НэщI

Iэсэ йоплъ лъэгу хадэм ит дэшхуейм - цIыху абрагъуэ хэплъэу щыт хуэдэщ; мащIэу  щIэгъэхуа и  лъакъуэ  ижьым  лъэтхьэмпэшхуэ  къыхокI, «гуэншэрыкъ»  фIэлъу,  лъапэ  исам  лъэпс  иупIэхэр  зэпэIузэу  еблыхащ, лъащхьэм  хъурейуэ  къекIуэкI  лэдэххэр  апхуэдизу  IупщIщи,  мис  иджыпсту  хобэкъукI  жыпIэнщ  жыг  домбейр. Абы  щIэIэбэу  зы  дэ  къыщIихыху,  Тхьэм йолъэIу Iэсэ - фарзщ. 

Сырыху  и  щхьэгъусэр  пасэу  дунейм  ехыжат,  илъэси  4 - 5  ныбжьым  ит  зы  хъыджэбз  цIыкIу къыхуэнэри.  Нур… арат  а  цIыкIум зэреджэр. Ар зэрыхужьыбзэм  щхьэкIэ  фIащауэ  и  гугъэт Iэсэ.  Зэанэзэпхъур  я  деж  къыщыкIуэ  зэзэмызэм  нанэ  Iэнэм  бгъэдигъэтIысхьэрти,  игъашхэрт.  Ауэ  зэ  шхэгъуэ  зэфIэкIыртэкъым хьэргъэшыргъэншэу.  Нур  ямылейуэ  укIытэхт,  фIырыфIкIэ  ерыскъым  пхухэIэбэнутэкъым.  ЗытрагъэтIысхьа  шэнт  щхьэгуэм  и  лъакъуэ  цIыкIуитIыр  къедзыхауэ  еплъыхыу  щыс  мыхъумэ.

 Сырыху  зыкъомрэ  и  пхъур  хигъэзыхьырт.  Щымыхъужыххэм,  стIолым  щхьэпрыIэбыкIыурэ Нурым  и  нэкIу  хужьыбзэ  цIыкIур  зэприхулэкIын щIидзэрт.  Ар  зэтэмэ,  тIэутэмэ,  удэкIуэтэнт…  Модрей  тхьэмыщкIэри  апщIондэху  IукIэ  пыхьэрт - макъ  иригъэщIмэ,  нэхъ  Iеижу  къытехуэнут.  Ар  зылъагъу Iэсэ и гур  къызэфIэзэрыхьыху, хьэку джабэм щыму кIэщIэс и гуащэм хуеплъэкIырт, зыри зэрыжимыIэм иризэгуэпу.

         Нанэ  зыри  щIыжимыIэр  абы  къыгурыIуэн щхьэкIэ псы  куэд  ежэхын  хуейт…

  Ауэрэ  Нури  балигъ  хъуащ,  унагъуэ  хъарзыни  ихьэри,  бын  цIыкIуитIи  игъуэтыжащ.

ЩIымахуэр  жьычщ.  Пшапэ  зэхэуэгъуэм  нэхъри  зибзащи,  Iупсыр  бдзамэ,  щIым  нэсыркъым,  жыхуаIэм  хуэдэщ.  Жэщ  псом  ягъэсыну  пхъэ  къута  IэплIэр  хьэкубжэм  деж  зэгъэкIуауэ  щызэтрилъхьэри,  Iэсэ  къетIысылIэжащ. Куэбжэр игъэбыдэжынущи,  фIэпасэщ - пщIэнукъым  къэкIуэнур…

 Абы  хэту,  мо  борэн  щIыIэр  унэм  къыщIэуэу,  бжэр  зыгуэрым  къыIуех, къыIуехри,  псынщIэу,  и  кIэр  пач  жыпIэу, унэм  зыкъыщIедзэ.  Сырыхут  ар. КъешэкIыпауэ  щыгъ  цыджанэ  техъухьа  тIэкIури  зэIудзарэ,  уэсыр  къелъэлъэхыу  итт  ар  унэкум.

