ГъащIэм цIыху куэд ирегъэувэ щытыкIэ хьэлъэхэм. Псом хуэмыдэу зауэхэр щекIуэкIкIэ. Языныкъуэхэм деж ухэкIуэдэным иIэжыр зы мэскъалщ. Псэужамэ, абы щыхьэт техъуэфынут зи гугъу ныфхуэтщIыну Рудаков Олимпий.
Москва метрополитеным и архивхэм зэрыжаIэмкIэ, матросым и скульптурэу «Революцэм и ут» станцым щыгъэувар зытращIыкIар курсант Рудаков Олимпийщ. Фрунзе и цIэр зезыхьэ дзэ-тенджыз училищэ нэхъыщхьэр къиуха иужь, абы «Марат» минкорым къулыкъу щищIащ. Ауэ бэлыхь щыхэхуар 1942 гъэрщ. «Сокрушительный» эсминцым и капитаным и дэIэпыкъуэгъу Рудаков ихъумэрт Мурманскрэ Архангельскрэ хьэлъэ зышэ кхъухьхэр. Зэуэ тенджызыр къэукъубеящ. Метр зыхыбл зи лъагагъ толъкъунхэр къайбгъэрыкIуэрт. Лагъымзехьэр абыхэм япэлъэщакъым. ЦIыху 232-м щыщу 32-р хэкIуэдащ. Иужь дыдэу кхъухьыр ябгынэн хуеящ абы и унафэщI Курилех, политрук Калмыков, капитаным и дэIэпыкъуэгъу Рудаков сымэ. Ауэ ахэр кхъухьым щикIам, абы цIыху къинауэ къыщIэкIащ. Къэрабгъэу зыкъызэригъэлъэгъуам къыхэкIыу иужькIэ яукIащ Курилех. И Iуэхур нэхъыфIащ Рудаков. Ди лъахэгъу цIэрыIуэ, Ищхъэрэ флотым и Iэтащхьэ Головко Арсений и фIыгъэкIэ абы укIыр зауэр иуха иужь илъэсипщIкIэ лъэхъуэщым исын тезыркIэ хузэрахъуэкIри зэкIэ штрафбатальоным ягъэкIуащ. 50-нэ армэм хэту зэуащ, ауэ къаукIакъым, уIэгъэ хъуа къудейщ. Тезырыр щхьэщахащ, зэрыкъуэншар лъыкIэ ипшыныжауэ къалъытэри. Хей ящIыжри, Ищхъэрэ флотым ягъэкIуэжащ. Мис а Головко дыдэ къыдэIэпыкъури, и къулыкъур къратыжащ: «Громкий» лагъымзехьэм и унафэщIым и дэIэпыкъуэгъуу ягъэуващ. Зауэр иухащ 3-нэ рангым и капитану, «Доблестный» лагъымзехьэ кхъухьым и Iэтащхьэу.
Рудаков Олимпий дуней псом цIэрыIуэ щызыщIа Iуэхур къыщыхъуар 1953 гъэм и мэкъуауэгъуэрщ, Инджылызым и пащтыхь гуащэ Елизаветэ ЕтIуанэм тажыр щыщхьэратIэгъам щыгъуэ.
Абы и саулыкъукIэ екIуэкIыну дзэ-тенджыз парадым хэтыну ягъэкIуат ар зи унафэщI «Свердлов» крейсерыр. Тетыгъуэр зыIэрыхьам япэу ехъуэхъун хуейр СССР-м и лIыкIуэхэрт.
АрщхьэкIэ тенджызыр егъэлеяуэ къэукъубеяти, кхъухьыр хуабжьу къыкIэрыхурт. Къаугъэшхуэ къэхъеннкIэ хъунут. Зылъэгъуахэм зэрыжаIэжымкIэ, псори щымт, адэкIэ къэхъунум пэплъэу. Арыхэу жыжьэу къыкъуэкIащ «Свердлов» крейсырыр. Парадыр къызэIуахыну хунэмыс щIыкIэ совет кхъухьыр, дамэ тетым хуэдэу, Портсмут тедзапIэм дэлъэтащ икIи гъуэгугъэлъагъуэ лоцманыр къыздимыщтэу здэщытын хуей щIыпIэм уващ. ЗекIуэ хабзэ псоми ебэкъуа «Свердлов»мрэ абы и капитанымрэ ящIам зэгуигъэпащ езыгъэблэгъа лъэныкъуэр. АрщхьэкIэ зыри яхузэфIэкIынутэкъым: крейсерыр тригъэкIуэдэн хуея сыхьэтрэ дакъикъэ 20-м и пIэкIэ дакъикъэ 12-м фIимыгъэкIыу зыри къимыгъэхъуу икIи Iэзагъышхуэ хэлъу къыщыхутат хухаха щIыпIэм:
ГуфIэгъуэм щIидзащ. АдэкIэ зыпэмыплъа Iуэхухэр къэхъуу хуежьащ. Премьер Черчилль Уинстон и катерым яужь иту Езизаветэ ЕтIуанэм и яхтэм парадым хэт кхъухьхэр (ахэр 250-рэ хъурт) къызэхикIухьащ, арщхьэкIэ хъыбар зыми иригъэщIакъым пащтыхь гуащэр зэрысыр дэрами. Ди крейсерым и закъуэщ зы топ гъэуэгъуэкIэ Черчилль, топ гъэуэгъуищкIэ Елизаветэ сэлам езыхар Инджылызхэм жаIащ ди морякхэм совет тIасхъэщIэххэр къадэIэпыкъуауэ.
КъыкIэлъыкIуэ зыпэмыплъа Iуэхур зылэжьар езы пащтыхь гуащэрщ. «Авангард» линкорым нэхъыжьыгъэкIэ зэкIэлъыкIуэу щиувыкIат фэеплъ дамыгъэхэр зратыну капитанхэр. Къызэхуэсахэр жьэкIэ къеплъу Елизаветэ американ, франджы адмиралхэм яблитхъури, пащтыхь гуащэр япэ рангым и капитан Рудаков бгъэдыхьащ икIи абы япэу дамыгъэр иритащ.
ЛIэщIыгъуэ куэд хъуауэ къекIуэкI хабзэм тету, мыпхуэдэ гуфIэгъуэ зэхыхьэхэм щащI бал. Олимпий зи пашэ ди офицер 20 абы ирагъэблэгъащ. Рудаков пащтыхь гуащэм иритащ псыпцIэ бзум (горностайм) и цым къыхэщIыкIа фэилъхьэгъуэр - Совет Правительствэм и тыгъэр. Елизаветэ щIыхуэ къызэтригъэнакъым: зылъагъухэм яфIэтелъыджэу ар псом япэу урыс капитаным къыдэфащ. Ар иджыри щIэдзапIэ къудейт. Къызэдэфа иужь, Елизаветэ езым и хэщIапIэм капитан Рудаков иригъэблгъащ икIи ахэр я закъуэ куэдрэ зэпсэлъащ. Пащтыхь гуащэм Олимпий иригъэцIыхуащ езым и шыпхъу Маргарет. А псори зигу иримыхьа Черчилль балыр ибгынащ.
Абдежи щиухакъым: капитаным кхъухьым къызэригъэзэжу абы къыIухьащ розэ изу зэрылъ шыгу. Ар Маргарет Рудаковым къыхуищIа тыгъэт. Дауи, бзылъхугъэм ищIэртэкъым иужьрейм удз гъэгъахэм я мэр зэрыхуэмыхьыр. Арати, матрос псоми хуагуэшащ. Ауэ мыгувэу «Свердлов» къекIуэлIащ Маргарет зэрыс катерыр. И розэхэм къащыщIар къыщищIэм ар губжьат. Ауэ зэтрагъэуIэфIэжащ апхуэдэ тыгъэ дахэм моряк псори зэрехъуэпсар щыжраIэм. Дыхьэшхри, Маргарет жиIащ пщэдей и пщэдджыжьым фIэмыкIыу удз IэрамэщIэ къригъэшэну жиIэри.
КъэкIуэжа иужь, Рудаков контр-адмирал цIэр фIащащ икIи иратащ мы Iуэхум хуэщIауэ къыдагъэкIа «Инджылызым зэрыщыIам папщIэ» медалыр.
ГъэщIэгъуэнщ, ауэ илъэс зыбжанэ дэкIа иужь Олимпий дзэ-тенджыз атташеуэ ягъэкIуэну хэтащ Британием щыIэ совет посольствэм, арщхьэкIэ идакъым.
1974 гъэм дунейм ехыжащ Головко Арсений зэгуэр къригъэлауэ щыта цIыхур.
