Пощт тхьэрыкъуэ хахуэхэр

Тхьэрыкъуэ пощтыр цIыхухэм хъыбар зэрызэIэпахыу щыта пасэрей дыдэ Iэмалщ. Ар Пасэрей Мысырым къыщагъэсэбэпырт Нил къыщиуахэм деж цIыхухэм хъыбар ирагъэщIэн щхьэкIэ. Пасэрей Алыджым къыщысэбэпырт Олимп джэгухэм щытекIуахэм я цIэхэр кърырагъащIэу.

Ауэ псом нэхъыбэу тхьэрыкъуэхэр сэбэп щыхъуар зауэхэрщ. Бзухэм письмохэр штабхэм нагъэсырт, уеблэмэ щхьэхуэу абы хуэщIа Iэмэпсымэ якIэрыщIауэ тIасхъэщIэх яутIыпщырт.

Япэ тхьэрыкъуэ гъуэгур Франджым къыщызэIуахауэ щытащ 1870 гъэм. Франджы-пруссие зауэм щыгъуэ абы бийр зыдыхьа Парижрэ Тур къалэмрэ зэпищIэрт.

1870 -1871 гъэхэм къриубыдэу тхьэрыкъуэ 73-м къэрал письмоуэ 150 000 - рэ цIыху щхьэхуэхэм ейуэ мелуаным нэблагъэрэ кърахьэкIащ. Абыхэм яхэтт сурэт, тхыгъэ гъэцIыкIуахэр. Тхьэрыкъуэхэм пощтыр ирахьэлIэрт абыхэм щелэжьыж, къыщеджэ щIыпIэр здэщыIэ Тур къалэм. Тхьэрыкъуэхэм яхэтащ Тур икIыу Париж хэнейрэ нэса «лIыхъужь». 1870 гъэм Париж къыщызэрагъэпэщауэ щытащ «тхьэрыкъуэ почтамт» зыфIаща IуэхущIапIэр. Абдеж къыщеджэрт хьэрф цIыкIу дыдэкIэ тха письможьейхэм. Апхуэдэхэр псы мыкIуэн хуэдэу капсулэхэм иралъхьэрти, тхьэрыкъуэхэм я лъэдийхэм иращIэрт. А гъэм щэкIуэгъуэм и 4-м декрет щхьэхуэ къыдэкIауэ щытащ тхьэрыкъуэ пощтым теухуауэ. Абы итт Париж тхьэрыкъуэ пощткIэ къатхэхэм зы псалъэм хуэзэу сантим 50 щIатын хуейуэ.

Париж и тхьэрыкъуэ пощтым пэщIэтын я гугъэу нэмыцэхэм къашыргъэхэр къагъэсэбэпу ирагъэжьауэ щытащ. Ауэ тхьэрыкъуэхэр нэхъ гурыхуэт. ИужькIэ, париждэсхэм дэIэпыкъуэгъу къахуэхъуа тхьэрыкъуэхэм фэеплъ хуагъэувыжащ.

Франджы-Пруссие зауэм и ужькIэ, пощт тхьэрыкъуэхэр зауэ IуэхукIи псэуныгъэми къыщагъэсэбэпу щыщIадзащ Европэм и къэрал куэдым. Апхуэдэу, радиор къагупсысын ипэ, газетхэм я редакцэхэм къагъэсэбэпырт тхьэрыкъуэхэм я Iуэхутхьэбзэр.

1887 гъэм урыс армэм къыщызэрагъэпэщат зэпымыууэ лажьэ дзэ-тхьэрыкъуэ пощт. Ди къэралым тхьэрыкъуэ пощтыр япэу къыщагъэсэбэпын щIадзащ 1877 гъэм   урыс-тырку зауэм щыгъуэ.

ЕтIуанэ дунейпсо зауэм щыгъуэ тхьэрыкъуэхэм къалэнышхуэхэр я пщэ къыдэхуащ, псэзэпылъхьэпIэ куэдым Iуагъэувэрт ахэр.

