Зэманышхуэ дэкIмэ…

Уахэр (хьэршыр) зыдж астрофизикхэм зэрыжаIэмкIэ, абы къыщызылъэтыхь мащэ кIыфIхэм я зэранкIэ, ЩIы Хъурейр бзэхыжыпэнкIэ хъунущ.

А къэщIыгъэ шынагъуэхэм, зэрыщыIэр хуэзыгъэфащэу, япэ дыдэу ятетхыхьауэ щытар физикэм и къудамэ телъыджэу «Теорие относительности» зыхужаIэр къэзыгупсыса щIэныгъэлI гъуэзэджэ Эйнштейн Альбертщ.

Астрофизикхэм мы зэманым зэрытрагъэчыныхьымкIэ, мащэ кIыфIхэр - уахэм зыщызыудыгъу, IэщIыхьар зыIэщIэзымыгъэкIыж, и зэхэлъыкIэмкIи зэманыр зэрыщекIуэкIымкIи зыхуэдэ щымыIэ къэщIыгъэ шынагъуэщ. Пкъыгъуэу зыщIилъафэм щыщ гуэри къызэримыутIыпщыжым и мызакъуэу, нэхур «зезыгъакIуэ», дэзыгъэлъагъу фотон нэгъунэ къызэрыIэщIэмыкIыжыфым къыхэкIыу, зи гугъу тщIы къэщIыгъэхэр здэщыIэри къэхутэгъуейщ.

АтIэми, мащэ кIыфIхэр япкърылъ пцIэм и Iувагъ-куэдагъымкIэ кIуэ пэтми нэхъ иныж, нэхъ хьэлъэж хъууэрэ екIуэкIыфынущ, уахэм къыщызылъэтыхь пкъыгъуэхэм ящыщу «хутыкъуахэр», увыIэгъуэ ямыIэу, зэрызыщIалъафэм къыхэкIыу.

США-м щыщ щIэныгъэлI, физик Каку Мичио къыдгурегъаIуэ икIи «къыдегъэлъагъу» дыщыпсэу планетэм дежкIи мащэ кIыфIхэр ажалзехьэ лъэрыщIыкIыу къыщIэкIынкIэ зэрыхъуну щIыкIэр зыхуэдэр.

«Нэхъапэм мащэ кIыфIхэм уахэм зыщамыгъэхъейуэт къызэрытщыхъур, арщхьэкIэ Дыгъэр зыхыхьэ, адыгэхэр «ШыхулъагъуэкIэ» зэджэ ди Галактикэми а къэщIыгъэхэр Iэпхъуэу зэритыр къыщытхутэм, а Iуэхугъуэми гузэвэгъуэ иным дыхидзащ. Уахэ абрагъуэу щIэдзапIи ухыпIи зимыIэм щызекIуэ, хутыкъуауэ гъунэгъу зыхуэзыщI дэтхэнэри зыIэщIэзыубыдэ, «дунейр къутэжыхукIи» къэзыутIыпщыжыну гугъэ лъэпкъ уэзымыгъэщI къэщIыгъэр языныкъуэхэм ирагъэщхь «зомби» зи фIэщыгъэ гъуэбжэгъуэщ шынагъуэм», - жеIэ Каку Мичио.

А щIалэм гу зэрылъыдигъатэмкIэ, дызэгъэщIылIа Дыгъэм къедза и къэухьым зи гугъу тщIы мащэ кIыфI абрагъуэхэм ящыщ зым гъунэгъу зыкъыхуищIмэ, ди планетэр, адрей къыддэщIыгъухэми яхуэдэу, щыхупIэ шынагъуэм щхьэщыхьэпауэ аращ. Ауэ щыхъукIи, щыпсэу цIыхухэм, сыт хуэдэ Iэмал къамыгупсысами, ЩIы Хъурейр къахуегъэлынукъым. «АрщхьэкIэ, иджыри зы пIалъэ гуэркIэ ди планетэм гъащIэр зэрыщекIуэкIынури хьэкъщ», - къыпещэ и псалъэхэм зи гугъу тщIы щIэныгъэлIым.

Каку Мичио зэрытригъэчыныхьымкIэ, мащэ кIыфIым ЩIым и курыхым нэхъри нэхъ гъунэгъу зыкъыщыхуищIкIэ, гравитацие и лъэныкъуэкIэ зыкъызэтригъэгуплIэ къару зэрымыщIэжьым ди планетэм и зы джабэр хишынурэ, адрей и щIэлъэныкъуэр зэщикъузэнущ (физикхэр а Iуэхугъуэм зэреджэр «сингулярность» - щ). Ауэ щыхъукIи, а къэхъугъэм щIыгум и зэхэлъыкIэм къыпхуэмыцIыхужын хуэдизу зригъэхъуэжынущ, псыхэр ямылейуэ къигъэукъубеинущ, унэхэм, лъэмыжхэм, нэгъуэщIхэми нэджэIуджэ дыдэу зыхригъэшынущ. Астрономым и псалъэхэм ятетщIыхьмэ, тхьэмыщкIагъэр абдежми къыщыувыIэнукъым: мащэ кIыфIыр ЩIы Хъурейм адэкIэ «зэрелIалIэ» щымыIэжу, и къару абрагъуэм ар тхылъымпIэ кIапэу иIуэнтIэнурэ зэхифыщIэнущ.

Къыхэдгъэщам дыщIигъуу, щIэныгъэлI-планетолог Ги Бен Мак мы Iуэхугъуэми гу лъыдегъатэ: гъунэгъу къыхуэхъуа мащэ кIыфIым дыщыпсэу планетэр зэрызэщикъузэнум къыдэкIуэу, и курыхыр щIэзыхъумэу алъандэрэ дэгъуэгурыкIуа «мэIури» зэхичэтхъэнурэ, плазмэ пщтырыщэу щIэгъэпщкIухьар щIыгум къытригъэлъэдэнущ, икIи, узытекIукI хъуну къыщызэтена щIы кIапэ тIэкIури, зэрызэщIигъэткIукIыр гужьеигъуэу, щIихъумэпэнущ.

Гравитацием и къару ин дыдэм езы планетэр, сабэ налъэ хуэдизи къыхимынэжу, нэхъри зэпкъритхъынурэ, пкъыгъуэжьейхэм ящыщу нэхъ цIыкIужьейхэм хуигъэкIуэжынущ, апхуэдэ дыдэу зэхифыщIэнущ ЩIы Хъурейр зэгъэщIылIа Дыгъэри, абы къедза адрей уафэщIхэри. Ауэ, дызытепсэлъыхьахэр къэхъун щхьэкIэ зэман ин дыдэ дэкIын хуейщ.