Пандитхэр (хэвмыгъэгъуащэ «бандит» псалъэм - а тIур зыкIи зэкIуалIэркъым) Ипщэ Азием щыщ цIыхухэщ, ахэр Британием и тетхэм къагъэсэбэпу щытащ и колоние а къэралым и ищхъэрэ лъэныкъуэ иджыри къыхуэмыубыдам щыщыIэ щытыкIэр къахутэн мурадкIэ.
А шпионхэм зэхалъхьа картэхэр инджылызхэм къахуэщхьэпэрт, ахэр езыхэм я тепщэныгъэм щIагъэувэн папщIэ. СанскритыбзэкIэ «пандит» псалъэм къокIыр «еджагъэшхуэ».
Сыт щыгъуи псори зытещIыхьауэ щытар Индиер зыIэщIамыгъэкIынырщ. Ар пIалъэ кIыхькIэ щытащ империем и къулеигъэр зэтезыухуэу. Апхуэдэу щыщыткIэ, и лъэщагъри.
Уеблэмэ I848 гъэм иджы дагуэжа Маркс Карл итхауэ щытащ Британием утекIуэн папщIэ абы и тепщэм щIэт къэралхэм фIэкIыпIэ имыIэу Индиер хэгъэкIын хуейуэ - арыншауэ упэлъэщынукъым. Арат егъэлеяуэ щIыхуэсакъыр.
Дигу къэдгъэкIыжыну игъуэщ мыри: I94I гъэм и шыщхьэуIум СССР-мрэ Британиемрэ я дзэхэр Ираным и щIыналъэм щихьам зыхущIэкъухэр зэтехуэрт: Ещанэ рейхым ар иубыдмэ, нацистхэр Совет Союзым и Кавказым гъунэгъу дыдэ къыхуэхъурт, Индием и гъунапкъэхэм Iухьэрт. Аращ лъы къызыпыж Совет Союзымрэ а зэманым къыддэщIу щыта Лондонрэ къаруушхуэ трагъэкIуадэу а къэралыр зэхуагуэшауэ щIыщытам и щхьэусыгъуэр.
АрщхьэкIэ, ипэIуэкIэ дыIэбэжынщи, Индиер зыIэщIимыгъэкIын мурадкIэ Британием, зэрихабзэу, къигъэсэбэпащ хузэфIэкI Iэмал псори: къарум къыщыщIэдзауэ хьэгъэщагъэхэм нэс. Япэм и гугъу пщIымэ, гурыIуэгъуэт цIыху мелуан 30 фIэкIа щымыпсэу къэралым нэрыбгэ мелуан 300-м щIигъу зэрыхуэмыIыгъынур. Абы къыхэкIыу етIуанэрт зытрагъащIэр.
А къэралым къегъэщIылIа щIыналъэхэри къэхутэным хуэжыджэрт - ахэри я плъапIэт. Абы папщIэ къызэрагъэпэщат инженер Монтгомери Томас зи унафэщI IуэхущIапIэ. ЯпэщIыкIэ шпионхэр егугъуу къыхахырт: ахэр щIэныгъэ зыбгъэдэлъ, щытыкIэ къызэрымыкIуэхэм къыкIифыну зыхуагъэфащэ, щIыпIэхэм щымыгъуэщэн цIыхухэу щытын хуейт. ЯIыгъынут термометр, компас, сэ жанхэр, картэхэр зратхэну тхылъымпIэхэр, нэгъуэщI Iэмэпсымэхэр. Зыми гурыщхъуэ имыщIын хуэдэу пандитым хузэфIэкIын хуейт сыт хуэдэ сурэтми ихьэн. «ЗэвгъащIэ: фыкъаумысмэ, фаукIынущ!», - яжриIэрт абыхэм Монтгомери.
Шпионхэм Шылэ гъуэгушхуэм тету Буддэ тхьэм елъэIуну кIуэхэм зыхагъэгъуащэрт. ЯIыгъ псори ягъэпщкIурт, зыдрахьэжьа ерыскъыхэм нэмыщI. Ахэр куэд хъурти, пхьыну хьэлъэт. Абы къыхэкIыу, псоми ящIыIужкIэ, пандитыр къарууфIэуи щытын хуейт.
Монтгомери и гъэсэнхэм ящыщу япэу икIи нэхъ зэфIэкIышхуэ зыбгъэдэлъу зыкъигъэлъэгъуащ Мохаммед-ай-Хьэмид. Тхьэ елъэIуну кIуэхэм яхэту ар Къарэкъум щхьэдэхыпIэм зэпрыкIри, Раскемдарья аузымкIэ Китай Туркестаным кIуащ. АпхуэдизкIэ бэшэчти, хуабэми щIыIэми щышынэртэкъым. Абы итхыжахэмрэ ищIа картэхэмрэ апхуэдизу мыхьэнэшхуэ иIэу къилъытати, игъэзэжа иужь властхэм Лондон унэ къыщратауэ щытащ.
I866 гъэм Инджылызым купщIафIэу хуэлэжьащ Найн Сингх Рават. Ар Лхасэ нэсыфащ, къыщыкIуэжым европейхэм ямыцIыху Манасаровар хыжьейм ирихьэлIащ.
Монггомери и гъусэу илъэс зыбжанэкIэ а цIыхум пандитхэр игъэсащ, иужькIэ етIуанэу ежьащ. Буддэ и Iумэтхэм зыдащIагъури, и адэ шыпхъум и къуэ Сингх Кришнэ и гъусэу абыхэм Тибет Ищэм и картэр зэхалъхьащ,
Пандитхэм я бжыгъэм хэхъуэ зэпытт. Мис апхуэдэ щIыкIэкIэ Британием къизэурт, и унафэм щIигъэувэрт хамэщIэхэр.
