И Iэзагъыр къигъэлъэгъуэну хунэсащ

Къэбэрдей прозэм и фIыпIэм и гугъу щащIкIэ, хабзэ хъуауэ, Нало Жансэхъу и тхыгъэхэм къыщыщIадзэри, адэкIэ ягу къагъэкIыж ЩоджэнцIыкIу Алий и «Кхъужьей щIагъымрэ» «Хьэжыгъэ пут закъуэмрэ». Абыхэм къакIэлъыкIуэу топсэлъыхь а лъэхъэнэм, шэч хэмылъу, къэбэрдей прозэм увыпIэшхуэ щызубыда Теунэ Хьэчим и «Аслъэным». Абыхэм дакъыфIэкIрэ мыдэкIэ дыкъэкIуатэм, ди прозэр зыгъэбжьыфIахэм ящыщщ ЩоджэнцIыкIу Iэдэм и повестхэр. Гум къэмыкIыжынкIэ Iэмал иIэкъым пасэу дунейм ехыжа, рассказ купщIафIэхэр къызэзынэкIа Къущхьэ СулътIан. МыдэжкIи дыкъэкIуатэмэ, диIэщ езым и пэ итахэм нэхъыфIу къагъуэтар, къаулъэпхъэщар и тхыгъэхэм щызэщIикъуэжа, щызэригъэуIужа пэлъытэу КIыщокъуэ Алим дунейм къытригъэхьа романхэр: «Хъуэпсэгъуэ нур», «Щынэхужьыкъуэ», «Нал къута», «Лъапсэ», нэгъуэщIхэри.
Ди прозэм и пщIэр куэдкIэ яIэтащ Нало Ахьмэдхъан, Къэрмокъуэ Мухьэмэд, МафIэдз Сэрэбий, Нало Заур, Мэзыхьэ Борис, КIэрэф Мухьэмэд, Къэшыргъэ ХьэпащIэ, Гъэунэ Борис сымэ, нэгъуэщIхэми я IэдакъэщIэкIхэм. ГъуэгуанэфIым и щапхъэу нэгъуэщIхэри къыпхуэхьынущ. Мы жыхуэтIахэм уахэплъэжауэ, къэбэрдей прозэм уегупсысыжмэ, мыпхуэдэу гум къокI: ярэби, абыхэм япэхъуну, ябгъэдэбгъэувэ хъуну ди тхакIуэ ныбжьыщIэхэм зыри ямыIэу пIэрэ? ЯIэщ.
ЩыIащ, щыIэщ зэфIэкI зиIэ тхакIуэ щIалэхэри. Ауэ, къыхэгъэщыпхъэщ апхуэдэхэм ди литературэ критикэр блэплъыкI зэпытурэ къызэрекIуэкIыр. Зи гугъу тщIым и щыхьэт наIуэу къэбгъэувыфынущ игъуэ нэмысу дунейм ехыжа, куэд итхынуи хущIэмыхьа Къанкъул Заур. ТхакIуэм и Iэзагъыр къэзыгъэлъагъуэр и ныбжьыркъым, итхам и куэдагъыркъым, атIэ и Iэдакъэ къыщIэкIа мащIэр зэритха щIыкIэрщ.
2004 гъэм дунейм къытехьащ Къанкъулым «Къалэм дэгъуэщыхьа» зыфIища и тхылъ цIыкIур. «ЦIыкIу» псалъэр мы тхылъым зэребгъэзэгъыфынур и инагъым елъытауэщ, ауэ и щIэщыгъуагъэкIэ, и къэIуэтэкIэкIэ, и сюжет ухуэкIэкIэ убгъэдыхьэмэ, мыр языныкъуэ тхылъ «пIащэхэм» нэхърэ фIыуэ нэхъ инщ.
Мы тхылъым итыр «Къалэм дэгъуэщыхьа» повестымрэ рассказ зыбжанэрэщ. Повестым и япэ псалъэухахэм къыбжаIэ мыр адрей тхыгъэхэм емыщхь хъэтIкIэ, зэхэлъхьэкIэкIэ зэрытхар. Нэхъыщхьэращи, тхакIуэм езым и дуней еплъыкIэ, гъащIэ бгъэдыхьэкIэ гъэщIэгъуэн дигъэлъагъуфащ. Дигъэлъагъуфам и закъуэкъым. АтIэ фIэщи гукъинэжи тщищIыфащ.
Къанкъул Заур и гъащIэр кIэщIыIуэт, икъукIэ кIэщIыIуэт. Илъэс 25- рэ иримыкъущ тхакIуэ щIалэщIэр зэрыпсэуар, а пIалъэ кIэщIым къриубыдэу Заур жиIэфыну псори жиIэну, итхыфыну псори итхыну хунэсакъым. Ауэ нэгъуэщIхэм емыщхь, цIыху гъащIэм и зэхэлъыкIэ гугъум лъэныкъуэ зыбжанэкIэ уезыгъэплъыф, гупсысэ щIэщыгъуэрэ щхьэпэрэ зыхэлъ тхыгъэхэр къытхуигъэнэну хунэсащ.
«Къалэм дэгъуэщыхьа» повестыр зытеухуар иджырей щIалэгъуалэрщ, ди лъэхъэнэм щыпсэу ныбжьыщIэхэрщ, абыхэм я псэукIэ-зэхэтыкIэрщ. Уи щIалэгъуэм пIэщIэкIа щыуагъэм и мыхъурыр уи гъащIэ псокIэ зэрыптелъынур дегъэлъагъу повестым икIи нобэ блэжь Iуэхугъуэхэм пщэдей къарикIуэнкIэ хъунум уегупсысу упсэун зэрыхуейм дыхуеущий. Дэтхэнэ зыми езым и хьэл, дуней, Iуэху еплъыкIэ щхьэхуэхэр яIэжу образ куэд щызэщIэкъуащ повестым икIи абы ди лъэхъэнэм халъхуа ныбжьыщIэхэм я псэукIэм, дуней тетыкIэм щыгъуазэ дищI къудейкъым, атIэ, псалъэм къыдэкIуэ пэлъытэу, тхыдэм хоIэбэжри, ди зэманым и лIыхъужьхэм я къежьапIэ хъуам, я тхыдэм, нэхъыжьхэм я псэукIами дакIэлъегъэплъыж.
Гу лъумытэнкIэ Iэмал иIэкъым Заур зэман блэкIам щытепсэлъыхькIи, иджыпсту екIуэкI Iуэхугъуэхэм щатетхыхькIи дэтхэнэ зы теплъэгъуэми, дэтхэнэ зы лIыхъужьми бгъэдыхьэкIэ щIэщыгъуэ, удэзыхьэх, езым и пэкIэ зыми къимыгъэсэбэпа бгъэдыхьэкIэхэр къызэригъуэтым. Къанкъулым псалъэ къэс, точкэ, запятой нэгъунэ тхыгъэм и гупсысэ нэхъыщхьэм хуегъэлэжьэф. Псом хуэмыдэжу гуапэращи, псалъэ къэс езым иIыгъын хуей увыпIэр къыхуегъуэтыф, ар тхакIуэм и гупсысэр зэрыузыншэм, а гупсысэ узыншэр зэрызэпкърихын Iэзагъ зэрыбгъэдэлъым щыхьэт тохъуэ.
КъетхэкI, къэIуатэ, хэзыгъэгъуазэ лей хэмыту, зэпсалъэхэм шэрыуэу зэпадзыж псалъэ мащIэхэмкIэ гупсысэшхуэ къызэкIуэцIокI: - Дэнэ уздэкIуэр? - СщIэркъым. - Сыт-тIэ, упсэурэ хуэмурэ? - Ара хъунщ. Алыхьым ещIэ. - Уеша? - Ари Аращ зыщIэр. Сыт сэ укъызэупщIкIэ бжесIэфынур? Зы тэлайкIэ щыму кIуахэщ. ИтIанэ: - Дэнэ сыздэкIуэр? - УмыщIэу жыпIащ. - Сопсэу хуэмурэ. Ара? - Ара хъунщ. - Сешауэ пIэрэ-тIэ? - А фэр птетщ. Мо жыг жьауэм деж дыщетIысэхынщ, ухуеймэ. Уэрэ сэрэ зэгуэр «зэныбжьэгъуу» дыщытащ. ПщIэжрэ? - СощIэж. Абы щыгъуэ нэхъыфIт? - СщIэркъым. Мо жыгыр ара жыхуэпIэр? НакIуэ-тIэ. ЕтIысэхахэщ. - Зэныбжьэгъуу зэгуэр щытахэм, зэхуэза нэужь, зэжраIэ хабзэр сыт? - Ар уэри сэри тщIэркъым. Къыдрихьейр хуит къэтщIынщ, уарэзы?..
ЛIымрэ цIыхубзымрэ щызэпсалъэ мы Iыхьэр къыщIэсхьар Къанкъулым лIыхъужьхэм я образхэр къигъэнэIуэн щхьэкIэ, кIэлъэф лей хэмыту, псалъэмакъыр Iэзэу къызэригъэсэбэпар къэзгъэлъэгъуэн папщIэщ. КъищынэмыщIауэ, мы тIум я псалъэмакъым лъабжьэ хуэхъуар цIыхуитIым я гъащIэ псощ. А псалъэмакъым и щхьэусыгъуэр, и лъабжьэр жыжьэ къыщожьэ - лIымрэ цIыхубзымрэ я щIалэгъуэм.
Мы псалъэмакъым хэтщ цIыхуитIым я щIалэгъуэм яIэщIэкIа щыуагъэм зыхуиша бэIутIэIум и джэрпэджэжыр… ГъащIэр лъэхъэнэ зэхуэмыдэ зыбжанэурэ зэщхьэщыдзащи, дэтхэнэ лъэхъэнэми езым и псэукIэрэ дуней тетыкIэрэ иIэжщ. Зы лъэхъэнэм и шыфэлIыфэмрэ зэхэлъыкIэмрэ къыкIэлъыкIуэнум ейр къыхибзыкIыурэ йокIуэкI цIыхум и гъащIэ мащIэр. Дыгъуасэм къэбгъэнауэ, уи гум ибгъэхужауэ къыпщыхъуж, къэбгъэкIыжынуи уфIэмыфIыр, къыздикIыжар умыщIэу, къыкIэлъыкIуэ лъэхъэнэм къыпкIэлъысыжу, иджыри къэс зэтебгъэувауэ, хъарзынэу зыхуей хуэбгъэзауэ уи гугъэж гуэрхэр къызэтригъэщэхэжыныр зыхуэIуа щыIэкъым. ИкIи апхуэдэ дакъикъэ узыпэмыплъахэм, узыхуэмейхэм щхьэкIэ бгъэкъуэншэн гуэр къэплъыхъуэу хамэ пщIантIэхэр къыщIызэхэпкIухьын щыIэкъым. Къуаншэр уэ езым уи пщIантIэм къыщыплъыхъуэжурэ, уи блэкIам кIуэцIрыплъыжи, абы и дурэшплIэрэшхэм набдзэгубдзаплъэу дэплъэж. Ар къэбгъуэтыжауи дощIри, абы щхьэкIэ уи псэр нэхъ тыншыну, уи гур нэхъ зэгъэжыну? Хьэмэрэ абыи къыкIэлъыкIуэну лъэхъэнэм и бэджыхъ зэхэхыжыгъуейхэр пхузэрихъэн щIидзэу ара?.. Мис абыхэм урегъэгупсыс повестым и щIэдзапIэм.

Поделиться:

Читать также:

25.03.2024 - 15:30 Си жэнэт
21.03.2024 - 11:30 Ахъмэт и фо изщ