Махуи жэщи щызэтехуэ

«ЩIым и махуэ» зыфIаща Iуэхухэр къэрал нэхъыбэм щрагъэкIуэкIыр гъатхэпэм и 20 - 21-хэращ. Гъэ екIуэкIым елъытауэ, а махуитIым язым дыгъэм и нэхури жэщым и кIыфIри я кIыхьагъкIэ зэхуэдэ мэхъу. 2024 гъэм а Iуэхугъуэр зытехуэр гъатхэпэм и 20-рщ. Гу зэрылъатауи, а махуэ бжыгъэм къриубыдэу щIыуэпсым и щытыкIэм хэпщIыкIыу зехъуэж. Астрономие щIэныгъэм зэрыжиIэуи, абдежырщ гъатхэм ипэжыпIэкIэ щыщIидзауэ къэтлъытэ хъунур.

Дызэрыщыгъуазэщи, щIэныгъэлIхэр зэрызэгурыIуам тету, ди планетэм щыпсэухэм зэманым и пыбжыкIэр къыщыщIадзэн хуейуэ ягъэувар Лондон и Гринвич щIыпIэм деж дыгъэм зыкъызэрыщиIэтым тещIыхьауэщ. Мы гъэм «гъэрэ щIырэ» зыхужаIэр абдежым щыщызэхэкIар гъатхэпэм и 20 жэщым сыхьэти 3-рэ дакъикъибл ирикъуауэщ. Абы щыгъуэ Москва деж зэманыр зэрыщыхъуар сыхьэти 6-рэ дакъикъиблрэщи, аращ гъэрэ щIырэ щызэхэкIауэ Къэбэрдей-Балъкъэрым исхэми къэтлъытапхъэр.

Физикэ, астрономие щIэныгъэхэр мы зи гугъу тщIы зэблэкIыгъуэм зэреплъыр зэдгъэщIэну дыхуеймэ, дигу къэдгъэкIыжыпхъэщ ди планетэр зэкIэрэхъуэкIыж и джэлэсыр Дыгъэм и хъуреягъкIэ къызэрыщилъэтыхь и уэрдыхъум хуэлъэныкъуабэу зэрыхущытыр. Ар дыдэращ щхьэусыгъуэ хуэхъури гъэмахуи щIымахуи ди планетэм зэрыщыIэм. Сыту жыпIэмэ, Дыгъэм здекIэрэхъуэкIым ЩIым къытепсэ бзийхэм я зыгъэзэкIэм, гъэм и зэманым елъытауэ, зэм нэхъ лъахъшэ защI, мыдрейхэм дежи нэхъ лъагэ щохъу.

Адыгэхэри ящыщщ гъатхэпэм и 20 - 21-р илъэсыщIэр къыщихьэ лъэхъэнэу къэзылъытэхэм. АтIэми, мыр, къызэрыхэдгъэщащи, ди планетэм и щIылъэныкъуэу ищхъэрэкIэ щыпсэухэм я зэдай гуфIэгъуэщ. Абы и щыхьэтщ ООН-м и штаб-фэтэру Нью-Йорк щыIэм илъэс къэс гъатхэпэм и 21-м Мамырыгъэм и тхьэгъушыр къызэрыщеуэр.

Тхыдэм къызэрыхэщыжымкIэ

Дэфтэрхэм къызэрыхэщыжымкIэ, Америкэм и Штат Зэгуэтхэм я Небраскэ штатым XIX лIэщIыгъуэм и 40 гъэхэм и унагъуэр и гъусэу Iэпхъуа Мортон Джон прерие гъунэншэм гъунэгъу щыхуэхъум зэуэ гу лъитащ нэм къиплъыхь тафэ абрагъуэм жыг закъуэтIакъуэххэ фIэкIа зэримытым. ЩIыуэпсым и щытыкIэр гурэ-псэкIэ зыхэзыщIэ а цIыхум, и щхьэгъусэр здыщIигъури, здэтIысам и Iэхэлъахэм жыгыщIэ цIыкIухэр щыхасащ. Гъунэгъу къахуэхъуахэри Мортон зэщхьэгъусэхэм я щапхъэм иригъуэзащ.

ГукъэкI дахэр къыщрахьэжьа щIыналъэм къикIри, тIэкIу-тIэкIуурэ къэралыщIэм щIыуэпсым пщIэ хуэзыщIу ис псоми къызэдащтащ.

