ЩIым и махуэ

Ди планетэм тет къэралхэм я нэхъыбэм гъатхэпэм и 20 - 21-хэм «ЩIым и махуэ» зыфIаща Iуэхугъуэхэр щокIуэкI. А махуэм дыгъэм и нэхури жэщым и кIыфIри я кIыхьагъкIэ зэхуэдэ мэхъу. ЗэрыхуагъэфащэмкIэ, а зэблэкIыгъуэ кIэщIым къриубыдэу щIыуэпсым и щытыкIэм зехъуэж.

Адыгэхэри ящыщщ гъатхэпэм и 21-р илъэсыщIэр къыщихьэ махуэу къэзылъытэхэм. АтIэми, мыр, ищхьэкIи зэрыщыжытIащи, ди планетэм и щIылъэныкъуэу ищхъэрэкIэ щыпсэухэм я зэдай гуфIэгъуэщ. Абы и щыхьэтщ ООН-м и штаб-фэтэру Нью-Йорк щыIэм илъэс къэс гъатхэпэм и 21-м Мамырыгъэм и тхьэгъушыр къызэрыщеуэр.

Тхыдэм щыщу

Дэфтэрхэм къызэрыхэщыжымкIэ, Америкэм и Штат Зэгуэтхэм я Небраскэ штатым XIX-нэ лIэщIыгъуэм и 40 гъэхэм и унагъуэр и гъусэу Iэпхъуа Мортон Джон, «прерие» губгъуэ гъунэншэм гъунэгъу щыхуэхъум гу лъитащ нэм къиплъыхь тафэ абрагъуэм жыг закъуэтIакъуэххэ фIэкIа зэримытым. ЩIыуэпсым и щытыкIэр гурэ-псэкIэ зыхэзыщIэ цIыхум асыхьэту и нэгу къыщIэуващ, жьэуапIэ къэзыт а щхъуантIагъэ тIэкIухэри губгъуэшхуэм «абгъуэ» щызыухуэну тегушхуа цIыхухэм унэлъащIэ папщIэрэ пхъэгъэсыну зэраIэщIэгъэкIуэдэжынури.

Пхъэщхьэмыщхьэншэрэ жьэуапIэншэу къызэтенэнкIэ хъуну сэтей абрагъуэм зигу щIэуза зэлIзэфызым, гупсысэ лейм зрамыгъэхьу, я хэщIапIэм и Iэхэлъахэм жыгыщIэ цIыкIухэр щыхасащ. Телъыджэр аращи, я гъунэгъуу къэтIысахэри Мортон зэщхьэгъусэхэм я щапхъэм иригъуэзащ.

Къыщрахьэжьа «тэхъуанэм» гукъэкI дахэр къикIри, зи щIым нэхъри хэзыгъахъуэ къэралыщIэм щIыуэпсым пщIэ хуэзыщIу ис псоми къызэдащтащ.

Илъэс бжыгъэфI дэкIауэ, 1882 гъэм, Небраскэ штатым «Жыгым и махуэ» зыфIаща Iуэхур мэлыжьыхьым и 22-м ирырагъэхьэлIащ. «ЩIым и махуэ» ар щыхъуар 1970 гъэращ. АбыкIэ жэрдэмыр къыхэзылъхьауэ щытар ЮНЕСКО зэгухьэныгъэрщ.

Абдежым къыщыщIэдзауэ, мы фIэщыгъэр зиIэ махуэу планетэм тIу щыдиIэщ. Япэр, къызэрыхэдгъэщащи, зытрагъахуэр гъэрэ щIырэ щызэхэкI гъатхэпэм и 21 - 22 махуэхэрщ. ЕтIуанэр мэлыжьыхьым и 22-м хуагъэзащ.

Ди къэралым ЩIым и махуэр гъэлъэпIэн щыщIадзар 1998 гъэращ. Мамырыгъэм и тхьэгъушыр япэу къыщагъэджар 2008 илъэсырщ. Абдежым къыщыщIэдзауэ Урысей Федерацэм ЩIыуэпсым и хъугъуэфIыгъуэхэмрэ экологиемкIэ и министерствэм, УФ-м и Къэрал Думэм ЩIыуэпсыр къэгъэсэбэпынымрэ экологиемкIэ и комитетым, Урысейм и Президентым деж щыIэ Жылагъуэ палатэм, властым и федеральнэ нэгъуэщI IуэхущIапIэхэми а махуэм гулъытэ хэIэтыкIа хуащI икIи ар гъэ къэс цIыхубэм дагъэлъапIэ.

И егъэкIуэкIыкIэм теухуауэ

ЩIы Хъурейм ищхъэрэкIэ щыIэ и щIылъэныкъуэм тес цIыхухэм, зи гугъу тщIы махуэхэри хиубыдэу, гъатхэ псом и кIыхьагъкIэ щIыуэпсым гулъытэ хэIэтыкIа хуащI: пщIантIэхэмрэ уэрамхэмрэ ягъэкъабзэ, жыгхэмрэ удз зэмылIэужьыгъуэхэмрэ хасэ, дыкъэзыухъуреихь дунейм и щытыкIэр егъэфIэкIуэным хуэунэтIауэ къэралым, жылагъуэм кърахьэжьэ Iуэхухэр даIыгъ.

ЩIым и махуэм хуэгъэза лэжьыгъэр къезыхьэжьэхэм къалэн нэхъыщхьэу зыхуагъэувыжыр дыкъэзыухъуреихь дунейр хъумэныр ди зэхуэдэ пщэрылъу зэрыщытыр дэтхэнэми, псом хуэмыдэжу къытщIэхъуэ щIэблэм захегъэщIэнырщ икIи абы теухуа лэжьыгъэхэр къызэгъэпэщынырщ.  

Iуэху цIыкIуфэкIу щыIэкъым

Языныкъуэхэм къытфIощI дыкъэзыухъуреихь дунейр зы цIыху къарукIэ нэхъ дахи IуплъэгъуафIи тхуэмыщIыну. Ауэ ар щыуагъэщ - щIыуэпсыр хъумэным ехьэлIа лэжьыгъэхэр езым и деж дэтхэнэми къыщыщIидзэжыпхъэщ. Ар шэч къызытумыхьэнщ.

Ауэ щыхъукIи, мы махуэм дигу къегъэкIыж щIыуэпсыр къабзэу щыгъэтыным дэтхэнэми хэлъхьэныгъэ нэрылъагъу зэрыхуэтщIыфынур. Сыт хэлъыр кIэрыхубжьэрыхур къапщтэу сэмб щхьэхуэ иплъхьэным е пхъэнкIийр къыумыхьэжьэ щIыкIэ абы хэлъ пластикымрэ пкъыгъуэ быдэхэмрэ зэхэбдзыным. Ахэращ, Iуэху къызэрыгуэкIыу къытщыхъуми, дызытес ЩIы Хъурейр щыпсэугъуафIэу къызэтезыгъэнэнур.  

А псом къадэкIуэуи зыщыдгъэгъупщэн хуейкъым ди планетэр хъумэнымрэ и щхьэфэр зэIузэпэщ щIынымрэ ехьэлIа лэжьыгъэхэр сыт хуэдэ зэманми зэрегъэкIуэкIыпхъэр.

Ауэ щыхъукIи, гудзакъэ тхэлъу дыкъэзыухъуреихь дунейм дыхущытыным, гулъытэ абы хуэтщIыным ехьэлIауэ гъатхэм кърахьэжьэ Iуэхугъуэ екIухэрщ «ЩIым и махуэ» зыхужытIэ хъунури.

КЪУМАХУЭ Аслъэн.
Поделиться: