ТIуапсы къалэм къедза Iэшэлъашэм щыIэ бгылъэ шытхщ, ЦIэпс (Цыпка, ПцIэпс) къуажэ цIыкIум ипщэ-къухьэпIэ лъэныкъуэмкIэ къыдекIуэкI лъагапIэщ.
Гъуапэжь псалъэр, гу зэрылъытэгъуафIэщи, IыхьитIу зэхэтщ: гъуап (гъуапэ) - Iэгъуапэ мыхьэнэм хуэбгъакIуэ хъунымрэ «жьы» - «ин», «инышхуэ», «зэрыщыIэрэ зэманыфI дэкIа» егупсысыкIэхэм тедгъахуэмрэу. Мы щIыпIэм щыIэ бгъуэнщIагъхэм я нэхъ гъэщIэгъуэн дыдэми а цIэр, «гъуапэжь» зытрагъэIукIар, зэрехьэ.
Мыри къыхэгъэщыпхъэщ. КIахэ адыгэхэм бдзэжьей псалъэм пагъакIуэу «пцIэ» жыIэкIэри яIэщ. Аращи, щIыпIэцIэхэм я къэунэхукIэ хъуар зэхэгъэкIыным дихьэххэм я нэхъыбэр щыхьэт зэрытехъуэмкIэ, зи гугъу тщIы лъагапIэр зыпэгъунэгъу къуажэ цIыкIум зэреджэри мыпхуэдэу къыдгурыIуэ хъунущ: Цыпка - ЦIэпс - ПцIэпс - Бдзэжьеипс жыхуиIэу.
Гъуэнытх
Хы ФIыцIэ Iуфэм егъэщIылIа ПсыфIыпэ (Лазаревск) къалэ цIыкIум километр 19-кIэ (мэзылъэ IуащхьэхэмкIэ) пыIудза Тхьэгъэпщ адыгэ къуажэм къыпэгъунэгъу шытххэм ящыщ зыщ. Лъахэджхэм я нэхъыбэр щыхьэт зэрытехъуэмкIэ, псалъэр IыхьитIу: «гъуэны» - рэ «тхы» - уэ зэхэтщ.
«Гъуэны» жыIэкIэр кIахэ адыгэхэр бжьэ матэхэм Iугъуэ зэрыщIагъэу удз лIэужьыгъуэ, дэ, къэбэрдейхэм, «жыгкугъу» (омела белая) зыхужытIэрщ. «Тхы» Iыхьэр, зэрынэрылъагъущи, къызэрыдгурыIуэ хъунур лъагапIэхэр зэпызыщIэ тхыцIэ (сэнтх) егупсысыкIэм тедгъахуэущ. Аращи, зэрыщыту къатщтэмэ, мы фIэщыгъэм къикIыр ди нэгу къызэрыщIэдгъэхьэ хъунур «гъуэны» («жыгкугъу») удзым щIигъэна шытх» мыхьэнэм хуэкIуэущ.
Гъопсы-Гъуэпсы
Мы псы цIыкIум зэрихьэ цIэм и зэхэгъэувэкIэ хъуами ехьэлIауэ еплъыкIэ зыбжанэ щыIэщ.
Абыхэм ящыщ зым и телъхьэт «Адыгская (Черкесская топонимия)» тхылъ гъуэзэджэр зи IэдакъэщIэкI КIуэкIуэ Джэмалдини. А щIэныгъэлIым къызэригъэлъэгъуауэ щытамкIэ, фIэщыгъэр «гъо» - «гъуэ» (ятIагъуэр зи тепщэ гъуэжьыгъэ), «псы» Iыхьэхэу зэхэтщ. Ауэ щыхъукIи, къызэрыдгурыIуэ хъунур «гъуэжьыпс» мыхьэнэм хуэдгъакIуэущ.
Адыгэ Республикэм щыпсэуа лъахэхутэ цIэрыIуэ Мерэтыкъуэ Къасым щыхьэт зэрытехъуэу щытамкIэ, фIэщыгъэм и япэ Iыхьэу «гъо» - «гъуэ» теплъэ зиIэр ди нэгу къызэрыщIэдгъэувэ хъунур «бгъуэнщIагъ» егупсысыкIэм хуэкIуэ «гъуэ» жыIэкIэм техуэущ.
Мыбдежым зи гугъу щытщI «Гъуэпсы» псалъэр «ШIоикъу» («ФIеикъуэ», «Большое Псеушхо», «Псыущхъуэ») шапсыгъ къуажэ телъыджэм къуэкIыпIэ лъэныкъуэмкIэ блэж псы цIыкIум зэреджэщ. ШIоикъуэпс (ФIеикъуэпс) а жылэм блэжа иужькIэ Ныожъыепс (Ныуэжьыпс) холъэдэж.
