Си адэ къуэш Музэбир и щхьэгъусэ, си анэ нысэгъу гуапэ Тхьэкъуахъуэ Хьэлимэт къуажэм къыщалъхуат, Балъкъэрхэ япхъут. Абы и дэлъху нэхъыжь Амырбий къуажэм инженеру щылажьэрт, Валерэ, зэрыжытIащи, агроном щIалэщIэт. Ахэр зэныбжьхэт икIи зэныбжьэгъут, гуапэу зэхущытт, куэдри зэгъусэу плъагъунут. Къэралым и дэтхэнэ щIыналъэми лэжьыгъэр къыщыкъуалъэртэкъэ а лъэхъэнэм, тыжьейдэсхэри арат, щIали хъыджэбзи зыщIапIыкIыр лэжьыгъэр, гуащIэдэкIыр гъэлъэпIэнырт, абы псэемыблэжу пэрытынырт. Хьэлимэти лэжьакIуэ унагъуэ къыщалъхуати, и дэлъху нэхъыжьхэм ещхьу, илъэс 15 - 16-хэм иту лэжьэн щIидзат. Ар пщафIэм и дэIэпыкъуэгъут.
Махуэ гуэрым, шэджагъуашхэм ирихьэлIэу, Валерэрэ Амырбийрэ зэгъусэу шхапIэм къытехьащ. ПщафIэм и Iэпыдзлъэпыдз ныбжьыщIэр Амырбий и шыпхъу нэхъыщIэу къыщищIэм:
- Уэлэхьэ, Амырбий, шыпхъу лъагъугъуафIэ дыдэ уиIэм, зыкъыдумыгъащIэ щхьэкIэ, – жиIащ. Амырбии Валерэ и псалъэхэр гушыIэм хуигъакIуэри:
- Сыти и лъагъугъуафIэ, зи джэгугъуэ хъыджэбзыжь цIыкIум, - жиIэри жэуап къитыжащ. Зи яшэгъуэ дахэу зызылъытэж, зи гум куэдым къыщызылъэтыхь Хьэлимэт зигъэгусэри, и дэлъхум махуэ бжыгъэкIэ епсэлъатэкъым.
Зэман зыбжанэ дэкIауэ, Валерэ шхапIэм техьащ, тIэкIу едзэкъэну. Моуэ лы гъэвар хьэзыр хъуа къудейт. Лы гъэва пщтырымрэ бжьыныхушыпс мэ гуакIуэмрэ Хьэлимэт къытригъэувэри, щIыбкIэ икIуэтурэ пщэфIапIэм зыщIидзэжащ. Куэд дэмыкIыу макъ къызэхех:
- Уа, Нэ щIыху, шыгъу тIэкIу къыщIэхыт. А махуэм нэхърэ нэхъ шуугъэу лыр щагъэва къэхъуауэ къыщIэкIынтэкъым. Хьэлимэт укIытащи, и гъусэ Нэдзырэ Розэ йолъэIу шыгъур хущIихыну. Розэми ар идэркъым:
- Тхьэ хущIэзмыхын, Нэ щIыху жиIащи, кIуэи хущIэх. Хьэлимэт плъыжьыбзэ хъуауэ шыгъур къыщIихащ, зэхэпх къудейуи щIэупщIащ:
- Нобэ ди лыр шуугъэ дыдэ зэрыхъуам щхьэкIэ зыдбгъэщIэжу ара?
- Хьэуэ, уэлэхьэ апхуэдэ гуэри сигу къэмыкIа, ауэ сыт хуэдиз шыгъу ирамытами, лы гъэвам шыгъу щымыхуауэ схуэшхыркъым, – жиIэгъат Валерэ. Дапщэщи шхапIэм къытехьэху, «Нэ щIыхум» къытенауэ абыкIэ къеджэрт.
Аргуэру си адэм зы Iуэхугъуэ игу къэкIыжа хуэдэщ. Зи гугъу тщIыж зэманым Тыжьей зы цIыхубз пшынауэ Iэзэ дэсащ, Къэбэрдей псом къыщацIыхуу, зи хьэгъуэлIыгъуэ, зи гуфIэгъуэ димыхам я Iуэхур Iуэху дахэ мыхъуауэ къалъытэу. Ар Къардэн ФатIимэтт. ФатIимэт махуэ бжыгъэкIэ емызэшу игъэбзэрабзэфынут пшынэр, гуфIэгъуэр макъамэ дахэрэ адыгэ джэгу нэгузыужькIэ игъэнщIу. ФатIимэт макъамэр езым зэхилъхьэжауэ къафэ дахэ зыбжанэ иIащ, ноби абыхэм щыщхэр ди пшынауэхэм къагъэщIэращIэжауэ ягъэзащIэу зэхыдох, гуапэ леи тщымыхъуу къанэркъым.
А зэманым пIалъэ-пIалъэкIэрэ пшынауэхэм зэхьэзэхуэхэр къыхузэрагъэпэщу, фIым и фIыжхэр ягъэлъапIэу щытащ. Апхуэдэ пшынауэ зэхьэзэхуэ Къэбэрдейм къыщызэрагъэпэщри, махуищкIэ екIуэкIат. Абы кърихьэлIат пшынауэ Iэзэ куэд, ауэ зигурэ зи щхьэрэ зэтелъ ФатIимэт и пшынэ гъэбзэрэбзэкIэр куэдым ягу нэхъ дыхьат, пашэ хъунуи ягугъат. КъэпщытакIуэхэм ФатIимэт фIыщIэ тхылъ къратри, ахъшэ саугъэтымкIэ нэгъуэщIым хуэупсат. Пшынауэм ар и жагъуэ мыхъуу къэнэнт, Президентым деж щыщIыхьэфыну махуэм щIэупщIэри зригъэтхащ, пIалъэр къэсри IуэхущIапIэм екIуэлIащ.
«ХьэщIэ» къыхуэкIуар Валерэ фIыуэ ицIыхурт, къуажэм агроному щыщыIам зэдэлэжьауэу, джэгу зыбжани зэдыхэтауэ апхуэдэт. Валерэ ФатIимэт гуапэ дыдэу къыIущIащ, къыщыгуфIыкIащ, тIэкIуи зэдэуэршэрахэщ. ИтIанэ къыщIэкIуа Iуэхур щыхуиIуатэм, Валерэ щабэу щIэгуфIыкIащ, телефонымкIэ псалъэри, пэш зыщIэсым къыщIэмыкIыж щIыкIэ и Iуэхур хузэрагъэзэхуэжауэ щытащ. Мы хъыбарыр нэхъ сигу къыщIинар ФатIимэт, афIэкIа щхьэусыгъуэ имыIэу, Президентым и деж зэрыщIыхьэфарауэ къыщIэкIынущ. Абы нэрылъагъу ещI Валерэ лъэпкъым зэрыпэгъунэгъуар, цIыху къызэрыгуэкIым и гукъеуэм едэIуэфу, щхьэпэ хъуфу зэрыщытар.
КIуэкIуэ Валерэ и лэжьыгъэфIхэр, и ехъулIэныгъэ гъуэзэджэхэр къалъытэу, нэхъыбэжкIи къэралыр къыщыгугъыу къуажэм дашыжа нэужь, си адэр абы ирихьэлIарэ иримыхьэлIарэ сщIэну сфIэгъэщIэгъуэнт. АбыкIэ сыщеупщIым мыращ къызжиIар: «Ахьей дызэрихьэлIа, зыбжанэри сыхуэзам, дапщэщи гуапэу дызэIущIам, - жи. - Илъэс зыбжанэкIэ тракторым сытеса нэужь, шофер курсыр къэзухыжри шэ къызэрырашэкI машинэ хьэлъэ ситIысхьауэ щытащ. Къэралым и щIыналъэ куэдми командировкэ сагъакIуэрт. Арати, 1980 гъэхэрщ ар зыхуэзэнур, колхоз фермэм тет шкIащIэ цIыкIухэм ирафыну шэ къэсшэну Нарткъалэ сехащ. Си тхылъымпIэр зыIэщIэслъхьэн хуей унафэщIыр зэхуэсышхуэ гуэр щIэст. Абы щыгъуэ Аруан щIыналъэ райкомым и япэ секретарыр КIуэкIуэ Валерэт. ЩIыналъэм хыхьэ IуэхущIапIэ нэхъыщхьэхэм я унафэщIхэр щызэхыхьа зэIущIэшхуэт екIуэкIыр. Абы икъукIэ гуащIэу, щысхь имыIэрэ псори наIуэ къищIу КIуэкIуэ Валерэ къыщыпсэлъат, дэтхэнэ зы Iуэху зэкIэлъымыкIуэри утыку Iуэху къищIат. Сэ а къомым хэсщIыкIи щымыIэу, си Iуэхур дэзыгъэкIыну тхылъымпIэ тIэкIур зэстын хуей унафэщIыр къыщIэкIыжыным сыпэплъэрт. Куэд дэмыкIыу, я щхьэхэр ехьэхарэ, я нэгуи зыхуамыгъазэу унэшхуэм гупурэ цIыхухэр къыщIэкIыжу щIадзащ. Валери куэду къызэрыгубжьар и нэгум къищу къыздрикIуэм, гу къыслъетэ. А дакъикъэм, зи Iыхьлы дыдэ зылъэгъуам хуэдэу, фэрыщIагъ лъэпкъ хэмыту, гурэ псэкIэ къысщыгуфIыкIыу гупым къахэкIри сэлам гуапэ дыдэ къызихащ, си унагъуэкIэ, си щхьэкIэ, къуажэм я IуэхукIэ къысщIэупщIащ.
- Мыр сыт, Хьэсэнбий, щхьэ ущыт мыбдеж? - къызэупщIащ Валерэ. Си Iуэху зытетыр щыжесIэм, - Зыгуэр зэхуэмыхъу щыIэ, укъысхуей? - жиIащ?
- Хьэуэ, псори тэрэзщ, щыжысIэм, аргуэру сэлам къызихыжщ, псоми схуащIэупщIэж, жери IукIыжащ».
Дадэ пыгуфIыкIыу адэкIэ къыпещэ: «Апхуэдизу къэгубжьа унафэщIым сыкъызэрилъагъуу и щытыкIэм зэрызихъуэжар яфIэтелъыджэу зэхуэсым щIэса лIы гуп къызбгъэдохьэри къызоупщI:
- Уа, щIалэ, уи хэт хъуну мы иджыпсту къыббгъэдыхьар? Уи Iыхьлы…?
- Хьэуэ, уэлэхьэ симыIыхьлы, си цIыхугъэщ, ди къуажэ агроному щылэжьащ.
Си жэуапыр щызэхахым, я щхьэр ягъэкIэрахъуэри:
- Абы къэгубжьауэ зэхуэс иригъэкIуэкIам иужькIэ дэ ар щIэх къэгуфIэжыну димыгугъэнт, дунейр зи лэжьыгъэ, сыту лIы пхъашэ, лIы ткIий, - зэдыжаIащ зы жьэу. Си Iуэхури псынщIэ дыдэу зэфIэкIри сыкъэкIуэжауэ щытащ. Абы иужькIи зыбжанэрэ езыми срихьэлIащ, мыдэкIи, псэуху, и IуэхущIафэ дахэм, и акъыл Iущым, и зэфIэкI лъагэхэм дригушхуэу, дыщыгуфIыкIыу дыкъэпсэуащ».
Зэман хьэлъэм, къэралыр щытыкIэ гугъусыгъум щитам Валерэ хэкум, лъэпкъым, къэрал псом хуищIар, хуилэжьар къэлъытэгъуейщ. Абы и унафэ ткIийр, и акъыл жаныр, и зэхэщIыкI лъагэр, и тегушхуэныгъэр мыхъуамэ, жыпIэну шынагъуэт нобэ лъэпкъым диIэну псэукIэр зыхуэдэну, утепсэлъыхьын къудейр къыщыгъэнауэ. Сэ си ныбжьыр здынэсам сыхуохъуапсэ, сыхуохъуахъуэ КIуэкIуэ Валерэ хуэдэ адыгэлI, хэкулI куэдхэр лъэпкъым къыхэкIыну, ирагъэфIэкIуэну, ипэкIэ ягъэкIуэтэну. И щIалэ закъуэ Къазбэчи абыкIэ дыщогугъ. И адэ хуэфэщэн, абы и псэр зыгъэгуфIэн лъэпкъылI тхьэм ищI!
Дыгулыбгъуей къуажэ дэт,
Цагъуэ Нурий и цIэр зезыхьэ 9-нэ курыт еджапIэм
адыгэбзэмрэ литературэмкIэ и егъэджакIуэ.