 - Мыр  сыт,  Сырыху,  дэнэ  укъикIа  мы  жэщыбгым?  Сыту Iей  мыгъуэуи  щIыIэм  уиса…

 Iэсэ адэкIэ  жиIэнуми  нимыгъэсу  занщIэу  езы  тхьэмыщкIэр  жэри  щхьэщыуващ  пщтыру  къызэщIэплъа  пэшхьэкум.  ЩIыIэр  зыдыхьа  IитI  фIэуплъыжьыкIар  еIуэт  мыгъуэри - еIуэт.  АпщIондэху    Iэсэ зепIытI-зехуз, Сырыху щIыIэм зэрисам езым и къуаншагъэ гуэр хэлъ хуэдэ.  Зызэман  зэ  зыкъищIэжа  нэужь,  ар  етIысэхащ  хьэку  джабэм  кIэрыт шэнт щхьэгуэ цIыкIум. 

- СыкъэкIуащ,  тхьэ,  сыкъэвмыгъэкIуэнуми,  сыкъэкIуащ, - абы  нэхъ  къыфIимыгъэкIыу,  Сырыху къикъугъыкIащ.

  -  Ар  щхьэ  жыпIэрэ, дунейм сыткIэ уи  жагъуэ  тщIа? УмыкIуэжыххэу щIымахуэ псом укъытхэсакIэщэрэт, мыпхуэдэу щIыIэм зебгъэс нэхърэ - Iэсэ къэгузэвауэ жэщ хьэщIэм йоплъ. Зы тэлай дигъэкIри, Сырыху ину къэгъащ: «Нур сиIэж  мыгъуэ  фи  гугъэрэ… щIэслъхьэжащ...»

Абдеж  щегъэжьауэ  гугъуехь  мащIи  и  фэм  дэкIакъым  зи закъуэу дунейм къытена анэ тхьэмыщкIэм.  ЗэрахузэфIэкIкIэ  цIыхури  къыпэIэбэрт  абы.  Езыри  тIысыжу  щысынухэм  ящыщтэкъым. Тхьэр  узыншагъэ  хъарзынэкIи  къыхуэупсати, гъатхэр  хъуамэ,  унагъуэхэм  кIуэурэ  я  хадэр  пщIэкIэ  къахуитIырт,  Iуэху  цIыкIуфэкIухэр  къахурихьэлIэрт. Абы  пэкIуэ  ахъшэ  тIэкIу  къыхуашийкIи  къазэрыIихын  щыIэтэкъым - ар  лэжьыгъэ  гуэркIэ  ипшыныжын  хуейт.  И  пщIэнтIэпс  хьэлэлкIэ  кърихьэлIэ  сомыр  химыгъэзIауэ,  и пхъурылъху цIыкIуитIым яхудидзыхырт. 

Гъатхэр  къихьа  къудейуэ  Сырыху  нанэ  къылъитIысхьащ,  уи  хадэри  къэзгъэтI, жери. Нанэ  япэщIыкIэ  зытригъэхьакъым - мо  тхьэмыщкIэм  и  къарум  щысхьырт. АрщхьэкIэ  Сырыху  къыпщишари  Тхьэр  къыпщишари  зыт - хуей-хуэмейми  къытригъэхьащ нанэ.

 Тхьэмахуэ  пIалъэм  Сырыху мо  хадэшхуэр  щыщ  къэмынэу  къигъэбэтащ.  Ахъшэ  зэIэпыхыгъуэм  щынэсым,  Iихын  идакъым,  зы махуэ  сыкъыщыкIуам  мо уи  масталъэм илъу  слъэгъуа  дыжьын  метихыр  тIапщIэу  къызумытмэ,  сылIэм  и  гъунэщ,  жери. 

«Ан-на,  а  жыпIэр  сыт  телъыджэ?  АпхуэдизыщI  мыгъуэр къару  закъуэкIэ  къомыгъэбатэу,  уи  жьэм  къурт  жьэдэлът,  къызжепIамэ,  уэстынти…

 Нанэ  хуегъэхыртэкъым  зэрымыщIэ  защIэкIэ  къэхъуа  Iуэхур.  Ауэ,  итIани,  егупсысыжащ - тIум щыгъуэми Сырыху жиIам пхутекIынутэкъым.  Дуней  гуфIэгъуэр  зэрихьэу,  вакъэнжей  IуданэкIэ  быдэу  зэпха  мет хъурей  цIыкIуихыр  къищтэри,  и шыкIэ мафIэ егъэуауэ дэкIыжащ. 

       Пхъэгъэсын  зимыIэ  Сырыху щIымахуэр  ди  деж  щрихын  хуей  хъуащ. Ар махуэкIэ кIуэжурэ и  унэ  тIэкIум  щыIэбэрт, уэздыгъэ щIэгъэнэгъуэм щынэсым  къигъэзэжырти,  хуабэу  къытхэлът. АпхуэдизкIэ  унагъуэм исыр есэжати,  а  къыщымыкIуэж  зэзэмызэм къагузэвыр нэхъыбэт, ауэ Iэсэ нани зэи  еупщIыртэкъым  ар  здэщыIамкIи  щIэгувамкIи. Сыт  хуэдэ  зэманым  къахэмыхьэми,  гуапэу  пежьэрт,  пщыхьэщхьэшхэр ирагъэщIырти, ягъэгъуэлъыжырт.

Пщэдджыжь  гуэрым,  Сырыху  дэмыкIыжа  щIыкIэу,  пщIантIэм  хуэмурэ  къыдыхьащ  хьэпшып  къэзышэ  автолавкIэр.  Iэсэхэ я лъапсэр,  шы  къыщыбгъэфэну,  инт.  Апхуэдэу  пщIантIэкум  итт унэ зэгуэтышхуэ. Къуажэ  тыкуэнхэр  япэу  къызэIуахын  щыхъум,  абы  щыщ унитIыр  къащтат,  Iэсэ и щхьэгъусэр тыкуэнтету щIагъэувэжри. Ар дэни щызекIуэ хабзэт, нэхъ  унэ  хэIэтыкIа  зиIэхэм  я  деж къэралым  и  сату  щIапIэ  къыщызэIуахын  хуейуэ.  АвтолавкIэм дунейм  тет хьэпшыпыр кърахри,  дэкIыжащ.  Сырыхуи абыхэм  кIэщIу  яужь  иту  щыдигъэзыкIыжым, абы гу лъызыта  Iэсэ и щхьэгъусэм Iэ  хуищIри,  тыкуэнымкIэ  щIишащ.

         Куэд дэмыкIыу ар къыщIокIыж,  хъурыфэ  пщампIэр  дыгъэм  пэлыду  зытелъ  бэлъто  фIыцIэ  дахащэ  щыгъыу.  Ар  а  дакъикъэм  къаша  хьэпшыпхэм щыщу Сырыху  къритауэ  арат.  Мыдрей  тхьэмыщкIэри,  дунейр  хуримыкъуу  унэм  къыщIэлъэдэжри, къекIуа  нэпсыжэр  щIилъэщIыкIыурэ, псори иригъэплъащ къыхуащIа тыгъэм. Iэси абы и бэлъто  пщампIэр  дахэу хузэригъэзахуэщ,  щIыIэм  куэдрэ  хэмыту,  нэхъ  пасэу  къэкIуэжыну  елъэIури,  дигъэкIыжащ. 

ГъатхэхуегъэзэкI  хъуарэ   щIыIэри  нэхъ  къиутIыпщауэ,  Сырыху и унэм игъэзэжащ. Апхуэдизу къегугъуа унагъуэм  яхэкIыжа щхьэкIи ибгынэртэкъым,  щIэх-щIэхыурэ  къакIуэрт.

Апхуэдэу  махуэ  гуэрым  Сырыху  пIащIэу  къыдыхьащ,  Джылахъстэней  сокIуэри  гъуэгу  сытетщ,  жери.  И  пхъурылъху  цIыкIуитIым  щIымахуэ  псом  емытIысэхыу  яхузэхуихьэса  ахъшэ  тIэкIур  яIэригъэхьэну  арат.  Абдеж  и  жыпым  кърихри  дищ  къыIэщIилъхьащ  Iэсэ,  мыр  Iэмал  имыIэу  хэсэ,  жери.  ИтIани,  къыщIигъужри…  сэ  сылIэмэ,  къыскIэлъыIэбэну  зыри  сиIэжкъым,  мы  дейр  ин  хъууэ  къыпыкIэн  щIидза  нэужь,  Тхьэм Сырыху и  псэм лъигъэс  жыфIэурэ  фшхы.  Ар  сэ  схуэлэжьэнщ  зыкъомрэ,  жери  дэкIыжащ,  абы  нэхъ  къыфIимыгъэкIыу.

