Ноби ящыгъупщэркъым

         IэщIагъэ зиIэм Iэужьи иIэщ. Зи гъащIэри гуащIэри щIэблэм я егъэджэныгъэмрэ гъэсэныгъэмрэ тезыухуа Нало Къарэ и гъэсэнхэм ар нобэр къыздэсым ящыгъупщэркъым.

         1947 гъэращ педучилищэр къиухыу къыщалъхуа Хьэтуей къуажэм Нало Къарэ щигъэзэжар. Абы и псэм къыдигъэщIа къару иIэт, жыджэрагъ бгъэдэлът, къыхиха IэщIагъэм тезыгъэгушхуэ ерыщагъи далъагъурт. Зи щIалэгъуэ дахэр зауэ нэужьым лъэхъэнэ мытыншым хиубыда хъыджэбзым мурадыфIхэр и куэдт, гугъуехьхэми къапикIухьынутэкъым.

Хьэтуей щытхъу иIэу щылажьэу,  Аргудан къуажэм щыщ Тэхъухэ 1954 гъэм нысэ щахуэхъуам, урысыбзэмрэ урыс литературэмкIэ егъэджакIуэу, еджапIэм и унафэщIым и къуэдзэу ягъэуващ.

1958 гъэм Къарэ Къэбэрдей-Балъкъэр университетыр къеух, коммунист партми хохьэ. А зэманым у-Налоуэ партым ухыхьэныр гугъут, ауэ и лэжьыгъэр гукIи-псэкIи къалъытащ.

ГъащIэм и дыджыр щIэх дыдэу зыхищIат Къарэ. 1938 гъэм и адэ Нало Мыхьэмэт лажьэншэу политикэ щхьэусыгъуэкIэ ягъэтIысауэ, Урал Ищхъэрэм 1942 гъэм щолIэ; езыр хъыджэбз цIыкIуу  7-нэ классым хэсу комсомолым къыхадзыж, «уи адэр ягъэтIысащ», жаIэри; 1941 гъэм и дэлъху нэхъыжь Уэлий – педрабфакыр къиуха къудейуэ ягъэтIыс, «троцкист» фIащри; 1963 гъэм Къарэ и щхьэгъусэ Мухьэмэт электротокым еукI, япхъу нэхъыжьыр япэ классым щIэсу, адрейр илъэсищ фIэкIа мыхъуауэ; къыкIэлъыкIуэу и анэ МащIи (Дыгъэ) щIелъхьэж. Апхуэдэу и анэкъилъху Батыр (ТIылу), Мухьэмэд (Хьэбцынэ), и шыпхъу нэхъыжь Лушэ, и дэлъху Уэлий сыми игъеижын хуей мэхъу. Дауэ хъуми, абы и гур фIэкIуэдакъым, и бгыр щIикъузэри, гурыфIыгъуэу къыхуэна и бынитIыр ипIащ, фIыуэ илъагъу лэжьыгъэми пэрытащ.

Налшык дэт 13-нэ курыт еджапIэм адыгэбзэмрэ литературэмкIэ егъэджакIуэу 1969 гъэм къыщыкIуам, Къарэ къаруушхуэ тригъэкIуэдащ анэдэлъхубзэм хуэфащэ пщIэ егъэгъуэтыным. Факультативу (хэгъэзыхь щымыIэу) Къарэ къызэригъэпэщ дерсхэм екIуалIэ ныбжьыщIэхэм я бжыгъэм нэрылъагъуу хэхъуэрт. Сабийхэр анэдэлъхубзэм зэрыдихьэхым, абыхэм я гущIэм лъэпкъ зэхэщIыкIыр къызэрыщыушым Налор нэхъри лэжьыгъэм тригъэгушхуэрт. И егъэджэкIэр гъэщIэгъуэн ящыхъуати, цIыхубз гумызагъэм къигъэсэбэп Iэмалхэм зыщагъэгъуэзэну дерсхэм зыкърагъэхьэлIэрт Къарэ и лэжьэгъухэми нэгъуэщI школхэм къикIхэми.

Бгъэдэлъ щIэныгъэмрэ зэфIэкIымрэ къалъытэри, ЕгъэджакIуэхэм я щIэныгъэм щыхагъахъуэ институтым 1975 гъэм ирагъэблагъэ Налор икIи псори къыхуэарэзыуэ методист къалэныр ирехьэкI, 1980 гъэм пенсэм кIуэху. АрщхьэкIэ, и псэр дэзыхьэха IэщIагъэр къыхуэгъанэркъым: экономико-правовой лицейм гъэсакIуэу щолажьэ.

Сабийр сыт и лъэныкъуэкIи къыдэпхьэхыфу щытын хуейщ. Зи къэухьыр, зэхэщIыкIыр зэрыубыдын щIэзыдзэ ныбжьыщIэм и гупсысэр куэдым нос. Ахэр къэбгъэдаIуэрэ мурад пыухыкIам хуэбунэтIыфмэ, гъэсэныгъэм щыщ Iуэхугъуэшхуэ зэбгъэхъулIауэ аращ.

