ЗэфIэкIым и гъунапкъэхэр

Адыгэ Республикэм щIэныгъэ нэхъыщхьэ IэнатIэм ехъулIэныгъэфIхэр иIэу зыщиужьынымкIэ фIыщIэшхуэ бгъэдэлъщ еджагъэшхуэ, социологие щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор Хъунэгу Рашид Думэлыч и къуэм. «УФ-м цIыхухэм щIэныгъэ нэхъыщхьэ етын IэнатIэм щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ», «Кубаным щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ», «Монголием егъэджэныгъэмкIэ и отличник» цIэ лъапIэхэр зыхуагъэфэща лъэпкъ IэщIагъэлI щыпкъэр илъэс 20-м щIигъукIэ щытащ Адыгей къэрал университетым и ректору. 2019 гъэ лъандэрэ Хъунэгур а еджапIэ нэхъыщхьэм къепхауэ лажьэ щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым и унафэщIщ, философиемрэ социологиемкIэ абы и кафедрэм и профессорщ.

Краснодар крайм и Теучэж районым хыхьэ Едэпсыкъуей къуажэм 1953 гъэм и гъатхэпэм къыщалъхуащ Хъунэгур. Зи адэри анэри егъэджакIуэ сабийм еджэным гу хуимыщIу, щIэныгъэм и пщIэр зыхимыщIэу къэнакъым. Курыт школыр фIы дыдэу къиуха нэужь, Рашид еджэным щыпищащ Таганрог дэт къэрал радиотехникэ институтым икIи «электрон техникэм и инженер» IэщIагъэр иIэу 1975 гъэм абы къыщIэкIащ. Техникэм и зыужьыныгъэм набдзэгубдзаплъэу кIэлъыплъ щIалэр а унэтIыныгъэмкIэ щылэжьащ Москва дэт конструктор-технологие бюром Мейкъуапэ щиIэ къудамэм. Инженер-конструктор IэкIуэлъакIуэм и лэжьыгъэм къыдэкIуэу социологием ехьэлIа къэхутэныгъэ хьэлэмэтхэри иригъэкIуэкIыу хуежьащ. Къиугъуея Iуэху еплъыкIэщIэхэр и лъабжьэу абы игъэхьэзыращ икIи ехъулIэныгъэ иIэу пхигъэкIащ и кандидат диссертацэр.

ЩIэныгъэлIым гу лъамытэу къэнакъым. 1992 гъэм къыщыщIэдзауэ илъэси 4-кIэ ар щытащ Адыгэ Республикэм и Президентым и Администрацэмрэ Министрхэм я Кабинетымрэ я Iуэхухэр зезыгъакIуэу. А илъэсхэм къриубыдэуи Хъунэгум утыку кърихьащ иджыри зы щIэныгъэ лэжьыгъэ купщIафIэ: и доктор диссертацэр.

1996 гъэм ар ирагъэблэгъащ Адыгей къэрал университетым икIи абы и ректору ягъэуващ. Дзыхь къыхуащI дэтхэнэ IэнатIэри егъэфIэкIуэным, зегъэужьыным хущIэкъуу лажьэ Хъунэгум университетым щекIуэкI Iуэхухэр езым и гъащIэм и зы Iыхьэшхуэ хъуауэ щытащ. Абы лъэкI къигъэнакъым республикэм и еджапIэ нэхъыщхьэм и пщIэр щIыналъэм, къэрал псом къыщыIэтынымкIэ. ЩIэныгъэ-къэхутэныгъэ, егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ лэжьыгъэхэм я къызэгъэпэщакIуэ IэкIуэлъакIуэщ дапщэщи Рашид. Унафэ тэмэм щIынми мыхьэнэшхуэ зэриIэр къыгурыIуэу, ректору щылэжьа илъэсхэми мы зэманым зыпэрыт IэнатIэми абы и Iуэху зехьэкIэм хелъхьэ гъащIэм къыхыхьэ мардэщIэхэр. Хъунэгур ректору зэрыщыта илъэс 23-м къриубыдэу АКъУ-м игъуэта зыужьыныгъэр нэрылъагъущ. 2000 - 2008 гъэхэм абы и аспирантурэ къудамэм зыщыхурагъаджэу щыта IэщIагъэхэм я бжыгъэм тIукIэ хэхъуащ. КуэдкIэ нэхъыбэ хъуат еджапIэм щрагъэкIуэкI къэхутэныгъэхэр. Ахэр щызэфIах щIэныгъэ центрхэм, лабораторэхэм я бжыгъэр нэхъыбэ хъуа къудей мыхъуу, я зэфIэкIхэми заужьат.

Социологием, политологием, геоинформацэ технологиехэм дахьэх къэхутакIуэ емызэшыр нобэ и унафэщIщ АКъУ-м и щIэныгъэ центр инхэм ящыщ зым. ИригъэкIуэкI къэхутэныгъэ хьэлэмэтхэр зэрыт тхылъ щхьэхуэхэр, щIэныгъэ тхыгъэхэр и куэдщ профессор цIэрыIуэм. Ахэр щIэх-щIэхыурэ къытрадзэ къэралпсо, щIыналъэпсо щIэныгъэ журналхэм, газетхэм.

Кавказ Ищхъэрэм къыщыдэкI щIэныгъэ журнал зыбжанэм я редколлегием хэтщ Хъунэгу Рашид. Абы къыдэкIуэу, ар я редактор нэхъыжьщ «Образование. Пространство RU», «Вестник АГУ» журналхэм. ЩIэныгъэ дунейм пщIэшхуэ щызиIэ Хъунэгур ирагъэблагъэ икIи я утыку къыщопсалъэ ди къэралми хамэ щIыпIэхэми щекIуэкI конференцхэм, жылагъуэ зэхыхьэхэм. Апхуэдэ мурадкIэ ар щыIащ США-м, Японием, Инджылызым, Германием, Франджым, Финляндием, нэгъуэщI къэралхэми. 2008 гъэм ар хъуащ къэрал унафэщIхэм я лэжьыгъэр къыщапщытэ Урысейпсо проектым и лауреат.

Бгъэдэлъ зэфIэкI лъагэмрэ гупсысэ куумрэ я фIыгъэкIэ Хъунэгу Рашид тэмэму зэдехьыф унафэщI, щIэныгъэ-къэхутэныгъэ, жылагъуэ къалэнхэр. Ар жыджэру холэжьыхь РАН-м и Ипщэ щIэныгъэ центрым и Президиумым и Iуэхухэм, хэтщ АР-м и Президентым и деж ЩIэныгъэм зегъэужьынымкIэ щыIэ советым. Апхуэдэу УФ-м и еджапIэ нэхъыщхьэхэм я ректорхэм я зэгухьэныгъэм хэтщ, Ипщэ Федеральнэ щIыналъэм, Кубанымрэ Адыгеймрэ я еджапIэ нэхъыщхьэхэм я ректорхэм я советхэм я Президиумхэм я унафэщIхэм я къуэдзэу илъэс куэдкIэ лэжьащ. Апхуэдэу Хъунэгур дунейпсо цIэрыIуагъ зиIэ академие зыбжанэм я академикщ: Социальнэ щIэныгъэхэмкIэ, ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ академиехэм, нэгъуэщIхэми. Ар Адыгэ Республикэм и МВД-м и нэIэм щIэту лажьэ Жылагъуэ советым и тхьэмадэщ.

ЗэфIих лэжьыгъэ купщIафIэ зэмылIэужьыгъуэхэр, жылагъуэ Iуэхухэр къалъытэурэ, лъэпкъ щIэныгъэлI цIэрыIуэм къыхуагъэфэщащ цIэ лъагэхэр, дамыгъэ лъапIэхэр. Абыхэм ящыщщ «Адыгейм и ЩIыхь», «Кубаным и зыужьыныгъэм хуищIа хэлъхьэныгъэм папщIэ», Вернадскэм и цIэр зезыхьэ, «ЩIэныгъэмрэ щэнхабзэмрэ я зыужьыныгъэм хуищIа хэлъхьэныгъэм папщIэ», нэгъуэщI медалхэр, «Софие Щихъ» орденыр, УФ-м и Федеральнэ Зэхуэсым ФедерацэмкIэ и Советым къыбгъэдэкI ЩIыхь Тхылъыр. Сократ и цIэр зезыхьэ Европей саугъэтым, «ФIагъымкIэ Америкэм и дыщэ сертификат» дунейпсо саугъэтым я лауреатщ.

Мы махуэхэм Хъунэгу Рашид и ныбжьыр илъэс 70 ирикъуащ. Еджагъэшхуэм, жылагъуэ лэжьакIуэ емызэшым къызыхуэтыншэу игъэзащIэ Iуэхухэм, тэмэму ирихьэкI къулыкъухэм щыгъуазэ ухъуа нэужь, къыбгуроIуэ абы нобэ игъэлъапIэ и юбилейр ар цIыху зэфIэкIым и фIыгъуэу, абы нэсу зыкъыщызэкъуих зэману зэрыщытыр. ЕфIакIуэу, узыншэу, лъэпкъ щIэныгъэм и зыужьыныгъэм ехъулIэныгъэщIэхэр щызыIэригъэхьэу Хъунэгур иджыри куэдрэ псэуну ди гуапэщ.