  Махуэ  зытIущи  дэкIауэ,  Сырыху  къыщыдыхьам,  гуауэр  арыншами  къызэрыщ  и  нэгур  нэхъри зэхэуат.  Ихьыпэрт  ар  сабиитIым  я  гупсысэм.  Сыт  яхуимыхьми,  яхуимыщIэми,  и гум  псэхугъуэ  игъуэтыртэкъым.

-  А-а-а…  си  Нур  мыгъуэ,  сыту  уи  гуэныхь  куэд  стелъ…  -   жери,  хьэлъэу  хэщэтыкIащ  ар,  и  щхьэ  хуэпсэлъэж  щIыкIэу.  - Дыгъуасэ  лъандэрэ  си  гум  къэкIауэ  сызэгупсысыр  пщIэрэ? - зыхуигъэзащ  абы  нанэ.  -  Си  пхъур  куэдрэ   сукIыу  щытащ, фэри фощIэж.  Иджы  жэщми махуэми  ар  згъэзэкIуэжа  зэрыхъунум  согупсыс.  СабиитIыр  жысIэнти,  си  деж  зейхэм  къагъэсыххэнукъым.  СакIэлъыкIуэнуи, яхуэсщIэнIауи  зэрыхуэмейр къызагъэщIэпащ.  АтIэ  сыт  иджы сэ  къысхуэнэр?  Къысхуэнэращи,  пщэдей  щегъэжьауэ,  гъащIэу  Алыхьым  къызитар  сухыху  сынэщIынщ…

 Ар  зэхэзыха  нанэ  зэуэ  къэуIэбжьащ,  а  жыпIэр  сыт  телъыджэна,  жери.  Пэж  дыдэу  абы  и  жэуапыр  нанэкIи  хэткIи  къэгъуэтыгъуейт.

  Мурад  ищIам  тету  Сырыху нэщIын  щIидзэри,  илъэсищ  ен  кърихьэлIауэ,  дунейм  ехыжащ.  ЛIэкIафIэт  тхьэмыщкIэр, махуэ  гуэрым  ар  гъунэгъухэм  къагъуэтыжащ, и  пщIантIэм  дэт тетIысхьэпIэ  тIэкIум егъэщIарэ, жейуэ  фIэкIа  ямыщIэу,  и  псэр  хэкIауэ  тесу…  Гъатхэт,  дунейм  и  дахэгъуэу,  дыгъэпсышхуэт…

Абы  лъандэрэ  псы куэд ежэхащ.  Псыхъуэ  лъэгум хуеплъыхыу  хадэм и  курыкупсэм  итщ  къудамэшхуитIу  зэгуэкIарэ,  и  щхьэкIэ къэракъэм  унэмыплъысу жыгышхуэ. Ар зэгуэр  Сырыху  къриту Iэсэ  хригъэса  дейрщ. Гъэ  къэс  жыг  лъабжьэр  уимыгъэлъагъуу  абы  къыщIэлъалъэ  дэр  жьгъей  цIыкIущ,  адрейхэми  ямыщхьу. Унагъуэм исым  абы  щыщу  зы  дэ  къащтэху, Сырыху тхьэмыщкIэм  и  псэм  лъысыну  Тхьэм  хуолъэIу.  Дейри  жьы  хъуну  пIащIэркъым.  Сыт  щIа  и лъакъуэм  тегъэщIарэ  и  гупэкIэ  къит  Дыгъужьыкъуей  мэзыжьым  хуэплъэу  ар  зэрыщытрэ?!  Зыри  щыгъуазэкъым  абы телъ  къалэныр  зыхуэдизымрэ  ар  щиухыну  пIалъэмрэ.