Ижь-ижьыж лъандэрэ цIыху IэпщIэлъапщIэм пщIэ лей хуащIу къокIуэкI. Апхуэдэхэм лъэщапIэ щхьэхуэхэр къуажэм щаIэрэ ар цIыху кIуапIэу, уэршэрыпIэу щытащ. Уеблэмэ я бынхэр ирагъэгъэсэну цIыху IэпэIэсэхэм иратырт. Зэманым зыужьыныгъэ ин игъуэту техникэ лъагэхэм хуэкIуами, Iэм къыпыкIам и пщIэр ехуэхакъым.
Иджыблагъэ ди къэралым щагъэлъэпIащ цIыху IэпщIэлъапщIэм и махуэр. 2000 гъэм ягъэува а махуэм и мыхьэнэр инщ, укъызыхэкIа лъэпкъым и щэнхабзэр, тхыдэр, IэщIагъэхэр хъумэным, егъэфIэкIуэным къыгуэхыпIэ имыIэу епхащи.
ЦIыхубэ художественнэ IэрыкIхэмрэ IэщIагъэхэмрэ я республикэ IуэхущIапIэм и унафэщI Урыс Аслъэн щыхьэт тохъуэ лъэпкъ IэщIагъэхэм я пщIэр сыт зэмани лъагэу зэрыщытам.
- Совет зэманым щыщIэдзауэ Къэбэрдей-Балъкъэрыр туристхэм я зекIуапIэу, зыгъэпсэхупIэу щытащ. Зэрыхабзэщи, цIыхухэм зыщагъэпсэху щIыпIэм и фэеплъ гуэр ямыхьу кIуэжыркъым. Бжьэ, къамэ, фалъэ, пкIыгъэ зэмылIэужьыгъуэхэрат нэхъ ящэхур. IэкIэ щIа дэтхэнэ хьэпшыпми ар зыщIам и псэ хуабагъэм щыщ хелъхьэ, арагъэнщ ущIыдихьэхыр…
Щэнхабзэм а и зы Iыхьэм къызэрымыкIуэу къалэнышхуэ егъэзащIэ. Пасэм щыIа IэпэIэсэхэм я IэрыкI хьэпшыпхэмкIэ цIыху зэхэщIыкIым, лъэпкъым зэрызиужьар, тхыдэр яхуоджыж. Лъэпкъ къэс лIэщIыгъуэ бжыгъэкIэ къыдекIуэкI хьэпшыпхэр иIэщ. Апхуэдэу адыгэм диIэхэм ящыщщ Iэнэ лъакъуищыр, дуней псом адыгэр къыщезыгъэцIыхуа адыгэ фащэр. А хьэпшыпхэр лъэпкъым зэрейр пщIэжым и мызакъуэу, ар пхъумэн, дунейпсо тхыдэм къызэрыхэбнэным ухущIэкъун хуейщ. Пасэрей хьэпшыпхэм я къежьапIэр зыгъэбелджылыжу зытххэм ящыщщ Урыс Аслъэн. Ар зи унафэщI IуэхущIапIэм лъэпкъ IэщIагъэхэр щахъумэм и мызакъуэу, тIэщIэхуахэр къэгъэщIэрэщIэжыным къызэрымыкIуэу щолIалIэ.
ЦIыхубэ художественнэ IэрыкIхэмрэ IэщIагъэхэмрэ я республикэ IуэхущIапIэр къызэрызэIуахрэ (2001 гъэ) а Iуэхум толажьэ. Абы Урысыр унафэщIу зэрытрагъэувэрэ и IэщIагъэлIхэм я бжыгъэм хэхъуам и мызакъуэу, IэщIагъэ зэмылIэужьыгъуэм цIыху куэд хурагъэсащ. Абыхэм ящIа хьэпшыпхэр цIыхухэм яфIэфIу къагъэсэбэп.
IуэхущIапIэм и лэжьакIуэхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым щыпсэу лъэпкъхэм унагъуэм къыщагъэсэбэп хьэпшыпхэр, фэилъхьэгъуэхэр, макъамэ Iэмэпсымэхэр зэращI щIыкIэхэр зэпкърыхауэ къыщыхьа тхылъ, буклетхэр къыдагъэкIащ. А лэжьыгъэшхуэри лъэпкъ Iэужьым и хъумакIуэ нэсу къэплъытэ хъунущ.
Iуэхум телажьэр дауи, зы цIыхукъым. Аслъэн зэрыжиIэмкIэ, нэхъ пасэм КъБКъУ-м декоративно-прикладной гъуазджэмкIэ кафедрэ иIащ. Къэбэрдей-Балъкъэрым и лъэпкъ IэщIагъэхэр къызэраIэтыжар аращ зи фIыгъэр. КъищынэмыщIауэ, мы IуэхущIапIэм и лэжьакIуэхэм я нэхъыбэм аращ зыщагъэсар.
- ЩIэныгъэлI, IуэрыIуатэдж, профессор КIыщ Азрэталий дыщэидэ пасэрей IэщIагъэр къэгъэщIэрэщIэжынымкIэ лэжьыгъэшхуэ ищIащ, - жеIэ Урысым. - Абы а IэщIагъэм хуигъэсащ зэшыпхъухэу Дэджыр Маринеттэрэ Шэт Джульеттэрэ. Абыхэм ди республикэм IэпщIэлъапщIэу исыр ягъэсэжауэ къэплъытэ хъунущ.
IуэхущIапIэм лъэпкъ IэщIагъэу 10-м нэблагъэкIэ щолъащэ. Iыхьэшхуэ еубыд пхъэм елэжьыным, пхъэ ибзэным, унэлъащIэу къагъэсэбэп хьэпшып щIыным.
Шэч хэмылъу, гулъытэшхуэ хуащI лъэпкъ фащэхэр, вакъэхэр дыным. Центрым щылажьэхэм я IэдакъэщIэкIхэм къэфакIуэ ансамблхэм я деж щIэупщIэ ин щиIэщ. ВакъащIэ IэщIагъэр пасэрейхэм ящыщщ, Урыс Аслъэн и мурадщ а Iуэхури ди щIыналъэм щызэтриублэжыну.
Сэ, къамэ, джатэ хуэдэхэр цIыхухэм дапщэщи ящэху, зэхуахьэс зэпытщ. 100 - 200-м нэблагъэ зиIэхэр щыIэщ. Абы къыхэкIыу, а унэтIыныгъэм зэпымыууэ зеужь. Уи гуапэ мыхъуу къанэркъым мы Iуэхум щIалэгъуалэр къызэрыхыхьэр. КъБКъУ-м декоративно-прикладной гъуазджэмкIэ и факультетымрэ Промышленность псынщIэмкIэ колледжымрэ къыщIигъэкIхэр зэпеуэ, фестиваль, гъэлъэгъуэныгъэ зэмылIэужьыгъуэхэм хэтщ. Центрым абыхэм я лэжьыгъэр зыщэхун къахуегъуэт, ядоIэпыкъу.
Данэ щэкI псыгъуэрэ цыкIэ хэзыдыкIхэм центрым пэш щхьэхуэ щыхухахащ. Нэхъыбэу а IэщIагъэм дихьэхыр ныбжь зиIэ бзылъхугъэхэращи, абыхэм яфIэфIу къокIуалIэри зэхэсщ, уэршэрурэ сурэт телъыджэхэр ящI.
Гъэ кIуам и фокIадэ мазэм IуэхущIапIэм къыщызэIуахат ятIагъуэм хьэпшып зэмылIуэжьыгъуэхэр къыщыхащIыкI лъэщапIэ. КъызэрызэIуах махуэрэ цIыхухэр куэду къокIуалIэ.
Урыс Аслъэн жеIэ зи Iэпкълъэпкъым сэкъат иIэхэр щытеуну, я зэфIэкI щеплъыжыну Iэмал зэрыратами зэрыригушхуэр. Апхуэдэхэм яхэтщ мы IуэхущIапIэм къекIуалIэурэ IэщIагъэ зэзыгъэпэщаи.
Къэблагъэ зэманым Урыс Аслъэн и мурадщ я деж дыщэкI IэщIагъэм щыхуагъасэу иригъэжьэну. Абыхэм я гугъэхэм щыщщ IуэхущIапIэр нэхъ ин щIыныр, сабийхэм папщIэ творчествэм и къалэ къызэIухыныр, республикэм и щIыналъэ зэмылIэужьыгъуэхэм IэщIагъэм и кIыщхэр къыщызэгъэпэщыныр. Ахэр щIохъуэпс туристхэм я зекIуапIэхэм ухуэныгъэ гъэщIэгъуэнхэр щащIыну. Псалъэм папщIэ, лъэпкъ пщIантIэ цIыкIухэр къращIэкIыу, абыкIэ лъэпкъ щэнхабзэр, щыIэкIэ-псэукIэу яIар ягъэлъэгъуэну.
Ижь-ижьыж лъандэрэ цIыху IэпщIэлъапщIэхэмкIэ бей ди щIыналъэм, мы зэманкIэ лъэщапIэу яIэр къомэщIэкI. IэщIагъэлI 300 къэс лъэщапIэу 10 хуэзэу аращ. Урысым жеIэ ар къэрал дэIэпыкъуныгъэ хэмыту къызэрыпхузэмыгъэпэщынур, ауэ щыхъукIи, абыхэм халъхьэ мылъкур мыгувэу къалэжьыжынут.