Iуэтэж
(ЕтIуанэ Iыхьэ)
Былыз плъэгъуакъэ — гъатхэр къызэрысым шэч къыщIытепхьэжын щыIэкъым! ЩIымахуэ кIыхьыр зэрыблэкIыу, мыщэр и гъуэм къызэрикIым хуэдэу, ари къежьэрт лъапцIэу. Былыз гъэмахуи щIымахуи вакъэ зылъитIа¬гъэртэкъым. ЗыгъэнщIи еши ¬ищIэртэкъым абы, щIыIэми исыртэкъым.
И къуажэ къыдэкIырти, ди деж къызэрысу, уэздыгъей жыгым хуэ¬дэу задэ и Iэпкълъэпкъыр къызэфIэщIэрт.
- Хьэлу гъэтэджа, хьэлу гъэтэ¬джа къызэфт, — лъаIуэрт.
Былыз ди хьэблэм къызэрыдыхьэу, си анэшхуэм хьэкур игъэплъырт. Iэнлъэшхуэм ихуэ къудейуэ тхьэв ипщырти, хьэлухэр дэпым пэридзэрт. Хьэлу жьэрымэ IэфIым занщIэу хьэблэ псор зэщIищтэрт. Былыз зыр зым кIэлъигъакIуэу хьэлу пщтырыр идырырт. Дгъэ¬щIагъуэу деплъырт и Iи и жьи зэримысым.
Былыз узи зыхищIэртэкъым.
ИтIанэ заулкIэ жьы зыжьэдишэрти: «Шхупс!» — жиIэрт. Ап¬хуэдэу ирифыр зыхуэдизри зыми къилъытэфынутэкъым. ИужькIэ езым фIэкI нэгъуэщI зыми къы¬гурымыIуэ уэрэдыр къыхи¬дзэрт. Ауэрэ жыг щIагъым щIэ¬гъуэлъ¬хьэнти, жеинт.
Мэ къыкIэрихым гъунэгъуу ур謬гъэкIуалIэртэкъым. Хьэхэр къепщIэкIауэ ебэнт, ауэ зыри бгъэ¬дыхьэфыртэкъым, езыми ахэр зыуи къридзэртэкъым…
Хьэмым сызэрынэсу щIым зыхэздзащ. Сыщылъщ си гущIыIур дэгъэзеяуэ, зызогъэпсэхуж. Уафэгур жыг щхъуантIэм ещхьт. Бынбагъуэ и щыгу ита бжьэхуц Iэрамэ цIыкIур, езым хуэдэ нэгъуэщI зыбжанэ гъусэ ищIри, къуажэмкIэ къэкIуэтат. Нэхъ гъунэгъу къэ¬хъухуи абы и фэр гъуабжафэ-фIыцIафэу ихъуэжырт.
Си щхьэр щIым теслъхьащ, сыдэIуащ. Макъ зэхуэмыдэ мыинхэр къыхэIукIырт абы. Зы хъум¬пIэцIэджи ирижащ си напэм, ауэ ездзыхакъым.
Нахъуэ бауэбапщэу къэсащ. И щхьэ упсагъащIэм бахъэр щхьэщытт, и джанэр и щIыфэм пщIэн¬тIэпсым кIэришхэжат. ЛъапцIэт.
- Дэнэ иджыри къэс уздэщыIар?
Жэуап къызитыжакъым. Ауэ деж зыкъыщригъэхуэхри, жьыр куууэ жьэдишащ:
- Сэри шазымэ сиIатэмэ, псынщIэу сыкъэжэнт.
- Шыхэм шазымэ яIэ?..
- Я налхэр-щэ?
Ди псалъэмакъыр Былыз и макъым зэпиудащ. ЩIым зыхэ¬т¬Iубэри дыдаIуэу щIэддзащ. Iэуэ¬лъауэр гъунэгъу къэхъуат. ИтIанэ къуакIэм зыкъыщызыIэта Былыз и щхьэ пцIанэр къэтлъэгъуащ. ПыIэ папщIэу иIыгъ хъыдан тIэ¬кIумкIэ и щхьэфэр щIэх-щIэхыурэ кърилъэщIэхырт. Абы зыкъе¬д-мыгъэлъагъуну быргуэ-быргуэ¬жьым и къуагъ зыкъуэддзащ. Былыз гъунэгъу къызэрытхуэхъуу ди тхьэ къызэрихькIэ дыкIийуэ ды-къыкъуэцIэфтащ.
- «Ааа-ууу!» — жиIэу къыхэкIиикIри, Былыз и пIэм идиихьащ. И нэхэр шынэм къыщихуат. И жьэ ущIауэ къэнар зэрыудзыфабзэмкIэ къапщIэрт удз зэришхар. И щхьэр и IитIымкIэ фIиубыды¬кIыжри, Былыз щIэпхъуащ. Дэри IэбжьыбкIэ тIыгъ мывэкIэщхъыр кIэлъыдутIыпщащ. Ди мывэхэр лъэмыIэсыж щыхъум, и щхьэр иутIып¬щыжри, и уэрэдри къыхи-дзэжащ икIи, а зэрыхьэмкIэм хуэдэурэ, ди къуажэмкIэ иунэтIащ.
Дэри гухэхъуэу дыдыхьэшхыу щIым зыхэддзэжащ. Пшэхэри къакIуэри ди щхьэщыгу дыдэм деж къыщыувыIащ.
- Уэшх къешхынущ иджыри, — жиIащ Нахъуэ.
- СыткIэ пщIэрэ?
- Бынбагъуэ и щхьэр къеумэзэхащ.
