Босфор и азие лъэныкъуэмкIэ, Истамбыл километр 20 хуэдизкIэ пэжыжьэу, Польшэм и Iыхьэ цIыкIуу Тыркум щыIэщ Полонезкёй жылэ мыиныр. Къалэшхуэм и Iэгъуэблагъэм щыIэ мэзышхуэм, БелградкIэ зэджэм, хэту аращ къуажэр. Псы къыщIэжыпIэхэр, щиху лъагэхэр, пальмэ зэмылIэужьыгъуэхэр, жыгейхэр, бзиихухэр зэрыщыкуэдым игъэдахэ къудейкъым, атIэ хьэуа къабзэмрэ щIыуэпс гуакIуэмрэ гур щыз ящI.
ИСТАМБЫЛ къедза жылэхэм я нэхъ дахэщ Полонезкёй жыпIэмэ, ущыуэнукъым. Абы зыщызыгъэпсэхур хамэ къэралхэм къикI туристхэм я закъуэкъым, атIэ щэбэт-тхьэмахуэ махуэхэм истамбылдэсхэри макIуэ жьы къабзэкIэ бэуэну, я лъэм зрагъэукъуэдиину, шым шэсыну, псыгуэнхэм зыщагъэпскIыну, зыщаплъыхьыну.
КъызэрыгуэкI жылэ цIыкIущ Полонезкёй, удз щхъуантIэмрэ гъэгъа зэмыфэгъухэмрэ щIигъанэу. ГъэщIэгъуэнракъэ, мыбы зы пщIантIи, уэрами иIэкъым балиейхэр зыдэмыт. Гъатхэм, балийр хъуа нэужь, Полонезкёй щокIуэкI балий фестиваль. Абы щыгъуэм хьэщIэ куэд къахуокIуэ, жылэдэсхэр нэжэгужэу зэхохьэ. А махуэхэм балийм и закъуэкъым яшхыр, атIэ штруделри куэду ягъэхьэзырри, кърихьэлIэхэм Iуагъахуэ.
ЦIыху цIэрыIуэ куэд щыхьэщIащ мы къуажэм зэман зэхуэмыдэхэм. Псалъэм папщIэ, уэсмэн, тырку политик, къэрал лэжьакIуэ, Тырку Республикэм и япэ президенту щыта Ататюрк Мустэфа-Кемаль, мэжэр композитор Лист Ференц, франджы тхакIуэ Флобер Гюстав, франджы романист Лоти Пьер, Польшэм и президенту щытахэу Валенсэ Лех, Квасьневский Александр сымэ, нэгъуэщIхэри.
Мис иджы и чэзу хъуащ Речь Посполитэ и цIыхухэр Истамбыл пэблагъэу зэрыщысым и хъыбарым фыщыдгъэгъуэзэну. Ар хуабжьу кIыхьщ, ауэ кIэщIу къэпIуатэмэ, Iуэхур зытетыр мыращ.
Лыхь (польскэ) колоние Полонезкёй къыщыунэхуар 1842 гъэращ. 1772 - 1795 гъэхэм Речь Посполитэ къэралыгъуэр къащтэри, зэхуагуэшауэ щытащ Урысейм, Пруссием, Австрием. Абы ипкъ иткIэ, я щхьэхуитыныгъэр зыIэрагъэхьэжыным щIэзэууэ мызэ-мытIэу зыкъаIэтащ лыхьхэм.
Зи хэку щхьэхуитыныгъэ щызимыIэж лыхь лъэпкъыпсэ-хэкупсэхэр Париж Iэпхъуэри, абы хэхэс лыхьхэм я псэупIэ щаухуащ. Абы и Iэтащхьэу ягъэувауэ щыта пащтыхьыкъуэ Чарторийский Iэдэм къигупсысащ Польшэ хэкур зыIэрагъэхьэжын, абы и щхьэхуитыныгъэр зэфIагъэувэжын папщIэ Уэсмэн пащтыхьыгъуэм гъусэ зыхуищIу Урысейм езэуэну. А гупсысэм тету, и унафIэ щIэт генералитI Истамбыл игъэкIуащ икIи 1841 гъэм Польшэм и лIыкIуэ унэ Истамбыл къыщызэIуахащ.
Чарторийский абы игъэкIуа генералитIым языр тхакIуэ цIэрыIуэ Чайковский Михаилт, аращ лIыкIуэ унэм и пашэу ягъэувари. УнафэщI Iэзэу зыкъигъэлъэгъуащ Чайковскэм икIи зи хэку зрагъэбгына лыхьхэм я зэгухьэныгъэм и пашэ лIы Iущу къыщIэкIащ. ИужькIэ усакIуэм ислъам диныр къищтэщ, сулътIаным и дзэлIхэм яхыхьэри, Мехьмет-Садыкъ цIэр зыфIищыжауэ Уэсмэн пащтыхьыгъуэм къэрал къулыкъу лъагэхэр щиIыгъыу щылэжьащ.
Истамбыл дэс дзэлIхэм я унагъуэ адэ-мыдэкIэ хэпхъауэ псэухэр зэуIу пщIын папщIэ зы хьэблэ хэха иухуэну мурад ищIащ Чайковскэм, икIи пащтыхьыкъуэ Чарторийский Iэдэм ечэнджэщащ. Абыи игъуэ дыдэу къилъытащ а Iуэхур. УнафэщIхэр акъылэгъу щызэдэхъум, Чайковский лыхьхэр щигъэтIысын щIыпIэ къелъыхъуэ. А лъэхъэнэхэм Цыджан псэупIэкIэ зэджэу щыта иджырей Полонезкёй хьэблэр къегъуэт. Гектари 5 хуэдиз зи инагъ щIыпIэр япэщIыкIэ бэджэнду къащтэ, ауэ итIанэ, 1880 - 1883 гъэхэм, Чарторийский Iэдэм и къуэ Владислав ар къещэхуж.
1842 гъэм гъатхэпэм и 19-м абы япэ унэ лъабжьэр зэрыщагъэтIылъам папщIэ тхьэлъэIушхуэ щрагъэкIуэкIри, а щIыпIэм «Iэдэм и щIапIэ» мыхьэнэ къикIыу «Адампол» фIащ. Ауэ иужькIэ абы щыпсэухэри тыркухэри ПолонезкёйкIэ (Поляк-лыхь къуажэкIэ) еджэ хъуащ.
ИщхьэкIэ къызэрыхэдгъэщащи, Польшэр зэрагуэшар зымыдэ лыхь хэкупсэхэм щIэх-щIэхыурэ зыкъаIэтырт, хьэргъэшыргъэ ящIырти, апхуэдэхэм пашэ яхуэхъуа е жыджэру яхэта цIыхухэм яужь къихьа нэужь, щIэпхъуэурэ Истамбыл кIуэрт. Апхуэдэу щтапIэ ихьэжахэри щетIысэхырт а къуажэм.
Генерал, тхакIуэ цIэрыIуэ Чайковский Михаил къуажэ цIыкIур зыхуей хуигъэза нэужь, дэса генералиплIым я унагъуэхэм нэмыщI, нэхъыбэр гъэрыпIэ ихуэри, къаIэщIыкIыжауэ дзэлI унагъуибгъу 1842 гъэм абы дэтIысхьауэ щытащ.
Къуажэр зыхэтIысхьа мэз Iувышхуэр хьэкIэхъуэкIэ псэупIэ хуэдэу къыпщыхъуу зэщIэкIат. Ауэ тхакIуэ-усакIуэхэм, зэчий зыбгъэдэлъ цIыхухэм я хъуэпсапIэхэм хуэдэу, гупсысэ шэрыуэхэр къыщыуш, гум зыщигъэпсэху щIыпIэ дахэ цIыкIу къыхащIыкIащ абы лыхь дзэлIхэм я унагъуэхэм. И хъуреягъыр зыхуей хуагъазэри, щIыр бэву, пхъэщхьэмыщхьэ хадэхэр бейуэ, удзхэр дахащэу зэщIэгъагъэу, гъуэгухэр хэшауэ, зыгъэпсэхупIэ екIуу яухуащ.
1900 гъэхэм къыщыщIэдзауэ лыхь къуажэм хьэщIэщхэр къыщызэIуахыу хуежьащ. Иджыпсту абы дэтщ вагъуэ бжыгъэ зытет хьэщIэщи 3, уней хьэщIэщ 20, шхапIи 5, есыпIэ псыгуэнитху 5, зы сымаджэщ. ЗыгъэпсэхуакIуэ, нэгузегъэужьакIуэ къакIуэхэм Iэмал имыIэу зрагъэлъагъу 1900 - 1914 гъэхэм ящIа члисэр, Мехьмет-Садыкъ пэщэм и щхьэгъусэу щыта, дохутыр, химик, Вилен университетым и профессор Снядецкий Анджей ипхъу Снядецкая Людвикэ и кхъэр, къуажэр зэраухуэрэ илъэси 150-рэ щрикъум ирихьэлIэу къызэIуаха, жылэм и тхыдэр, и щэнхабзэр къэзыгъэлъагъуэ хьэпшып, сурэт, дэфтэр куэд зыщIэлъ музейр, нэгъуэщIхэри.
Полонезкёй таурыхъхэм хэт къуажэ цIыкIум ещхьщ. Махуэ ныкъуэкIэ къыпхуэкIухьынущ абы и Iэгъуэблагъэр. Унэ мыинхэмрэ лъапсэхэр зэрызэрахьэмрэ хуабжьу гъэщIэгъуэнщ, сурэт щIам ещхьщ. Уэрамым тет жыгхэр уафэм щIэуэу, дэтхэнэри сурэтыщI Iэзэ гуэрым къигупсыса хуэдэщ. ЦIыхухъухэр лажьэми, цIыхубзхэми я щхьэ зэрытрагъэу Iуэху гъэщIэгъуэнхэр щащIэ мы жылэм. Зы IуэхущIапIэ цIыкIу дыщыIащ абдж зэмыфэгъухэм унэр зэрагъэдахэ хьэпшып цIыкIуфэкIухэмрэ хьэкъущыкъу дахэхэмрэ къыщыхащIыкIыу. Абы щIэст урыс, тыркумэн, тырку, лыхь, абхъаз бзылъхугъэхэр. Абыхэм я щхьэгъусэхэр тыркущ е лыхьщ. ЦIыхубзхэм дызэрыщагъэгъуэзамкIэ, мы IуэхущIапIэр абджым дихьэх гуэрым къызэIуихащ.
Мыбы щащI псори бжэIупэм деж щыт тыкуэным щащэ. Хьэкъущыкъухэмрэ вазэхэмрэ нэмыщI, Iэпщэхъухэр, цIыхубзхэм зэрызэрагъэщIэращIэ нэгъуэщI хьэпшыпхэр щIэлъщ. Мылажьэу унэм щIэс цIыхубзхэм я щхьэр щытрагъэу IуэхущIапIэу жыпIэ хъунущ мыр, цIыху 20-м щIигъу щолажьэ.
