ПщIэрэ щIыхьрэ къэзылэжьа, куэдым фIы дыдэу яцIыху БжэIумых Лолэ Хьэжысмел и пхъум теухуауэ куэд ятхащ газетхэм икIи радиокIи къатащ, ауэ сыт хуэдиз хужыпIэми лей хъунукъым, хэт и дежкIи щапхъэщи. Лолэ уепсэлъылIэныр, и гукъэкIыжхэм уедаIуэу убгъэдэсыныр куэд и уасэщ. И хьэлым, и зэпIэзэрытагъым, и бзэ IэфIагъым уетхьэкъу. Щабэу, гум ехуэбылIэ псалъэхэр къыхихыу, Iэдэбу, уэ ущыпсалъэм дежи гупсэхуу къодаIуэу уи пащхьэм ис цIыхубзым плъэмыкIыу пщIэ лей хубощI, нэхъыбэрэ сыхуэзарэт, сыбгъэдэсарэт жыпIэу укъыбгъэдокIыж. Езым и унэр хьэщIэкIуапIэщи, бжэ Iумых сщIэркъым, я бжэр зэIуха зэпытщ, - къытхуетх Дэцырхъуей Мусэрбий.
Лолэ и ныбжьыр илъэс 13-м нэсатэкъым нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэр 1942 гъэм Тэрч къалэм щынэсам. Я унагъуэр Абейкъуажэ цIыкIу ягъэIэпхъуат абдежми, унэр ихъумэну ар къагъэнат. Сыт ихъумэфынт сабийм, ауэ зыгуэр пщIантIэм дэмысым унэр хьэлэч ящIынкIи хъунут. Нэмыцэ кхъухьлъатэхэм кърадзых шэкъэуэжхэм зыщахъумэн щхьэкIэ щIыунэ къатIауэ зэрыхьэблэу абы ист.
Хэкум къытеуа бийм къыдищIылIа зауэзэрылIым и закъуэтэкъым Лолэ и сабиигъуэр кIэщIу езыгъэухар. Абы хэтт и адэ Хьэжысмел лажьэ имыIэу дашу 1943 гъэм зэрагъэтIысари. IэнатIэ зэмылIэужьыгъуэхэм зэфIэкI ин къыщигъэлъагъуэу, унафэщIу пэрыта цIыху еншэ БжэIумых Чэтыкъуэ и къуэ Хьэжысмел куэдым яцIыхурт, пщIэшхуэ хуащIырт. Ар чырбыш заводым, МТС-м щылэжьащ, щIэуэ яухуа Акъбащ ГЭС-м и япэ унафэщIу щытащ. ЗанщIэу лэжьапIэм Iуашри дашат ар, унэми Iуамыгъэхьэжу. И лъапсэми къакIуэхэри унэм щIэлъыр цырыцу зэIащIат, дурэш – плIэрэш къамыгъанэу псори зэрадзэкIыу. Сыт хуэдэ тхылъымпIэ къапэщIэхуэми, зэрэнагъ лъэпкъ имыIэми, зэщIакъуэрт. Лажьэу зыпэрыса стIолышхуэ нэгъунэ щIашат. Хьэжысмел илъэси 7 къытралъхьэри, Коми АССР-м тезырыр щрихьэкIащ. Анэм ипIын хуейуэ абы щыгъуэ къыхуэнат хъыджэбзитIрэ зэтIолъхуэныкъуэ щIалитIрэ. Мылъкуу яIэр трахауэ, унэ зыщIэсымкIи къедауэ щыхъум, благъэ-Iыхьлыхэм ахъшэ хузэхадзэри, кърагъэгъэнат.
Унагъуэм я нэхъыжь Лолэ абдежщ сабиигъуэ дахэм щыпыкIар. Яшхын зэрамыIэм къулейсыз ищIа щIалэ цIыкIуитIым языр дунейм ехыжащ. Унагъуэм зыгуэркIэ зыщIигъэкъуэн щхьэкIэ, 1945 гъэм Лолэ пощтым лэжьэн щыщIедзэ. Сыт хуэдиз пудыгъэ кърапэсрэт абы щыгъуэ «къэралым и бийм и бынхэм». Ауэ унагъуэм ис псоми я гур ягъэбыдэри, зыми зы псалъэ дыджи памыдзыжу, загъэтэмакъкIыхьу екIуэкIахэщ. ЛэжьыгъэкIэ дагъуэ зыхуебгъэщI зэрымыхъунур къыгурыIуэу пэрытт Лолэ IэнатIэм. Сыт хуэдэу бэшэчу ущытын хуейт, къомылэжьа къыщаупэсым деж уигу тебгъэхуэн щхьэкIэ? Щылажьэ пощтым къахуэкIуэ посылкэхэр поездым кърахырти, лъэсу къахьырт, сыт хуэдиз хьэлъагъ, е куэдагъ мыхъуми. Гъуэгум къащытеуэу яIыгъыр трамыхын щхьэкIэ, кIэрахъуэ къратауэ яIыгът, и гъэуэнми хуагъэсауэ. Зэгуэрым ар къигъэсэбэпынуи къыхуихуат Лолэ, бзэджащIэхэр къащыпэувым. КIэрахъуэр зэрыдригъэуейуэ, псори шынэри бзэхыжат.
