Хамэ къэралхэм къыщыщIагъэкI псыIэфIхэр ди Iэнэм хэгъэрей зэрыщыхъурэ илъэс 30-м щIигъуагъэнщ. «ЗыщумыгъэнщIын хуэдэу, зыгуэр халъхьэ мыбы», - жаIэт нэхъ губзыгъэхэм. ПсыIэфIым и зэраныгъэ гуэр цIыхум екIыну зыми игу къэкIыххэртэкъым.
Къэралым щекIуэкI зэхъуэкIыныгъэхэм я щхьэусыгъуэкIэ, кока-колэ къыщIэзыгъэкI IуэхущIапIэм Урысейр ибгынэу хъыбар къэIуащ. Ар дигу къеуэн хуей гуэру щыт хьэмэрэ «ди натIэм зэрикIар» нэхъыфI? ДевгъэдаIуэт IэщIагъэлIхэм жаIэм.
Шхыныгъуэхэр зэрызэхэтыр ар къыщIэзыгъэкIым къигъэнэIуэн хуей пэтми, кокэ-колэм хэлъ псори зыкъомрэ ябзыщIыфу щытащ. 2006 гъэм Тыркум къыщаIэта суд Iуэхур щхьэусыгъуэ хуэхъуащ псыIэфI цIэрыIуэм халъхьэмкIэ зыкъаумысыным. Абы иужькIэщ дунейпсо цIыхум къыщищIар апхуэдизу ягъэфIа ткIуаткIуэр зищIысыр. ПтулъкIэм тегъэуа этикеткэм къытратхэ хабзэр сыт? Хэлъхэр: фошыгъу, фосфор фIэIупс (чызэп, кислота), кофеин, карамель, фIамыщI чызэп (углекислота), иджыри «зыгуэр». А «зыгуэрырат» гурыщхъуэр къэзыгъэушыр. ХеящIэ Iуэхур къыщаIэтым, псыIэфыр къыщIэзыгъэкI IуэхущIапIэм хэIущIыIу ищIын хуей хъуащ абы «кошениль»-кIэ зэджэ хэкIэ-хэлъхьэ гуэр зэрыхэтымкIэ.
Сыт хъуну а кошенилыр? КъызэрыщIэкIымкIэ, апхуэдэу зэджэр гъудэ-бадзэ гуэрщ. ЗдэщыIэ хабзэр Мексикэрщ, Канар хытIыгухэм. Кошенилым и пэр, аргъуейм ещхьу, къэкIыгъэм хеIу, и псыр къыщIефыкIри, афIэкIа зигъэхъеижыркъым. Ар ягъэбэгъуэн папщIэ, губгъуэшхуэхэм зрагъэубгъу. Кокэ-колэр фIыцIафэ зыщIыр кошенилым и джэдыкIэхэрщ. УеплъкIэ чыщмыщым ещхьу къыпфIэщIынущ, ауэ щыхъукIэ, езыр бадзэ е аргъуей гъэгъуа хуэдэу аращ. «Кока» псалъэр къыздикIари арауэ хуагъэфащэ.
Иджы «кола» псалъэм къикIыр зыгурыдгъэIуэнщ. Мы псыIэфIыр къыщIэзыгъэкI фабрикэм илъэс 23-кIэ щылэжьа гуэрым зэрыжиIэмкIэ, ар къызыхащIыкIыр кIытэхэкIыу къагъэщхьэпэ «солодка» удзым и лъабжьэхэрщ. А лъабжьэхэр тонн бжыгъэкIэ губгъуэхэм щIыкъэтIкIэ щызэхуатхъус, ауэ… дзыгъуэхэр кIэрагъэбзыкIыжыфыркъым. Абы къыхэкIыу, кIытэ лъахъцхэр, хэлъыр зэрыхэлъу, яупIэщIри, дзыгъуэхэм я пкъыгъуэхэмрэ я лъымрэ къызэрыхэнэм псыIэфIыр нэхъри нэхъ фIыцIэж ещI. ГурыIуэгъуэщ IуэхущIапIэ абрагъуэхэм ахэр химиехэкI гуэрхэмкIэ «зэрыщагъэкъэбзэжыр». ИтIани, фабрикэм илъэс 23-кIэ щылэжьа а лIым зы кока-колэ стэкан абы сыщыIэху сеIубакъым зэрыжиIэм зыгуэрым урегъэгупсыс.
Вашингтон щыщ щIэныгъэлIхэм кокэ-колэм хэлъ псори налъэ зырызу зэпкърахащ. КъызэрыщIэкIымкIэ, абы хэлъ карамелыр фошыгъупс гъэткIуакъым. Ар къыхащIыкI тхьэмбылми, тхьэмщIыгъуми, тэмакъми лышх къезыгъэуэлIэнкIи хъуну, цIыхум хуэмыщхьэпэ химие хуэIухуэщIэхэм. Езыри псыIэфIхэкIыу жаIэ щхьэкIэ, фадэм къызэрыкIэрыхушхуэ щымыIэ ткIуаткIуэм IэфIымэ къыхезыгъэхын дагъэ хагъаткIуэу, итIанэ гъуэз хаутIыпщхьэжу аращ. А псыIэфIым уи гукъыдэжыр къызэриIэтри абы и нэщэнэщ.
