ЩIэныгъэлI, IуэрыIуэтэдж, КъБР-м и цIыхубэ артист КъардэнгъущI Зырамыку ди республикэм и къуажэхэмрэ жылэ жыжьэхэмрэ щызэхуихьэсыжа хъыбархэр, IуэрыIуатэхэр, хабзэжьхэр лъэпкъым и фIыгъуэ нэхъыщхьэхэм, нэхъыщIэ куэдым щIэх-щIэхыурэ къащтэжурэ зэрызаущийж Iэужь телъыджэщ. Абыхэм ящыщ зы хабзэ гъэщIэгъуэн, адыгэр зыр-зым зэрыдэIэпыкъуу щытам теухуауэ, фигу къэдгъэкIыжыну дыхуейщ.
Япэ Iыхьэ
Пасэм щыгъуэ «уэкъулэкIэ» еджэу хабзэ щыIащ. Ар зищIысыр мырат: тхьэмыщкIэр - мылъку зимыIэр зиIэм, къулейм деж лъэIуакIуэ кIуэрт, фадэпIастэ ишэрти. ЗдэкIуа къулейм и ныбжьэгъухэмрэ и цIыхугъэхэмрэ къызэхуишэсырт, уэкъулэ къэкIуари яхэсу иригъафэрт, иригъашхэрти, яжриIэрт хуэмыщIа тхьэмыщкIэ къызэрекIуэлIар, абы дэIэпыкъун зэрыхуейр. Пщэдджыжьым хэт Iэщ, хэти гъавэ, хэти ахъшэ - щхьэж зэрыхуэкъулейкIэ къыхузэхуахьэсырти, уэкъулэ кIуар адрей псоми хуэдэу псэууэ ежьэжырт. Уэкъулэ кIуам езым имыIэрэ фадэ-пIастэ къимышамэ, ари емыкIутэкъым, зэкIуэлIа бысымым ар къызэригъэпэщырт. Ар хабзэу игъащIэ лъандэрэ екIуэкIырт.
Арати, Кушыку и уэлиигъуэ зэманым Джылахъстэней къикIри зэанэзэкъуэ уэкъулэу къыхуэкIуащ.
Кушыку дэмысу, хьэщIэхэр къеблагъэу хьэщIэщым зы жэщ-зы махуэкIэ щIэсауэ, пщыр къыдыхьэжащ.
Кушыку и хабзэт къызэрыдыхьэжу хьэщIэ иIэрэ имыIэрэ щIэупщIэу. ХьэщIэр зыхуэдэр, ар зи щIысыр къимыщIауэ, унафэ хуимыщIауэ щIыхьэжу зигъэпсэхуртэкъым.
Кушыку къызэрепсыхыжу, «зэанэзэкъуэ Джылахъстэней къикIауэ хьэщIэу уиIэщ!» - жраIащ.
- Сыт лъандэрэ? - щIэупщIащ.
- Вэсмахуэ лъандэрэ! Абы я дэуафэр зэфIэгъэкIын хуейт. Къубгъанрэ тасрэ къыхуагъэуву зитхьэщIа нэужь, хьэщIэщым кIуащ. ХьэщIэщым щIыхьэу я Iэр иубыда нэужь, еупщIащ: - СыныводаIуэ. Сыт хуэдэ Iуэху фыкъыщIысхуэкIуар.
Кушыку тIысащ, зэанэзэкъуэм тIысын ядакъым.
- Къытхуэгъэгъу, зиусхьэн, уэкъулэу дыкъыпхуэкIуауэ аращ. Уи нэмыс нэхъ лъагэ ухъу, сэ цIыхухъу зэрысщхьэщымытыжрэ илъэс II мэхъу. Мыр си щIалэщ, псэуну хуейщ. Псэуфынуи къыщIэкIынт, ауэ зыхэпсэукIын иIэкъым, -жиIащ фызым.
- Хъерщ, бжьыхьэм фыкъакIуэ! КъитхуищIэну щытамэ, пIалъэ етIуанэ къытхуищIынтэкъым жыфIэу нэгъуэщI зыгуэрым деж фымыкIуэ! - жиIэри Кушыку хьэщIэщым къыщIэкIыжащ.
ХьэщIэхэр аргуэру Кушыку и хьэщIэщым зы жэщкIэ щIэсыжри пщэдджыжьым ежьэжащ.
Зэанэзэкъуэр я гъуэгу тету здэкIуэжым анэм жиIащ:
- Алыхь, пщы уэлийм тхуэфащэу дыкъиутIыпщыжам. Зы махъсымэ кхъуэщын тIэщIэмыту и пащхьэм дихьащ. Ар щхьэ дигу къэмыкIарэ? Ди напэр ди IэкIэ зытетхыжащ.
- Уэлэхьэ, ди анэ, пщы уэлийр уи махъсымэ кхъуэщын хуэмыныкъуэ. Бжьыхьэм фыкъакIуэ щIыжиIар бжьыхьэр гъэм и бэвыгъуэщ, бжьыхьэм къыпхуащIэну къехьэлъэкIынукъыми аращ.
- Алыхь, сэ абы фIэкIа апхуэдэ напэтех сымыщIэн. Мэрэмэжьей хуэсщIынщи къыхуэсхьынщ, - жиIащ анэм.
Фызыр зэрынэсыжу и махъсымэр зэщIилъхьащ.
ТхьэмыщкIэм дежкIэ зэманыр кIыхьлIыхьу, гугъусыгъуу екIуэкI щхьэкIэ, пщы уэлийм дежкIэ вагъуэижу екIуэкIащ. Бжьыхьэр къэсащ. Кушыку и щакIуэгъуэ зэманыр къихьащ. Кушыку и хабзэт щакIуэгъуэ зэманыр къызэрысу гупышхуэ и гъусэу мэзым щIыхьэрэ тхьэмахуэ-тхьэмахуитIкIэ къыщIэмыкIыжу щакIуэу щIэту. Арати, Кушыку и цIыхухэмрэ и хьэхэмрэ щIыгъуу мэзым щIыхьащ. МодэкIи Джылахъстэней цIыхубзым и мэрэмэжьейр зэщIихщ, пIащIэрэ гуащIэу чеишхуэм кърикIэщ, и щхьэр игъэбыдэжщ, хьэмкIэшыгум къригъэувэри зэанэзэкъуэр гъуэгу къытеуващ.
ХьэмкIэшыгум и шэрхъыр ину кIыргъыу къакIуэурэ, Арщыдан гъуейм къыщыпхрыкIым, щакIуэу мэзым щIэт Кушыку и гупым зэхахри, «псы къабзэ иIыгъмэ, дефэнт», - жари, къыщIэкIри къыпэуващ, хьэмкIэшыгури къакIуэурэ къэсри къэувыIащ.
Кушыку гуэбэнэч щыгъщ, и жьакIэри зэщIэкIащ, бэлэбанэу хуэпащ.
Зэанэзэкъуэр зэрилъагъуу Кушыкум къицIыхужащ.
Джалахъстэней щIалэм Кушыкур къицIыхужакъым. Абы и гугъащ абрэдж гуп къахуэзауэ.
- Дэнэ укъикIрэ, дэнэ укIуэрэ? - жери Кушыкур щIалэм еупщIащ.
- Жанхъуэтыкъуэ Кушыку пщы уэлийм деж сокIуэ! - жиIащ щIалэм.
- Сыт пщы уэлийм деж ущIэкIуэр? - еупщIащ Кушыку.
- Абы уэ уи Iуэхуу хэлъыр сыт? Мэрэмэжьей хузошэ, езгъэфэну.
- Ар тэмэму уощIэ, щIалэ, пщы уэлийм хуэфащэщ мэрэмэжьей хуэпшэну. Дэ псы дыхуэлIащи, а пщы уэлийм хуэпшэ мэрэмэжьейм щыщ тIэкIу дегъафэ, - жиIащ Кушыку.
- Алыхьыр согъэпцI, пщы уэлийр япэ хэмыфауэ, зы ткIуэпс фезгъафэмэ, - жиIащ щIалэм.
Абы и лIыгъэр игъэунэхуну Кушыкум мурад ищIащ.
- АлыхькIэ соIуэ, щIалэ, дахэкIэ думыгъафэмэ, IейкIэ дебгъэфэнкIэ, думыгъафэуи лъэбакъуэ уэдмыгъэчын! - жиIэри Кушыкум шы IумпIэр иубыдащ.
- Алыхь, си щIалэ, уи лIыгъэр бгъэунэхунумэ, лIыгъэ щIапIэ уихуамэ! - жиIащ и анэм.
Абы щIалэр нэхъри къигъэгубжьащ.
- Уэлэхьэ, ди анэ, абрэдж гуп къысхуэза щхьэкIэ, сэ сышынэу сыкъимыкIуэтыну. «Мэрэмэжьей къыпхуэсшэрт, ауэ абрэдж гуп къысхуэзэри сфIырафащ жысIэмэ, пщы уэлийр дыхьэшхынкъэ!» - жиIэщ гум къелъэри, щIопщымкIэ Кушыкур «зэпилъэщIыхьащ», къеIунщIри къыIуидзыжащ. «Сэ си гъуэгу сытетщ, фэри фи гъуэгу фытет, ажал фыхуэмеймэ», - жиIэри щIалэр гум итIысхьэжащ.