Илъэс 50-кIэ егъэджэныгъэ Iуэхум хэта Нало Къарэ и макъым зыщригъэIэта къэхъуакъым, зы сабии урокым щIигъэкIакъым. Дэтхэнэми щхьэхуэу зэрыдэлэжьэну Iэмалхэр игъэбелджылати, абы тету дерсхэр игъэхьэзырырт. Гулъытэ хэха хуищIырт цIыхугъэ, адыгэ хабзэ, нэмыс, хьэл-щэн дахэ яхэлъын зэрыхуейм. Илъэс 80-м и ныбжьыр щынэсами, и IэщIагъэм зыщигъэнщIатэкъым, ар и гъащIэм и къежьапIэу зэрыщытыр зы махуи щыгъупщэртэкъыми.

- ЕгъэджакIуэ лэжьыгъэр тыншкъым, сабийхэм сыткIи щапхъэ уахуэхъун хуейщи. ЩIэблэм адэкIэ я гъащIэ гъуэгур зэрыхъунур куэдкIэ елъытащ зыгъасэм. ЕджакIуэхэр фIыуэ умылъагъуу уахэтыфыныр фIэщщIыгъуейщ. Аращ егъэджакIуэ IэщIагъэм къыхуигъэщIу къыщIалъытэри, - жеIэ Къарэ иригъэджа Бажэ Дотий. – ар зыхужаIэхэм хуэдэт ди егъэджакIуэу щыта Нало Къарэ. Дэтхэнэ зыми бгъэдыхьэкIэ щхьэхуэ къытхуигъуэтыфырт, чэнджэщ щхьэпэхэр къыдитырт, ди щыуагъэхэм гу лъыдигъэтэжырт. Псом хуэмыдэу сэ нэхъ нэ лейкIэ къызэплъу къысщыхъурт. Къущхьэ Сэрэбий, Бэчыжь Руслан, Жыгун зэкъуэшхэу Сэфарбийрэ Аскэррэ, Бажэхэ Къанщобийрэ Анатолэрэ, Тэгъузло Хьэжысмел сымэ дригъэджащ икIи фIыкIэ дигу къинэжащ. БлэкIа зэманым иту утепсэлъыхьыну гугъущ, ауэ и макъ щабэр, и плъэкIэ гуапэр, еджакIуэхэм къытхуиIа лъагъуныгъэр тщыгъупщэркъым.

Къарэ и хьэл-щэныр, и дуней тетыкIэр щапхъэ яхуэхъурт куэдым. ФIы щIэныр зи гъащIэ пщалъэу дунейм тета бзылъхугъэ хьэлэмэтыр фIыкIэ зигу къэмыкIыж щыIэу къыщIэкIынкъым. И унагъуэр цIыху кIуапIэт Къарэ, езым цIыхухэр фIыуэ илъагъурти, ныбжьэгъу куэди къыкIэлъыкIуэрт. И унагъуэм ихьам гулъытэ лей хуищIырт, шхыныгъуэ щIэщыгъуэхэр хуигъэхьэзырырт.

ГъащIэм и нэщIэбжьэ куэд къыжьэхэуами, абыхэм япэлъэщащ, и пхъуитIыр лъэ быдэкIэ гъащIэм хэуващ: Светланэ педагогикэ щIэныгъэхэм я докторщ, КъБР-м Егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ и министерствэм щолажьэ, ФатIимэ республикэм и дзэ комиссариатым кадрхэмкIэ и къудамэм и унафэщIым и къуэдзэщ.

ФIыуэ илъагъу IэнатIэм псэемыблэжу зэрыпэрытам папщIэ Къарэ къыфIащащ «ЦIыхубэ егъэджэныгъэм и отличник» (1957), «Къэбэрдей-Балъкъэрым щIыхь зиIэ и егъэджакIуэ» (1967) цIэ лъапIэхэр, УФ-мрэ КъБР-мрэ ЕгъэджэныгъэмкIэ я министерствэхэм я медалхэмрэ щIыхь тхылъхэмрэ къыхуагъэфэщащ. 1957, 1959, 1963, 1965 гъэхэм Аргудан къуажэм и Советым и депутату хахащ Къарэ.

Зи гъащIэ псор щIэблэр егъэджэным, гъэсэным хуэзыгъэпса, зи гупсысэ къабзэхэмрэ зи акъыл жанымрэ мыхьэнэшхуэ иIа, «Адыгэ псалъэ» газетым и ныбжьэгъуфIу щыта Нало Къарэ Мыхьэмэт и пхъур зыцIыхуахэм гуапэу ягу къинащ.

ТЕКIУЖЬ Заретэ.