Абы хэту уафэм зы мафIэ бзий ирижащ, макъ дэгуи къыкIэлъыкIуащ. Хьэмым адэ-мыдэкIэ къыщыхэпIиикI къэрэкъурэ гъуахэр зэщIэскъыскъащ, хьэуар нэхъ щIыIэтыIэ къызэрыхъуари зы¬хэс¬щIащ. Удз цIынэ къыхэжагъащIэр къисчри, сепэмурэ:
- Къешхмэ, кърырешх, — жысIащ.
- ДыуцIынынщ.
- ДыуцIынмэ, нэхъ ин дыхъункъэ. Дрырехъу ин!
Асыхьэтым дунейр къэлыдри щыблэр уащ. Дыкъащтэри, тIури абы дыкъыдыщылъэтащ.
- ДыщIэгъапхъуэ! Къуажэм дынэсыжыфынкIи хъунщ…
- Дынэсыжыфынукъым. Уэшхыр теужыху дегъажьэ.
Уафэр шынагъуэу аргуэру зэ къачэри, уэшхыр кърикIутэхыу хуе¬жьащ. Дэ кхъужьей жыгыжьым и лъабжьэм дыщIэпкIащ. Уэшхым кIыхь зригъэщIакъым, и къежьэ¬кIам хуэдэу, псынщIэуи теужащ. Дэри, ди джанэ псыфхэр ткъузыжурэ, зыкIи зи сэбэп къыдэмыкIа кхъужьеижь пцIанэм и щIагъ дыкъыщIэкIыжащ.
Дунейр дахащэт. Пшэхэр тщхьэ¬щыкIри, дыгъэри къыщIэ¬кIыжат. Аддэ, Таурэс и щыгум къыщежьэрэ Бынбагъуэ деж щиухыжу, уа¬фэм лэгъупыкъу къыщищIат.
- Нахъуэ, — зыхуэзгъэзащ си ныбжьэгъум, — лэгъупыкъум нэс ды-гъажэ!
- Сыт щхьэкIэ?
- Лэгъупыкъум и щIагъ хэт щIэкI¬ми, жэнэтым макIуэ.
- Хэт жызыIар?
- Сянэшхуэм.
Нахъуэ тIэкIурэ гупсысащ, и джанэ псыфыр фIэмыфI-фIэмы¬фIыурэ зыщитIэгъэжурэ. И Iупэхэр ущхъуэнтIат, и дзэхэр фIы¬¬зэтеуэрт.
- Жэнэтым шазымэ щыIэ хабзэ?
- ЩымыIэу хъун?! МелыIычхэм сыт ялъыгъыу уи гугъэр?
- Тхьэм дэри шазымэ къыдитыну жыпIэрэ?
- Къыдимыту хъун?!
- НтIэ, къамэ? Дыжьын къамэ?
- Ари къыдитынщ.
- ИтIанэ шы. Адыгэш.
- Жэнэтым щыIэ шы къомым я лей щхьэ улъыхъуэрэ? Абы щыIэ шыхэм дамэ ятету жаIэ.
- ЩIыбогъатхъэ иджы…
- ПцIы супсмэ, сянэшхуэр ире¬лIэ!
- ЗыкъэIэт-тIэ абы щыгъуэ.
Дызэбгъурыувэри, лэгъупыкъум дыхудэплъеящ. ИтIанэ Нахъуэ бжэн щIидзащ:
- Зы, тIу, щы!..
УафэхъуэпскIым хуэдэу зитчауэ дожэ, дожэ… лэгъупыкъур Iуо¬кIуэт. Лъэпэдхэмрэ шазымэмрэ си блэгущIэм щIэлъщи, гугъу срагъэхь. Ди тхыцIэм бахъэ къыхеху, иджыпсту лъы къыщиудынущ жыпIэну ди пэбзийр мэбжьыбжь. ДыкъызэрылъыщIыхьам гу лъыдмытэжу Былыз къыблэттхъуащ, езыр шынэри зыщIидзащ. Къуажэм ды¬къыдэлъэдэжащ, ауэ лэгъупыкъум дылъэщIыхьэфакъым. УнэмкIэ дымыгъэшу хьэщпакъ лъабжьэм къыщIэна мэкъум зыхэддзащ. Дыбэуэжыфыртэкъым икIи зыд¬гъэ-хъеижыфыртэкъым. Моуэ тIэкIу доупщIыIуж щыжытIэ дыдэм, Былыз къэсри зыкъридзыхащ:
- Хьэлу, - жиIащ. - Хьэлу къызэфт!
ЕрагъкIэ сыкъызэфIэтIысхьэри, унэмкIэ сыджащ:
- Хьэлу къэфхь, Былыз къэсащ!
Анэшхуэр бжэ блыпкъым къиувэри хьэщпакъымкIэ къэплъащ:
- Сыт къэхъуар?
- Былыз, зо, Былыз къэкIуащ.
Нанэ и пщэр хишурэ, уафэр къипэмыхь хуэдэ зищIащ, итIанэ къыпыгуфIыкIащ.
- Аращ, Былызщ. Былыз къэ¬кIуащ. АтIэ гъатхэр къэсащ жы¬п¬Iэркъэ! ЩIымахуэр ежьэжащ ¬жы¬п¬¬Iэркъэ!
ПщэфIапIэмкIэ зигъазэри сянэм еджащ:
- Iэсей, щIэхыу хьэкур гъэплъ! Былыз ди бжэм къыIухьащ, Тхьэм и хьэщIэ лъапIэ къытхуэкIуащ. Iэсей, а, Iэсей! Гъатхэр къэсащ, дунеищIэ къэсащ!..