Хьэжысмел унагъуэм къахыхьэжу, яIуэтэжа нэужь, хуиту бэуэжахэт, я псэукIэри кудкIэ нэхъ тынш хъужат. Партым и 20-нэ съездым иужькIэ Лолэ и адэр хей ящIыжри, партми хагъэхьэжыну къыжраIат, ауэ Хьэжысмел идакъым. Хуэмыфащэу кърапэсам игу зэщигъэуат. Езыр дунейм ехыжауэщ хей зэращIыжа тхылъыр унагъуэм къыщихьар. А зэманым ирихьэлIэу Лолэ машинэтедзэу райфинотделым щылажьэрт. Псэ хьэлэлкIэ и IэнатIэм бгъэдэту есати, къалэн къыщащIыр сыт щыгъуи дагъуэншэу игъэзащIэрт. Зи унафэ щIэтхэри къыхуэарэзыт. И IэщIагъэм фIы дыдэу хищIыкIырти, къелъэIуурэ тхыгъэ гурхэр трырагъадзэрт, и къалэн нэхъыщхьэм къыдэкIуэу. Езыри хьэуэ жымыIэжти, къелъэIуар игъэщIэхъуртэкъым. ИкIи дыгъэгъазэ мазэу, район комсомол конференц ягъэхьэзыру абы я дэфтэрхэр яхутридзэну къыщелъэIум, сыт щыгъуи хуэдэу, япэщIэкIуэтащ. АпхуэдизкIэ къызыхуэтыншэу икIи псынщIэу тридзат къыщIелъэIуа псори, ягу ирихьри машинисткэу райкомым ирагъэблэгъащ. Зэман дэкIри, учетымкIэ секторым, иужькIэ отделым и унафэщI ящIри, лэжьащ, комсомолым япэм хамыгъэхьэну къыпаубыдауэ щытами.
Абдежым Лолэ къыгурыIуащ и еджэным пимыщэу зэрымыхъунур. ИкIи пщыхьэщхьэеджэу классиблыр къиухщ, къыкIэлъыкIуэу курыт еджапIэм и экзаменыр экстернэу итри, курыт щIэныгъэ зригъэгъуэтащ. И щIэныгъэм хигъэхъуэным ар тезыгъэгушхуар а зэманым Комсомолым и обкомым щылажьэу щыта Сэбэншы Розэщ.
И къарурэ зэфIэкIрэ щымысхьу лажьэ хъыджэбзым гулъытэ хуащIри, 1957 гъэм Мэзкуу щекIуэкIыну ЩIалэгъуалэмрэ студентхэмрэ я дунейпсо фестивалыр къызэзыгъэпэщхэм яхэтыну ягъакIуэ. Ар и щыпэкIуэтэкъым Лолэ Москва. Ут Плъыжьым щекIуэкIа пионер парадым иджыри школым щеджэу хэтат и жыджэрагъым щхьэкIэ къыхуагъэфащэри. Къэралым и щIыпIэ зэмылIэужьыгъуэ куэдым къикIа ныбжьыщIэхэр щызэхуашэсат абы. Фестивалыр зэфIэкIа нэужь, ар гъэхьэзырыным, егъэкIуэкIыным хэтахэм я штабыр зэрыщыту, Лоли яхэту, комсомолым и путевкэкIэ ВЛКСМ-м и ЦК-м и зыгъэпсэхупIэ унэм ягъэкIуауэ щытащ.
Сэ абы къызжиIэжащ Лановой Василий, Быстрицкая Элинэ, Этуш Владимир, Тихонов Вячеслав, Бондарчук Федор, Бернес Марк, нэгъуэщIхэми зэрахуэзар игу зэримыхужыр.
ЖыпIэнурамэ, гъащIэм и курыкупсэм хэту и комсомолыгъуэр ирихьэкIащ Лолэ, гукъинэж щыхъун куэди а зэманым къриубыдэу илъэгъуащ. Ар щIалэгъуалэ Iуэхухэм хэт къудейтэкъым, атIэ псоми я къызэгъэпэщакIуэ жыджэрт, я пашэт, сыткIи щапхъэ хъурт.
