр згъэIурыщIэ щы­хъум, «уэлэхьэ, вы хъунур шкIэ щIыкIэ къыбощIэмэ, мыр лIы хъун хуэдэщ!». МэлыхъуитIыр зэчэнджэ­щыжри, гублащхьэм сыдагъэтIысхьащ. 
ГуфIэгъуэм сызэщIищтат, лIы сыхъуа си гугъэжт. Пщыхьэщхьэ гуэ­рым, моуэ хьэщIэ ихьэгъуэ жыхуаIэм хуэдэу, зы фочауэгъуэ хуэдизкIэ къэб­лэгъауэ шу гуэр къытхуокIуэ. «Уэ­лэхьэ, дунейм тетыжмэ, Мурат и шы пэхушхуэм и кIуэрыкIэм!» - хуигъэ­фэщащ лэ­гъупэжьым. Къэсри, арат. НэхъыщIэр пежьэри, IумпIэр Iэ ижьым­кIэ, лъэрыгъыр сэмэгумкIэ иу­быдри, къригъэпсыхащ. Нэхъы­жьым: «Уо, фIэхъус апщий, фIэ­хъус апщий! Зи хьэщIэгъуэм ды­щIэхъуэпсу, зи даущыр бэм я ­щапхъэ!» - жиIащ. 
КъыIухьами, «бэм я щIасэ ­фыхъу!» жиIэри, Iихащ сэламыр. ХьэщIэ ныш яукIын хуей щыхъум, «ащтыным пшэ­рыIуэ ищIа щынэр нэхъ вэгъуа­фIэ хъунщ», жаIэри, къаубыдащ. 
Пщэдджыжьым хьэщIэ дэкIуа­тэр сэ къыстригъэхуащ езы Мурат. «Аб­рэдж хахуэщ» хужаIэу зэхэсхати, тIэкIуи сышынэрт, ауэ зыкъезгъэщIакъым. ШууитIыр зы ехыпIэ задэ ды­щыхуэзэм, епсыхри, шхуэ­мы­ла­кIэм­кIэ иришэхащ и шыр. «Шы мин уиIами, ехыпIэ задэм ­IумпIэкIэ ешэх, зыш фIэкIа уимыIэми, дэгъэзыкIыгъуэ задэм уе­мы­псых!» - къызитащ чэнджэщ Мурат. 
Хъанхэ я вокзалым (иджырей ­Минводы) къикI гъуэгушхуэм ды­нэ­сы­ным зы гуоуэгъуэ хуэдиз иIэжу, дыплъэмэ, гуимэ (тешанкIэ) кърокIуэ. ШуитI япэ итщ, иужькIи тIу. Фоч­хэр я плIэ идзащ, я мыжурэхэр дыгъэм полыд. 
Уэзым жеIэ: «ЛIым ежьауэ къи­гъазэркъым. Мыхэр къызэрыкIуэ ­гъуэгумкIэ сыблэкIын хуейщ. Къыс­­щыхьэмэ, къэгъазэ щыIэжкъым, сыкъаукIмэ, си кIуэдыкIар цIыхухэм яхуэIуэтэж!»
Сэри, сыщIалэ цIыкIу псынщIэ ­хъунти, «хъунщ» къызжьэдолъэт. ­Абдежым сыкъыщонэри, Мурат, шу закъуэрэ хьэ закъуэрэ жыхуа­-Iэр ­арати, Хъанхэ я вокзалым кIуэ гъуэгум ирокIуэ. Благъэ щызэхуэхъум, зэщIоувыIыкIхэри, зыIущIа шуитIым Мурат и бгъуитIымкIэ ­гъунэгъу дыдэу къыбгъурахуэ. Зыгуэрхэр зэж­раIэ, шуитIыр къызэ­допхъуэ, Муратым и пщэдыкъыр яубыдри, шы пщампIэм дагуэ. Согузавэри, си лъэнкIапIэр мэкIэзыз. Асыхьэтуи фо­кIэщIитI зэдоуэ. ­ШуитIыр уанэгум щощIэ. Мурат и уанэ бгъуитIымкIэ фокIэщIитI ­едзыхауэ зэрыщытар къызощIэж. Зы напIэзыпIэм и маузерыжьым­-кIэ адрей тIури щхьэ­щIыб­кIэ ирегъэхуэх. Гузехуэр Iэщэм щепхъуэм, адрейхэм якIэлъегъа­кIуэ. 
Гуимэм пхъуантэ илъыр кърех­-ри, си дежкIэ къегъэзэж. ШитIым я Iэпс­лъэпсхэр зэпиупщIри, иутIыпщащ. Мэзым дыхыхьэу, пхъуантэр зэтриудмэ, ахъшэр хуэфIу дэлът. Зы Iэмы­щIэфI къыхихри, «мыбы сэ хэкум срихыфынущ, уэ мы къэнар уи къэ­пым илъхьи, гъэпщкIу, унэ­сыж­мэ, уи адэм ет, ар уи Iуэтэ­жып­щIэщ» жи­Iащ. 
Арати, Уэзы Муратыр мэзым хы­хьэжащ. Сэри мывэбгъуэ гуэрым кIэ­щIэслъхьэщ хъуржынри, мэлы­хъуэ зэблэкIыгъуэм си щыгъы­ныжь­хэм яхэлъу ар здэсшэжащ. Хьэкъыуи зы бгъэбз къызатащ. 
Пщэдджыжьым пIэм сыхэлъу ди адэр къысщхьэщыхьэри, «уэт, щIалэфI, уи насып нэхъыбэ ухъу, мэл ­бэгъуа къэблэжьар Iэджэрэ зрид­гъэкъунщ», жиIащ. Сыкъы­щы­лъэту, ахъ­шэ къэсхьар и пащ­хьэ щислъ­хьэ­кIэ, къоуIэбжь: «Iэгъу,­ Iэгъу! Уэлэхьи, мыпхуэдиз ахъшэ ди къуажэпщым имыIэ! Мыр дауэ?»
Iуэхур къызэрекIуэкIар хуэс­Iуэ­тэж­ри, «мыр и IуэтэжыпщIэщ», жесIащ.
КIэухыу. Мурат псэм пищI пщащэ иIащ, тIури хьэщыкъ зэхуэхъуауэ. АрщхьэкIэ, хъыджэбзым и адэ-анэм, «абрэдж малъхъэ дыхуейкъым, нобэ ямыукIми, пщэдей яу­кIынущ», жа­Iэри, я пхъур щхьэхуимыту Истамбыл здрашыжат. Мурат псэм пищIыр щра­шым, езыри кIэлъыкIуэжащ. 
Мы едзыгъуэ цIыкIури щIыжаIэжар а лIы хахуэрщ: 
«Гум къалэ псынэм андез къыщощтэ,
ЩIылъэр къэмыщтэу, Мурат къэщтэнкъым.
Зэныбжьэгъу щIалэхэм бжыхьыр якъутэ,
Мурат и шхыгъуэр къалэ къутэнщ».