Мэлыжьыхьым и 2-м екIуэкIа УФ-м и Къэрал Думэм и зэхуэсым Урысейм и цIыхухэу хамэ хэгъэгухэм щыпсэухэр къызэрагъэкIуэж программэм и лэжьэкIэм щытепсэлъыхьащ.
Къыхалъхьа хабзэщIэм и проектым ипкъ иткIэ, Урысей Федерацэм къэIэпхъуэжыну хуейхэм къэралым ущыпсэуну хуит узыщI «вид на жительство» дэфтэрыр нэхъ тыншу къыдахыфынущ дяпэкIэ. Иджыри къэс ар къыпIэрыхьэн папщIэ, япэщIыкIэ «пIалъэкIэ Урысейм ущыпсэуну хуитыныгъэ» зи цIэ тхылъымпIэр къеIыпхын хуейт. Мы унафэр къыхалъхьа къудей мыхъуу, Думэм и пленарнэ зэхуэсым къыщащтакIэщ.
Ауэ апхуэдэ хуитыныгъэ зиIэнур «Урысейм IэпхъуэжынымкIэ программэм» хыхьэу, «репатриант» цIэр зыфIащарщ. Урысейм и цIыхухэу хамэ къэралхэм щыпсэухэм запыщIэнымкIэ, Къэрал Думэм СНГ-мрэ Евразиемрэ епха IуэхухэмкIэ и комитетым и унафэщI Калашников Леонид зэрыжиIэмкIэ, мы хабзэщIэр зытеухуар шэчыншэу «хэкуэгъу» («соотечественник») зыфIэпщыфыну цIыхухэу зэгуэр Урысейм иубыд щIыналъэр зи Хэкуу щытахэрщ. Абы хиубыдэркъым пIалъэкIэ къэралым къэIэпхъуа «мигрантхэр».
«Хэкум къыхуеIэ ди хэкуэгъухэр къэIэпхъуэжыным захуагъэ нэхъыбэ хилъхьэнущ мы хабзэр къызэрытщтам», - жиIащ Калашниковым.
Зи гугъу тщIы зэхуэсым къыщыпсэлъащ Къэрал Думэм СНГ-м Евразиемрэ епха IуэхухэмкIэ и комитетым и унафэщIым и япэ къуэдзэ Затулин Константини. Депутатым къыхилъхьащ «Урысейм укъэIэпхъуэнымрэ уиIэпхъукIынымрэ теухуа хабзэмрэ» «Хамэ къэралхэм щыщхэм Урысейм щаIэ хуитыныгъэхэр» хабзэмрэ халъхьапхьэ зэхъуэкIыныгъэхэр. Затулиныр къыщыпсалъэм, адыгэхэми я гугъу ищIащ.
- Псом япэ гу лъывэзгъэтэну сыхуейщ а хабзэщIэм и проектым ипкъ иткIэ, иджыпсту ди къэрал хабзэм «репатриант» псалъэр япэу къызэрыхыхьэм. А псалъэр япэ дыдэ Президентым и унафэм къыщыхыхьащ илъэс блэкIам, щэкIуэгъуэм и 22-м. Абы ипкъ иткIэ «репатриант»-кIэ йоджэ «хамэ къэралым щыпсэууэ езыхэм я гукъыдэжкIэ Урысейм къэIэпхъуэжыну хуейхэм папщIэ программэм» хыхьа цIыхум. Мыхьэнэшхуэ иIэщ къэрал хабзэм «репатриацие» («Хэкум къэIэпхъуэжыныгъэ») псалъэр зэрыхэдгъэхьам. Фигу къызогъэкIыжри, утыку къитхьэну зыдогъэхьэзыр «Урысейм къэIэпхъуэжынымкIэ хабзэм» и проектыр. Ар иджыри 2021 гъэм и мэкъуауэгъуэм къесхьэжьат, ауэ а гъэ дыдэм и дыгъэгъазэм Правительствэм IуигъэкIуэтауэ щытащ, иджыпсту абы дыхуэныкъуэкъым жаIэри. Сэ дыхуэныкъуэу къызолъытэ икIи щэкIуэгъуэм и 22-м 2023 гъэм Президентым ар и унафэмкIэ къыздиIыгъащ. УпщIэ къыщызатащ мыбдежым: хэт «репатрианткIэ» дызэджапхъэр? Зи гугъу сщIы унафэм ипкъ иткIэ, а псалъэр «хэкуэгъу» жыхуэтIэм и мыхьэнэгъущ. Ауэ мыбдежым фIэгъэнапIэ щыIэщ. 