ГъащIэм хуэнэхъуеиншэу щыта Лермонтов

Лермонтов Михаил щыпсэум дунейм къытехьар и зы тхылъщ, абы усэ 400 щыщу къыхихар 26-т. Ар икъукIэ и щхьэ хуэткIиижт, икIи фIыуэ къыгурыIуэрт Пушкин иужькIэ ди къэралым усэ щытебдзэныр жэуаплыныгъэ ину зэрыщытыр. Лермонтовым и усэхэр ипэкIэ плъэ зэпытт, уеблэмэ, къэкIуэнури къахэщырт. 
XIX лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм (тхакIуэр илъэс 15-м иту) абы революцэ къэхъункIэ зэрыхъунур къищIат («Настанет год, России черный год, Когда царей корона упадет»), апхуэдэу Граждан зауэ шынагъуэми («И пища многих будет смерть и кровь») тетхыхьат. А усэ сатырхэр абы и еджакIуэ дэфтэрым иритхауэ щытащ. УсакIуэр пасэу дунейм зэрехыжынури зыхищIэрт: «Кровавая меня могила ждет, Могила без молитв и без креста». Лермонтов Псыхуабэ деж щыщIалъхьам хуагъэува сыным и цIэм фIэкIа зыри теттэкъым. ТхакIуэм къыщIэнахэр и анэшхуэм Тарханы иригъэшэжу щIригъэлъхьэжа иужь абы и кхъащхьэм члисэ щаухуауэ щытащ. 
Лермонтов укIыпIэ зэрырашам иджыри зэIумыбз куэд хэлъщ, а Iуэхум хэтахэм жаIэр зэтемыхуэу, зэ жаIар етIуанэу жамыIэжу къекIуэкIащ. ТхакIуэм ебгъэрыкIуэу зэраукIам щыхьэт техъуэхэм ящыщщ, уIэгъэ хъуа щIалэщIэр лъыр къыпыжу сыхьэт зыбжанэкIэ уэшхым зэрыхэтар…
Николай Езанэм Лермонтовыр дунейм зэрехыжар къыщищIам «Пушкин и пIэм иувэфын щIалэ тIэщIэкIащ» жиIауэ щытащ. Пщышхуэм ипхъу Ольгэ тхакIуэм и IэдакъэщIэкIхэр хуабжьу фIыуэ зэрилъагъум и щыхьэту «Лермонтовым и лIэныгъэр - жылагъуэм ди гузэвэгъуэшхуэщ» итхыгъат.
НэгъуэщI зы гъэщIэгъуэни хэлъщ Лермонтов Михаил и Iуэхум. Ар дунейм къызэрытехьэрэ илъэс бжыгъэ хъурей щрикъухэм ирихьэлIэу сыт щыгъуи ди къэралым зыгуэр къыщыхъурт. 1914 гъэм (тхакIуэр къызэралъхурэ илъэсищэ щрикъум) Япэ Дунейпсо зауэм щIидзащ, 1991 гъэм (Лермонтовыр дунейм зэрехыжрэ иъэси 150-рэ щрикъум) СССР-р къутэжащ. 
Лермонтовыр гуфIэу зы сурэти щыIэкъым. Абы къегъэлъагъуэ ар цIыху зыкIуэцIылъу зэрыщытар. Мыпхуэдэ усэ иIэщ абы: «На всех портретах Лермонтов печален, Порой задумчив, иногда суров. И в дни когда со славою венчали, И сладкий миг предчувствия стихов… Наверное, в душе все было слишком зыбко, И потому невеселы штрихи. Но сохранили нам его улыбку Надеждой озаренные стихи».
Лермонтов Михаил хьэзабхэмыкIыу ирихьэкIащ и гъащIэр. Езыр илъэсищ ныбжьым иту и анэр дунейм ехыжауэ щытащ. ЩIалэ цIыкIум игу къинэжар и анэм къыжриIэу щыта гущэкъу уэрэдхэрщ. И адэшхуэм лъагъуныгъэ жэуапыншэм и зэранкIэ зиукIыжат. Абы яужь ар лIыгъэкIэ къыкIэрачащ фIыщэу илъагъу и адэм. Лермонтовым и адэр дунейм ехыжыным куэд имыIэжу къыхуитхауэ щытащ: «Уэ иджыри ныбжькIэ ущIалэми, узэрыакъылыфIэр си дежкIэ нэрылъагъущ. Уи зэфIэкIыр къэгъэсэбэп, ауэ ар зэран къызэрыпхьын е Iуэху мыфэмыц ухэзышэн Iэмалхэм хуомыгъакIуэ. Ар Тхьэм и пащхьэ жэуап зэрыщыпхьыну зэчийщ».
Пэжщ, абы акъыл жан иIащ, ауэ нэхъыбэм абы и псалъэхэр гуащIэт, ткIыбжьт. Ар зи зэраныр щIалэщIэм лъагъуныгъэ Iуэхухэр къызэремыхъулIэр арагъэнт. Абы и гум къыдыхьауэ щыта Лопухинэ Варенькэ лIы иратауэ щытащ, езым псэгъу хуэхъуат Федоровэ Наталье. Абыхэм къищынэмыщIауэ тхакIуэм фIыуэ илъэгъуат франджы усакIуэ бзылъхугъэ, езыми къилъагъурт, ауэ.. Ауэ абы щхьэгъусэ иIэт. Зэщхьэгъусэхэм я ежьэжыгъуэр къыщыблагъэм Лермонтовыр Кавказым икIри ахэр иригъэжьэжыну Одессэ нэс кIуауэ щытащ. Фи нэгу къыщIэвгъыхьэт бзылъхугъэ цIыкIум и щхьэгъусэр къежьэу, езыр урыс офицерым бгъэдэмыкIыжыфу бгъэдэту…
Лермонтовым иIэщ мыпхуэдэ усэ сатырхэр: «…Пора, пора насмешкам света Прогнать спокойствия туман; Что без страданий жизнь поэта? И что без бури океан?». ЖыпIэнуракъэ, ар езыр хуеIэт гъащIэм и гугъуехьхэм. Усэ сатырхэм тхакIуэм и хьэлым щыгъэпщкIуа щэхухэм и жэуап къыуат: «Что без страданий жизнь поэта?..»
ТхакIуэм и IэдакъэщIэкIхэм я нэхъыбэр и гъащIэм къыхэкIащ. Ар зыкIэ гъащIэм хуэнэхъуеиншэти, зыкIэ фIыуэ илъагъурти… Абы фIыуэ къыгурыIуэрт гъуазджэм щыжиIэну и псалъэр, езым нэхъапэ жимыIар иужькIи зэрыжамы1энур. 

 

НэщIэпыджэ Замирэ.
Поделиться: