Тхыдэм зэпымыууэ зэIумыбзыныгъэ куэдым дрешалIэ. Абыхэм ящыщщ 1920-1930 гъэхэм совет театрым и вагъуэу щыта Райх Зинаидэ и кIуэдыкIар.
А цIыхубзыр я лъагъуныгъэу щытащ усакIуэшхуэ Есенин Сергейрэ а зэманым цIэрыIуагъэкIэ абы къыкIэрымыхуа театр режиссер Мейерхольд Вселоводрэ. Япэм илъэси 4-кIэ дэпсэуа иужь, ар иужьрейм дэкIуэри, 1939 гъэр къэсыху и гъащIэр насыпыфIэу ирихьэкIащ. Ауэ псори зэуэ къэкъутэжащ: и щхьэгъусэр «цIыхубэм и бийуэ къыщIидзри, мыгувэу яукIащ. Езыр абы зы мазэ къудейкIэ кIэлъыпсэуауэ аращ.
Актрисэр дунейм ирагъэхыжащ 1939 гъэм бадзэуэгъуэм и I4-мрэ I5-мрэ я жэщым. БалконыбжэмкIэ щIыхьэри, бзаджащIэхэр Зинаидэ I7-рэ сэкIэ еуащ. Унэр зезыхьэ фызыжьри яуIащ, ауэ ар псэууэ къэнащ. ДыщэхэкIи ахъши щIахакъым. Ауэ Iуэхур зэхэзыгъэкIахэм занщIэу жаIащ зэмыджа хьэщIэхэм хъунщIэн я мурадауэ: фэтэрыр зейм щыIууэм ар яукIри, зыри къамыщтэу загъэбзэхыжащ, гужьеяти.
Зы мазэ нэхъ дэмыкIыу зи гугъу тщIы щIэпхъаджагъэмкIэ ягъэкъуаншэу яубыдащ илъэс 24-рэ зи ныбжь дыгъуакIуэ Варнаков Владимиррэ абы и гъусаитIымрэ. Щыми заумысыжащ Райх зэраукIамкIэ. I94I гъэм бадзэуэгъуэм и 28-м щыри суд унафэкIэ яукIащ.
АрщхьэкIэ куэдым къалъытащ къэхъуам зэIумыбызыныгъэ хэлъу. Дауи, москвадэсхэр щыгъуазэтэкъым НКВД-м щекIуэкIхэм, ауэ абыхэм шэч къытрахьэртэкъым цIыхухэр лъэхъуэщым зэрыщаубэрэжьым. Апхуэдэхэм деж дэтхэнэми узыхуейр къебгъэIуэтэфынущ…
Хуагъэфащэрт цIыхубзыр лъэныкъуэ езыгъэзар езы чекистхэрауэ. Мыбдеж щалъагъурт щхьэусыгъуитI: япэрауэ, Зинаидэ «цIыхубэм и бий Мейерохольд и щхьэгъусэт, етIуанэрауэ, абы и фэтэрыр хуит хуащIын хуейт Берия Лаврентий и щIасэ цIыхубз щIалэм-абдеж ахэр щызэхуэзэфынут зыри зэран къахуэхъумыхъуу.
ИкIи, гъэщIэгъуэнращи, актрисэ цIэрыIуэм къыщIэжу паркетым теткIуа лъыр иджыри мыгъуэщыжауэ, фэтэрым къыщIэхутащ цIыхубзыщIэ Максмилишвили Вардо. Ари, дауи, НКВД-м и лэжьакIуэт.
Бзылъхугъэ дахэм Лаврентий щIалэ цIыкIу хуигъуэтащ. АрщхьэкIэ абы и Iуэхур зэрыхъуам иджыри къэс зыри щымыгъуазэу къэнащ. Адэ гущIэгъуншэм и унафэкIэ ар сабий унэм иратащ, и унэцIэри, и цIэри адэцIэри хузэрахъуэкIри. Мис Берия и щхьэхъумэу щыта Саркисов Рафаэль I953 гъэм къиIуэтэжар: «Тблиси щыIэу Берия Максимилишвили къицIыхуащ икIи абы щэхуу щыдэпсэуащ. Зэдагъуэта сабийр Берия и унафэкIэ сэрэ си лэжьэгъу Витюковрэ Москва дэт сабий унэм еттащ.
Лубянкэм и Iэтащхьэм Вардо езым и щIасэ цIыхубз къудейм и мызакъуэу тIасхъэщIэх къыхищIыкIыну и мурадащ. Псом япэу къыхуигъуэтри, лIы дигъэкIуащ: иужьрейм щIиуфэн хуейт езымрэ Максимилишвилрэ я зэпыщIэныгъэр. Чекист цIэрыIуэ Судонетовым игу къигъэкIыжащ : «Абы (Берия) и гъусэу Максимилишвили Вардо, куржы цIыхубз дахэм, и хьэгъуэлIыгъуэм сыщыIащ. Ягъэхъыбарт ар Берия и щIасэ Тбилиси университетым и медицинэ факультетым щеджэу хъуауэ. Щыхьэрым къэIэпхъуа иужь, ар езым и секретариатым щIигъэтIысхьащ, иужькIэ НКВД-м и лэжьакIуэ къызэрыгуэкIым, лъэпкъкIэ куржым, дигъэкIуащ. Ар къызыхэкIар зэрышагъащIэхэр къэралым иIэпхъукIа куржыхэм я деж Париж тIасхъэщIэхыу игъэкIуэну зэримурадарщ».
ЖытIэнщи, Лаврентий и пщIыхьэпIи къыхэхуакъым апхуэдэ лъэбакъуэр езым къешынэуэжыну. I953 гъэм адрей псоми къадэкIуэу, ар ягъэкъуэншащ и щIасэ цIыхубзыр къигъэсэбэпу куржы меньшевикхэм запищIэну зэрыхэтамкIэ…
