Гъэм и сыт хуэдэ зэманми и тхьэмпэхэр щхъуантIэщ. Езыр лIэужьыгъуэ лъапIэхэм хабжэ. И пкъыр къабзэщ (уеблэмэ адыгэхэм мыпхуэдэ псалъафи яIэщ: «чэщейм хуэдэу къабзэщ»). Ди жагъуэ зэрыхъунщи, мы зэманым чэщейр Кавказ Ищхъэрэм щIагъуэу къыщыкIыжыркъым.
Ар къызэдалъытэри, Кавказ Ищхъэрэм и щIыпIэ закъуэм, Адыгей Республикэм и ЦIыцIэ мэз хозяйствэм къыщызэтена чэщей мэз гуэрэныр къегъэлыным хуэгъэза лэжьыгъэхэм щIадзэжауэ щытащ.
«Кавказым щIыуэпсымкIэ и центр» (АНО) зэгухьэныгъэ щхьэхуэмрэ дыкъэзыухъуреихь дунейм кIэлъыплъынымкIэ «НАБУ - Кавказ» мыкъэрал IуэхущIапIэмрэ я щIэгъэкъуэну, Мэзыр хъумэнымкIэ центрым и IэщIагъэлIхэр къэкIыгъэ телъыджэм зэран хуэхъу хьэпIацIэхэр гъэкIуэдыжыным яужь ихьащ.
Экологхэм зэрыжаIэмкIэ, проектым «псэщIэ къахилъхьэжынущ» Кавказым цIыхуIэ зылъэмыIэса и щIыуэпсым илъэс мелуан I5-м и кIуэцIкIэ щызэщIэува «Колхидэ чэщей» жыг лIэужьыгъуэр гуэрэн щIыкIэу къыщызэтена щIыпIэхэм.
«Кавказым щIыуэпсымкIэ и центр» АНО-м и унафэщI Шушайте Ренатэ и псалъэхэм ятетщIыхьмэ, чэщей мэзхэр щIыналъэм зэрикIуэдыкIыр щIыуэпсым епха тхьэмыщкIагъэшхуэу къыщIэкIащ: «Урысейм зэрымыщIэкIэ къыщыхута хьэпIацIэ зэраныщIэм илъэситху иримыкъум Кавказым и чэщей мэзхэм я процент 99-р ирихащ. Зы илъэс дэкIыжамэ, ди деж щыIэжынутэкъым чэщей жыг телъыджэр къыщыкI мэз кусэхэр. Абы щыгъуэми ахэращ къэкIыгъэрэ псэущхьэу я нэхъ гъуэтыгъуей дыдэхэм хэщIапIэу яIэри», - къыхигъэщащ абы.
Урысей Федерацэм и Тхылъ плъыжьым иратха колхидэ чэщейр къегъэлыным теухуа проектыр хуэгъэзащ биологие питомникыу къэтлъытэ хъуну, гектари 2,63-рэ зи инагъ мэзыр Кавказ Ищхъэрэм и бгылъэ щIыпIэхэм къыщызэгъэпэщыным. АтIэми, зыри зэран зыхуэмыхъу а мэз тIыпхым хуэдэ Адыгей Республикэм и щIыналъэм къыщагъуэтащ.
Мыбы ит жыгхэм къытрагъэзэжурэ илъэсищкIэ елэжьынущ, чэщейхуэлъэ бзаджащIэхэр ягъэкIуэдын щхьэкIэ. «Мэзхэр псынщIэу багъуэ хьэпIацIэхэм ящыхъумэныр хуабжьу къалэн гугъущ. Абы къыхэкIыу, дэ фIыщIэ ин яхудощI Адыгей Республикэм МэзхэмкIэ и управленэм щылажьэхэм, щIэныгъэ-къэхутакIуэ зекIуэхэр къызэгъэпэщынымкIэ къызэрыддэIэпыкъуам папщIэ, - жиIащ «НАБУ – Кавказ» IуэхущIапIэм и унафэщI Губченкэ Еленэ. - Мыхьэнэ ин дыдэ зиIэщ, дызыхуэкIуэ илъэси 2 - 3-м къриубыдэу а хьэпIацIэ бзаджэу «хъийм икIар» дгъэкIуэду, Кавказым чэщей мэзхэр щызэтегъэувэжыным хуэгъэза япэ лъэбакъуэхэр чынми».
Апхуэдэ еIэзэкIэр ди гъуазэу, къедгъэлыну зыхудимурад мэз гуэрэныр зэрытыр ди къэралым «колхидэ чэщей» жыг лIэужьыгъуэр къыщыкIыу щыдиIэ а щIыпIэ закъуэрщ. IэщIагъэлIхэр зэпымыууэ кIэлъыплъынущ бэлыхьлажьэ хэхуа а жыгхэм я щытыкIэм икIи, Iуэхур зэтес хъужрэ хьэпIацIэ бзаджэми дыпэлъэщмэ, чэщей мэзхэм заужьыжынымкIэ шэсыпIэ дихьэфынущ», - щIигъужащ Шушайте Ренатэ.
Экологхэр чэщей къэкIыгъэхэм тIэунейрэ щхъухьхэмкIэ елэжьащ. Абы папщIэ къагъэсэбэпыр цIыхухэми, хьэкIэкхъуэкIэхэми, къэкIыгъэхэми зи зэран емыкI биологие Iэмэпсымэхэмрэ щхъухьхэмрэщ. Белджылы зэрыхъуащи, ещанэ «еIэзэгъуэм» иужькIэ, хьэпIацIэхэм я процент 98-м нэблагъэр малIэ. Мы Iэмалыр къыщагъэсэбэпащ гектаррэ ныкъуэм къриубыдэу чэщей жыгхэр къыщыкI нэгъуэщI щIыпIэми (ари Адыгей Республикэрщ зыхуэзэр).
