Къэмылэнджэжын дзэлIт

Адыгэ лъэпкъым ди щхьэр лъагэу дэзыгъэIэт, дызэры­пагэхэм ящыщт Дыгулыб­гъуей къуажэм щалъхуа Бахъ­сэн Хьэсанш. Орджоникидзе дэт дзэ училищэр, Фрунзем и цIэр зезыхьэ академиер, Генеральнэ штабым и академиер щытхъушхуэ иIэу къиухащ, Афганистаным илъэс зыбжанэкIэ къулыкъу щищIащ, Таджикистаным щыIа генерал-майор Бахъсэныр Къуэ­кIыпIэ Жыжьэм и дзэ округым и пулемёт-артиллерие дивизэм и унафэщIу щытащ. Абы дамыгъэ лъапIэ зыбжанэ къыхуагъэфэщат - «ЛIыгъэ зэрызэрихьам пап­щIэ», Ва­гъуэ Плъыжь орденхэр, «Зауэм щиIа ехъулIэныгъэхэм ­папщIэ», «Хахуагъэм папщIэ» медалхэр. 

И дуней тетыкIэкIи, и IуэхущIафэкIи, и хэл-щэнкIи къы­зыхэкIа лъэпкъым хуэфащэт Бахъсэн Хьэсанш. Генерал-май­орыр зыцIыхуа псоми зы жьэу аращ жаIэр. КъызыдэкIа къуажэм и закъуэ мыхъуу, адыгэ лъэпкъыр зэрыпагэ цIыхухэм ящыщт, жэуаплыныгъэ ин зыхэлъ, зи лэжьыгъэм пщIэ хуэзыщI, фIыуэ зылъа­гъут. 
Хьэсанш икъукIэ цIыху телъыджэу щытащ. Курыт еджапIэр къиухауэ, «сэ дзэлI сыхъуну сыхуейщ, абы сыхуеджэнущ», жиIэу и адэ-анэм я ­пащхьэ щиувам, къыхуадатэ­къым. АрщхьэкIэ Орджоники­дзе дэт дзэ училищэм щIэ-тIысхьэщ, щытхъушхуэ иIэу ­къиухри, и къулыкъум Новочеркасск щыщIидзащ. А зэманым ирихьэлIэу, Хьэсанш Афганистаным яшэ, икIи советыдзэхэр кърашыжыху абы къулыкъу щещIэ. А зауэм хэтыху, орденищ къилэжьат Бахъсэным. Афганистан нэужьым, Таджикистаным ягъакIуэ полкым и командиру. Абы щыIэху, 201-нэ дивизэм и унафэщIым и къуэ­дзэу драгъэкIуей, медалитIи къыхуагъэфащэ. 
Хьэсанш 14-рэ уIэгъэ хьэлъэ хъуащ. И щIыбагъ къыдыхьэурэ, мызэ-мытIэу кIэрахъуэ и щхьэм къытраубыдауэ щытащ, яукIын мурад яIэу. Ауэ Афганистаным щыщыIам и нэзэрыхъэм пэ­гъунэгъуу шэ къытехуаращ зы­хьыжа узыфэри зыхихар. 
Генеральнэ штабым и академиер къиуха нэужь, КъуэкIыпIэ Жыжьэм и дзэ округым и пулемёт-артиллерие дивизэм и нэхъыщхьэу ягъэкIуащ. Илъэс­кIэ абы щылэжьауэ, генерал цIэ лъапIэри къыхуагъэфэщауэ а уIэгъэм «и Iэужьыр» къы­кIэ­лъэщIыхьащ Хьэсанш… Москва къашэжри, мазихкIэ сымаджэщым щIэлъащ, ауэ зыри яхуещIакъым. Абы щы­гъуэ иджыри къулыкъур IэщIыб ищIа­тэкъым, зигъэпсэхуну зэман къищта хуэдэу ятхауэ арат. Зы тэлайкIэ унэм щыIауэ, зы­зэщIикъуэри, и закъуэ кхъухь­лъатэкIэ игъэзэжащ. Сыт къэ­мыхъуами, хуейтэкъым дзэм къыхэкIыну. Къызэры­щIэкIам­кIэ, Хьэсанш и узыр тIасхъэхэм хуэдэтэкъым. Нэхъри зиуб­гъуащ икIи, хьэлъэ дыдэ щы­хъум, аргуэру Москва нагъэсащ. Дохутырхэм ялъэкI къагъэнакъым, ауэ… Узыр нэхъ лъэщу къыщIэкIащ. 
Хьэблэри, къуажэри, куейри иригушхуэу апхуэдэ лIыхъужьт Хьэсанш. 
- Сэ Бахъсэн Хьэсанш къы­зэрысцIыхурэ куэд щIатэкъым, ауэ и хьэлым, и дуней тетыкIэм занщIэу сыдахьэхат. Апхуэдэу адыгагъэ ин зыхэлърэ хабзэхэм пщIэ хуэзыщIрэ ди лъэпкъым куэд хэтыжкъым. Быдэу си фIэщ мэхъу: пасэрей адыгэ зауэлIхэр зэрыщытам хуэдэущ Хьэсанш дунейм зэрытетар. Абы и деж щызэхуэхьэсат цIыхум фIыуэ хэлъын хуей псори. УрысеймкIэ ар къыщы­зыцIыху унафэщIхэми псалъэ дахэ куэд къыхужаIэрт. Си нэ­Iуасэ унафэщI гуэрым мып­хуэдэу къызжиIауэ щытащ: «Бахъсэн Хьэсанш икъукIэ щIалэ гъэсащ. Унафэ хуэпщIамэ, ар игъэзэ­щIарэ имыгъэзэщIарэ укIэ­лъымыгъуэзэжми хъунущ - зы лъэбакъуэкIэ зэрыфIэмы­кIынур хьэкъыу спхыкIащ! Уеблэмэ хуэпщIа унафэм езым и гу­п­сысэ щхьэпэ зэрыхилъхьэ­жыным, Iуэхур нэхъыфI зэри­щIыным иужь ит зэпытщ». ИужькIэ Генеральнэ штабым и академием сыщыIущIат, Хьэсанш абы щеджэу. Генеральнэ штабым и академием и унафэщIым Iуэху сиIэу сыб-гъэдыхьати, икъукIэ къыщытхъуат. Сызэрыадыгэм, Бахъ­сэнымрэ сэрэ зылъэпкъ дыкъызэрыхэкIам щхьэкIэ си щхьэр лъагэу слъагъужауэ щытащ абы щыгъуэ. ЗыIыгъы­кIэкIи, гъэсэныгъэкIи, хабзэкIи псоми ефIэкIыу, псоми къахэлындыкIыу апхуэдэт. Иужь­кIэ, республикэм къыщигъэзэжам щыгъуэ, дызэIущIэу, дызэдэуршэру щытащ. Зы псалъэкIэ жыпIэмэ - и лъэпкъым хуэфэщэн бынт! Адыгэр мащIэ дызэрыхъуам иригузавэу, абы игъэгуауэщхьэуэу, ди къэкIуэнум щIэгупсыс зэпытт. 35-нэ армэм щыщыIам ди щIалэхэм ядэIэпыкъуу, защIигъакъуэу, къащхьэщыжу щытащ, армэм къыщекIуэкI «дедовщинэми» гуащIэу пэщIэтт. 35-нэ армэм и унафэщI Турчинюк Игорь икъу­кIэ псалъэ дахэ куэд къыхужиIэрт Бахъсэным. Хьэсанш абы и япэ къуэдзэт. Уеблэмэ и къулыкъу зыгуэркIэ текI хъумэ, Хьэсанш и пIэ къринэну щIэ­хъуэпсырт, апхуэдизкIэ дзыхь къыхуищIырти, - жеIэ генерал-лейтенант Батыр Мухьэмэд.
 Зи цIэмрэ зи хъыбарымрэ зи япэ иту псэуа Бахъсэн Хьэсанш лIыгъэ зэрыхэлъым, зэрыхахуэм щхьэкIэ, уеблэмэ бийхэми пщIэ ин къыхуащIырт. И ныбжьэгъухэми, благъэхэми, зауэ губгъуэ къыдитахэми генерал щыпкъэр IэфIу ягу илъщ нобэр къыздэсым. 

ФЫРЭ Анфисэ.
Поделиться: