Урыскъан Яков Черкасский

Къэбэрдей пщы уэлий Къундет и къуэр 1624 гъэм и пэщIэдзэм и адэм и унафэм тету Москва кIуащ. А гъэм Урыскъан чыристан диныр къищта нэужь цIэуэ къыфIащащ Яков. Апхуэдэу абы къратат стольник къулыкъури. Урыскъан бгъэдэлъа акъылым щIэныгъэм, зэфIэкIым и щыхьэтщ къыкIэлъыкIуэ гъэм кърата къулыкъур - Дыщэ палатэ цIыкIум стольникхэм яхэсу япэ тIысыпIэм щыст.

Уеблэмэ, 1626 гъэм, мазаем и 5-м пащтыхь Михаил Федорович и хьэгъуэлIыгъуэм, щауэр здэщысын хуей тIысыпIэм деж щысащ Яковыр. А зэманым щегъэжьауэ, Яков Черкасскэр Иван Микитич Романов, Иван Борисович Черкасскэм, Дмитрий Мамстрюкович Черкасскэм я фIыщIэкIэ, пащтыхьым и гъунэгъуу щытащ. Абы Иноземнэ приказым къулыкъу щищIащ, дзэпщу Тулэ щыIащ 1641, 1645 гъэхэм.

1645 гъэм, фокIадэм и 15-м Москва къраджэжри, фокIадэм и 28-м Алексей Михаиловичым налкъутналмэскIэ щIэгъэна пыIэр щыщхьэратIагъэм, Яков япэ щхьэгъэрыту щытащ, етIуанэ махуэми бояр цIэ лъапIэр къыфIащащ.

Урыскъан лIы губзыгъэт, къэрал щIыб, къэрал кIуэцI Iуэхухэм фIыуэ щыгъуазэрти, Алексей Михаиловичым нэхъ и гъунэгъу дыдэхэм ящыщ зыуэ щытащ.

Яков Черкасскэр 1648 гъэм урыс правительствэм и Iэтащхьэу ягъэуващ. КъыкIэлъыкIуэ гъэхэм ар Стрелецкэ, Иноземнэ приказхэм я Iэтащхьэу щытащ.

1654 гъэм Яков Черкасскэр Алексей Михаиловичым и дзэпщ нэхъ наIуэ дыдэхэм ящыщ зыуэ хэтащ гетман Хмельницкэ Богдан Урысейм Украинэр къыщыгуигъэхьэж зэману Польшэм урысыдзэхэр щезэуам. А зауэм Урыскъан япэ дзэпщу зыхэта полкышхуэм Смоленск, Оршэ, Шклов, Дубровнэ, Литвам и къалащхьэ Вильно къащтащ. 1656 гъэм шведхэм езэуащ Яков Черкасскэр. Абы къиубыдащ Динабург, Кукенойс, ауэ Ригэ мазитIкIэ къиухъуреихьауэ иIыгъа нэужь, къыхуэмыщтэу къикIуэтыжауэ щытащ. ИужькIи полякхэр зыIэщIигъэкIа нэужь, Алексей Михаиловичыр Яков ешхыдащ, «и дзэ къару псомкIи ебгъэрыкIуауэ щытамэ, польскэ королым мамырыгъэ къарищIылIэным ирикъузылIэфыну щытауэ къилъытэу. Апхуэдэу ищIауэ щытамэ, зауэм кIэ иIэнут». Юрий Долгорукэм ар къигъэсэпри, Яков и хэкум епцIыжауэ жиIэу игъэкъуэншащ, абы и текIуэныгъэхэм папщIэ куэд щIауэ ефыгъуэрти, япэ дзэпщым и пIэр зыIэригъэхьэнурат. АрщхьэкIэ, Москва зыми и фIэщ щыхъуакъым Черкасскэм тралъхьэр. Арами, Урыскъан Москва ираджэжри, абы и пIэм Долгорукэр ирагъэуващ.

Черкасскэм къыIэщIэщIар щыуагъэу ямылъыта щхьэкIэ, Посольскэ приказым и дьяк къуэдзэ Котошихин Григорий куэд щIауэ Польшэмрэ Швециемрэ я тIасхъэщIэхыу, урысхэм епцIыжауэ щытам, полякхэм хъыбар яригъэщIащ дзэпщ Черкасскэр зэребгъэрыкIуэнумкIэ. Ар илъэс зыбжанэкIэ полякхэм яхуэлэжьащ тIасхъэщIэхыу.

Дзэпщым и иужьрей илъэсхэр зауэм пэжыжьэу ирихьэкIащ, уеблэмэ а щIэщхъум иужькIэ зэ закъуэ къалащхьэм щалъэгъуауэ аращ.

Яков Черкасскэм фызитI иIащ: Марфэ Ивановнэрэ Евдокия Семеновнэрэ. Урыскъанрэ Марфэрэ бын зэдагъуэтакъым, ауэ и къуитIымрэ пхъуитIымрэ етIуанэ щхьэгъусэм дигъуэтат. Анна, Михаил, Евдокия, Иван сымэ. Урыскъан пащтыхьым къритауэ щIышхуэ, цIыху мин 50 IэщIэлъащ. Яков и зэманым щыпсэуа нэхъ къулей дыдэхэм ящыщу къалъытэрт, сыту жыпIэмэ, 1642 гъэм щIэин къыхуэнащ, етIуанэрауэ, унагъуэ цIэрыIуэ, бей къыхэкIат, ещанэрауэ, пащтыхьыр фIыуэ къыхущытти, куэд къыхуищIэрт. Изыныкъуэ тхыдэтххэм зэрыжаIэмкIэ, Яков апхуэдэ дыдэу дзэпщ лъэщыу аратэкъым, атIэ а зэманым бийр нэхъ тхьэмыщкIэу, Урысейр нэхъ хуэщIарэ и Iуэхур зытеублауэ зэрыщытым къыхэкIауэ аращ Яков къихьа текIуэныгъэ псори.

1666 гъэм дунейм ехыжащ дзэпщыр. Адыгэ лъэпкъым къыхэкIа къулыкъущIэхэу Къамболэт, Борис, Мамсырыкъуэ, Дмитрий, Иван Черкасскэхэм хуэдэу, Урыскъани Новоспасскэ монастырым щыщIалъхьащ.