1999 гъэм «Хамэ къэралым щыIэ хэкуэгъухэм ятеухуа» унафэ къащтауэ щыIэщ. Абы ипкъ иткIэ «хэкуэгъухэр» лIэужьыгъуитIу зэхыдодз. Япэрауэ, ар Урысей Федерацэм иубыд щIыналъэм иIэпхъукIа цIыхущ: зэрыIэпхъуэрэ куэд мыщIами, Iуэхур пасэу къэхъуами, Iэпхъуар езырами, е езыр къызытехъукIа и адэжьхэрами. Адэ, анэ, анэшхуэ е адэшхуэ – езыр къызытехъукIа дыдэхэр хэкурысу щытамэ, адэ къуэш, анэ дэлъху е абыхэм я быну щымыту. ЦIыхур зэрыIэпхъукIар Урысей империерами Совет Союзрами, щыпсэуа щIыналъэр нобэрей Урысей Федерацэм иубыд щIыпIэм хиубыдэмэ. А тегъэщIапIэхэм Президентым и унафэми къыщытрегъазэ икIи «репатрианту» къалъытэр а цIыху лIэужьыгъуэм и закъуэщ. Ауэ а хабзэм иджыри Iыхьэ етIуанэ иIэщ мы псалъэхэр иту: «…е тхыдэкIэ Урысейм хыхьэу щыта щIыналъэхэм щыпсэуамэ» жеIэри. Хэт абы хиубыдэр? Урыс псори, псалъэм папщIэ, е украин псори. Шэч хэмылъу, Урысейм иубыд щIыналъэм фIэкIа, нэгъуэщI щIыпIэ зэи щымыпсэуахэр: тэтэрхэр, адыгэхэр, башкирхэр, якутхэр, ингушхэр, шэшэнхэр, къинэмыщIхэр. А псори хуитщ «хэкуэгъуу» зыкъалъытэжыну. Ауэ, ди жагъуэ зэрыхъущи, а хабзэм и лэжьэкIэми къэкIуэжыкIэ программэми гуитIщхьитIыгъэ хэзэрыхьащ, сыту жыпIэмэ, ар ягъэзэщIэну зи пщэ къыдэхуэ МВД-м и лэжьакIуэхэм «хэкуэгъухэм» хиубыдэмрэ химыубыдэмрэ е ящIэркъым, е ямыщIэфэ зытрагъауэ. Аращи, иджыри хабзэ зыбжанэм я проект дгъэхьэзыращ «тхыдэкIэ къэралыр зи Хэку лъэпкъхэм» ятеухуауэ. Ди жагъуэ зэрыхъущи, Правительствэр иджыри тегушхуэркым абы хиубыдэхэр хэтми къигъэнэIуэну. Сэ ар къыхэслъхьащ, си проектыр хьэзыру Къэрал Думэр зытепсэлъыхьыпхъэхэм яхэтщ. «Репатриант»-мрэ «хэкуэгъумрэ» зыуэ жытIэ щхьэкIэ, мыхьэнэхэр щызэтемыхуэ къохъу. Шэч къытесхьэркъым а Iуэхум хэкIыпIэ къызэрыхуэдгъуэтыфынум».
КъулыкъущIэхэм жаIэм къыхэдгурыIукIар сыт жыпIэмэ, «хэкуэгъу», «репатриант» зыфIебгъэщыфмэ, къэралым укъэIэпхъуэжыныр псынщIэ пщызыщI программэм ухыхьэу, нэхъ тыншу укъызэрыIэпхъуэжыфынурщ. Ауэ а программэм зыхебгъэубыдэну зэрымытыншри наIуэщ. Езы Затулинми зэрыжиIэмкIэ, апхуэдэ лъэIукIэ пIалъэ блэкIам закъыхуэзыгъэзар цIыху I8 къудейщ. Щхьэусыгъуэ нэхъыщхьэу езым къилъытэр хабзэм и зэфIэхыкIэр иджыри зыхуей зэрыхуэмызарщ.