УзэреIубу, дакъикъипщI докIри, «уиудыныщIэн» щIедзэ абы. Апхуэдэ зы стэканым фошыгъу бжэмышхи 8 хуозэ. Апхуэдиз фошыгъум уигу къримыгъэкIуэн щхьэкIэ, абы и къарур фосфор чызэпым ирекъух. Дакъикъэ 20 зэрыдэкIыу, лъым «инсулин»-р щыдоуейри, тхьэмщIыгъум фошыгъум щэ къыхищIыкIын щIедзэ. Дакъикъэ 40 дэкIа нэужь, кофеиныр зэрыкуэдым уи нэ кугъуэхэр нэхъ ин ящI. Ауэрэ давленэр докIуей, сыту жыпIэмэ, тхьэмщIыгъум лъым фошыгъу нэхъыбэ хеутIыпщхьэ. Дакъикъэ 45-рэ дэкIа иужькIэ гукъыдэжыр къэзыIэт щхьэкуцI Iыхьэр къопIейтей. Ардыдэр «героин» наркотикми къыуещIэ. Сыхьэт дэкIа иужь, фосфор чызэпым цIыхур зыхуэныкъуэ зэпыту щыт кальцийри, магнийри, цинкри еубыдри, ерыскъыр щIэгъэхуэбжьауэ зэрехуэ. А къедбжэкIахэри, щхьэпагъ зыхэлъ нэгъуэщI куэди къупщхьэхэм яфIокIуэд. Сыхьэтрэ ныкъуэрэ дэкIа нэужь цIыхур къэгубжьрейуэ, зэпкърылэлу мэхъу, Iэпкълъэпкъым псыуэ щIэтыр щIокI.
ЖытIахэр къызэщIэтIкъуэжмэ, кока-колэм зэраныгъэу къишэр нэхъыбэщ, уи гукъыдэжыр къызэриIэт тIэкIур къыхэмыщыжу.
Е-951 жыхуаIэ «аспартам»-р бгъэхуабэмэ, (цIыху Iэпкълъэпкъым псори егъэхуабэ) фенилаланинрэ формальдегиду зегуэш, иужьрейм уигъэлIэнкIи хъунущ.
«Диоксид углерода» жыхуаIэу псыIэфIым халъхьэм цIыхум щIэблэ имыIэу ищIыфынущ. Уеблэмэ кокэ-колэр дзэм хэт цIыхубзхэм бын къащIэмыхъуэн щхьэкIэ къагупсысауэ жаIэу щытащ.
Е-950 ерыскъыхэкIыр гуми псантхуэми зэран яхуохъури, цIыхум лышх кърегъэуалIэ.
Мыхэр уи фIэщ хъумэ, кокэ-колэр зыIуплъхьэ мыхъуну аращ. Зы Iубыгъуэм зыри къызищIэнукъым, жыпIэу щытми, мащIэ-куэдми, абыкIэ ерыщым дежкIэ мыпхуэдэ шынагъуэхэр щыIэщ:
Фосфорымрэ фошыгъумрэ дзафэр трах. Апхуэдиз фошыгъур, зэрыжытIауэ, зэрыпхуэхъур лыкъым – щэщ. Я гугъу умыщI кофеин зыхэт псоми лъыр нэхъ псынщIэу къызэрырахуэкIым, ар щхьэм дэуеинри, гур зэгуэчынри къызэрашэм. Абы къыхохьэж мы псыIэфыр изыфрейм щIэблэ къыщIэхъуэныр нэхъ гугъу, езыр гузэвэх, и къупщхьэхэр щабэ хъункIи зэрыхъунур. ЩIэныгъэлIхэм ухуагъэсакъ мы Iуэхум фэрэкI лIэужьыгъуэхэр къызэрыхэкIрейми, цIыхур лышхым хуэтIасхъэу, и жьэжьейр мылэжьэжу ищIынкIи, фошыгъу уз, лъатэ узхэр къригъэуэлIэнкIи зэрыхъунуми.
А псори наIуэ къэхъуащ жытIэ щхьэкIэ, шэч къытедмыхьэми хъунущ кокэ-колэм дяпэкIи дымыщIэ куэд зэрыхэлъынум. Щыхьэту урикъунщ мылъкъукIэ мелардырыбжэхэм яз Маск Илон «ИтIанэ «Кока-Кола» IуэхущIапIэр къэсщэхужынурэ, абы «кокаин» (наркотик) хэслъхьэжынущ», - жиIэу, гушыIауэ зэрыщытар.
Кокэ-колэр кIуэдыжар пцIыщ, ар иджыри дэни щыбогъуэт. Ауэ абы уефэ хъуну жыпIэмэ, щхьэж къыхихынум хуитыжщ.