Сыт хуэдэ къэлэн и пщэ къралъхьэми, псэемыблэжу зыгъэзащIэ БжэIумых Лолэ партым и райкомым и унафэкIэ 1965 гъэм район ЗАГС-м ягъэуври, лэжьыгъэ мытыншыр, ауэ жауаплъыныгъэшхуэ зыпылъыр, илъэс 32-кIэ ирихьэкIащ.
Лэжьыгъэ IуэхукIэ Прибалтикэ республикэхэм щыкIуам, Лолэ фIэгъэщIэгъуэн хъуат абы я ЗАГС унафэщIхэр псори зэрыцIыхухъур. Ар, дауи, фIэтэмэмтэкъым, мы Iуэхур цIыхубзым нэхъ хуэгъэшэрыуэну къыфIэщIырти. ТхылъымпIэ лIэужьыгъуэу мы IуэхущIапIэм щызекIуэхэр апхуэдизкIэ зэгъэпэщауэ щигъэтти, адрей щIыналъэхэм къикIыурэ къыкIэлъыплъхэрт. Ахэр тэмэму зэхэхауэ, щхьэж и гъэтIылъыпIэ иIэжу, хуей хъумэ тыншу къэбгъуэтыфыну щигъэтт.
Лолэ сэбэпышхуэ къыхуэхъурт РСФР-м юстицэмкIэ и курсхэр 1974 гъэм Москва къызэрыщиухар. ЦIыхухэр зыщIэупщIэ дэтхэнэ зы дэфтэрри дакъикъэ бжыгъэкIэ къигъуэтырти, я зэманыр имыгъэкIуэду яритырт.
Лолэ IэнатIэм къыпэрыкIами, зы дакъикъэ псэуфыркъым жылагъуэ гъащIэм и курыкупсэм хэмыту, щIыналъэм, республикэм щекIуэкI Iуэхугъуэхэм фIэгъэщIэгъуэну кIэлъымыплъу. Илъэс куэдкIэ ар хэтащ Ветеранхэм я советым и комиссэм, унафэщIу щытащ. Нобэми пыщIэныгъэ быдэ яхуиIэщ Советым хэтхэм.
Сэ Iэджэрэ сыхуеблэгъащ Лолэ икIи фIы дыдэу сощIэ хьэщIэм абы хуищI пщIэмрэ щIыхьымрэ, гуэпагъ къыбгъэдэкIыр мызэ-мытIэу зыхэсщIащ. Ерыскъы Iэнэм сыбгъэдэсу и гукъэкIыж бейхэм седэIуащ, и библиотекэ къулейм сыхэплъащ. Абы щыщ куэдыр Лолэ къратауэ, къезытам и Iэр щIэдзауэ зэрыщытми гу лъыстащ. Ауэ езыми игу ирихьауэ зы тхылъ блимыгъэкIыу къищэхуурэ зэхуихьэсащ. И уней библиотекэм щыщу тхылъ минитIым щIигъу къалэм дэт курыт еджапIэхэм языхэзым иритащ. Иджыри сытым дежи ядэгуэшэну хьэзырщ тхылъ зыфIэфI дэтхэнэми.
Куэд зыгъащIэм куэд елъагъу, куэди и гуащIэм докI. А псори лъэужьыншэ хъуркъым. Щытхъурэ фIыщIэкIэ гъэнщIа тхылъ куэд иIэщ Лолэ и лэжьыгъэфIым къыпэкIуауэ. Ахэр къеббжэкIын къудейм щIыпIэшхуэ иубыдынущ, ауэ языхэзхэм и цIэ къисIуэну сыхуейщ: КъБР-м и Правительствэи фIыщIэ тхылъ, КъБР-м и Министрхэм я кабинетым и щIыхь тхылъ, Зауэмрэ лэжьыгъэмрэ, IэщэкIэ зэщIэузэда къарухэм я ветеранхэм я урысейпсо жылагъуэ зэгухьэныгъэм и Президиумым и ЩIыхь тхылъ, нэгъуэщIхэри. Нэхъыбэжщ дамыгъэ лъапIэу иIэри: «За доблестный труд в ВОВ», «Лениныр илъэсищэ щрикъум и щIыхькIэ», «ГуащIэдэкIым и ветеран», «ТекIуэныгъэшхуэр илъэс 55, 60, 65, 70 щрикъум», «КПРФ-р илъэс 90, 100 щрикъум», «Зауэм и бынхэр» медалхэр, колмсомолыр илъэси 100 щрикъум къыдагъэкIа фIыщIэ орденыр, тылым и лэжьакIуэ цIэр. Апхуэдэу ДОСАФ-р - илъэс 85-рэ, Ветеранхэм я советыр илъэс 20, 25, 30 щрикъум къыдагъэкIа медалхэр иIэщ. «Тэрч къалэ щIыхь зиIэ и цIыху» цIэ лъапIэр зэрехьэ.