«ЩIым и махуэ» ар щыхъуар 1970 гъэращ. АбыкIэ жэрдэмыр ЮНЕСКО зэгухьэныгъэм къыхилъхьат.

Ди къэралым ЩIым и махуэр гъэлъэпIэн щыщIадзар 1998-нэ илъэсырщ. Мамырыгъэм и тхьэгъушыр япэу къыщагъэджар 2008-нэ гъэрщ. Абдежым щыщIэдзауэ, «ЩIым и махуэ» зыфIащауэ планетэм тIу щыдиIэщ. Япэр зытрагъахуэр гъэрэ щIырэ щызэхэкIырщ, етIуанэр мэлыжьыхьым и 22-рщ.

Урысей Федерацэм ЩIыуэпсым и хъугъуэфIыгъуэхэмрэ экологиемкIэ и министерствэм, УФ-м и Къэрал Думэм ЩIыуэпсыр къэгъэсэбэпынымрэ экологиемкIэ и комитетым, Урысейм и Президентым деж щыIэ Жылагъуэ палатэм, властым и федеральнэ нэгъуэщI IуэхущIапIэхэми а махуэм гулъытэ хэIэтыкIа хуащI икIи ар гъэ къэс цIыхубэм дагъэлъапIэ.

И егъэкIуэкIыкIэм теухуауэ

ЩIы Хъурейм ищхъэрэкIэ щыIэ и щIылъэныкъуэм тес цIыхухэм, зи гугъу тщIы махуэхэри хиубыдэу, гъатхэ псом и кIыхьагъкIэ къэзыухъуреихь Iэгъуэблагъэм гулъытэ хэIэтыкIа хуащI: пщIантIэхэмрэ уэрамхэмрэ ягъэкъабзэ, жыгхэмрэ удз зэмылIэужьыгъуэхэмрэ хасэ, щIыуэпсыр и щытыкIэр егъэфIэкIуэным хуэунэтIауэ къэралым, жылагъуэм кърахьэжьэ Iуэхухэр даIыгъ.

«ЩIым и махуэм» хуэгъэза пэхуэщIэхэр къезыхьэжьэхэм къалэн нэхъыщхьэу зыхуагъэувыжыр дыкъэзыухъуреихь дунейр хъумэныр ди зэхуэдэ пщэрылъу зэрыщытыр дэтхэнэми, псом хуэмыдэжу къытщIэхъуэ щIэблэм, зыхегъэщIэнырщ икIи абы теухуа лэжьыгъэхэр къызэгъэпэщынырщ.

ЦIыкIуфэкIуу къытщыхъуми

Языныкъуэхэм къытфIощI дыкъэзыухъуреихь дунейр зы цIыху къарукIэ нэхъ дахи IуплъэгъуафIи тхуэмыщIыну. Ауэ ар щыуагъэщ - щIыуэпсыр хъумэным ехьэлIа лэжьыгъэхэр езым и деж дэтхэнэми къыщыщIидзапхъэщ. Ар шэч къызытумыхьэнщ.

Ауэ щыхъукIи, мы махуэм дигу къегъэкIыж щIыуэпсыр къабзэу щыгъэтыным дэтхэнэми хэлъхьэныгъэ нэрылъагъу зэрыхуэтщIыфынур. Сыт хэлъыр кIэрыхубжьэрыхур къапщтэу сэмб щхьэхуэ иплъхьэным е пхъэнкIийр къыумыхьэжьэ щIыкIэ абы хэлъ пластикымрэ пкъыгъуэ быдэхэмрэ зэхэбдзыным. Ахэращ, Iуэху къызэрыгуэкIыу къытщыхъуми, дызытес ЩIы Хъурейр щыпсэугъуафIэу къызэтезыгъэнэнур...

А псом къадэкIуэуи зыщыдгъэгъупщэн хуейкъым ди планетэр хъумэнымрэ и щхьэфэр зэIузэпэщ щIынымрэ ехьэлIа лэжьыгъэхэр сыт хуэдэ зэманми зэрегъэкIуэкIыпхъэр.

Ауэ щыхъукIи, гудзакъэ тхэлъу дыкъэзыухъуреихь дунейм дыхущытыным, гулъытэ абы хуэтщIыным ехьэлIауэ гъатхэм кърахьэжьэ Iуэхугъуэ екIухэрщ «ЩIым и махуэ» зыхужытIэ хъунури.