1943 гъэм дзэм Iут псэущхьэхэм папщIэ унэ зыухуауэ щыта Дикин Марие Великобританием и дзэм хэт псэущхьэхэм хуагъэфащэу «Дикин» орденыр игъэуващ. А дамыгъэ лъапIэр хуагъэфэщащ псэущхьэ 60-м. Абыхэм ящыщу 32-р пощт тхьэрыкъуэхэрт. Нэхъ цIэрыIуэ дыдэ хъуахэм ящыщт «Коммандо» зыфIаща тхьэрыкъуэ хахуэр. Абы къулыкъу щищIащ Великобританием и лъэпкъ тхьэрыкъуэ службэм.

Тхьэрыкъуэ гъэсахэм хъыбар зэрахьэу ди зэманми урихьэлIэнкIэ хъунущ. Пэжщ, нэхъыбэм ар спорт зэхьэзэхуэущ.

Нобэр къыздэсым щIэныгъэлIхэм и кIэм нэсу яхузэхэгъэкIыркъым тхьэрыкъуэхэм апхуэдизу наIуэу щIыпIэхэр зэрызэхацIыхукIым и щэхур. ЗдаутIыпща щIыпIэм нэсрэ тхыгъэр зыIэрыгъэхьапхъэхэм я IэмыщIэм илъхьэныр, езыхэр здикIа къалэр къацIыхужыныр, уэрамхэр зэхацIыхукIыныр, унэ миным езыхэм ейр къыхагъуэтыкIыжыныр къайхъулIэн папщIэ тхьэрыкъуэхэм я щхьэ куцIыр егъэлеяуэ куууэ ягъэлажьэ. Абы къыщынэмыщIауэ, тхьэрыкъуэхэр егъэлеяуэ нэ жанщ. Тхьэрыкъуэхэм зыхащIэф дунейм и щытыкIэм зыщихъуэжынур. Уэшх къыщешхынур, жьы къыщепщэнур, жьыбгъэр къыздикIыну лъэныкъуэр - куэд зэхагъэкI. Апхуэдэ зэфIэкI яIэ хьэзыру къраш ахэр.

Тхьэрыкъуэхэр хъыбарзехьэу, тIасхъэщIэхыу яутIыпщын ипэ, дауэ, ахэр ягъасэрт. Тхьэрыкъуэ бгъэIэсэн, бгъэсэн папщIэ абыхэм я хьэл-щэнхэмрэ яхузэфIэкIынумрэ ущыгъуэзапхъэщ. ЩыIэщ абы елэжьхэр. Тхьэрыкъуэхэм нэхъ тегушхуауэ лъатэу зэрыщIадзэу я гъэсэным пэроувэ. Тхьэрыкъуэ гъэсэным елэжьхэр кIэлъоплъри къыхах нэхъ жанхэр, щIыпIэр нэхъ зэхэзыцIыхукIыфу гу зылъатэхэр. Ягъасэ хуэм-хуэмурэ, я унэм нэхъри пэжыжьэ ящIым яутIыпщыжурэ. Километр 1,5-5-м щрагъажьэ, дунейми и уэфIыгъуэу трагъахуэ япэу тхьэрыкъуэхэр щагъэунэхум деж. Гъэсэныгъэхэр и кIэм щынэблагъэм деж тхьэрыкъуэр и абгъуэм километр щэ бжыгъэкIэ пэжыжьэу яутIыпщ, абы щыгъуэм деж дунейми и къызэхэуфэгъуэу трагъахуэ.

Пощт тхьэрыкъуэхэм пщэрылъ къыщащIар ягъэзащIэу ику иту километри 300-м нэс къызэранэкI, абы щыгъуэм метри 100 - 300 хуэдизкIэ лъагэу заIэтауэ. Сыхьэтым къриубыдэу километ 60 – 70 къызэранэкIыф абыхэм. Зэпеуэхэм деж тхьэрыкъуэхэр нэхъри нэхъ хуабжьыжщ – дакъикъэ 280-м километр 360-м нэблагъэкIэ мэлъатэ.

Тхьэрыкъуэ зыгъасэхэм ящIэ абыхэм я хьэлым теухуа зы щэху. Дапхуэдизу Iэзэу щIыпIэр зэхацIыхукIыу, гъуэгуанэшхуэхэр яхуэгъэкъарууэ ямыгъэсами, къэлъытэн хуейщ ахэр къызэрыкIа абгъуэм кърана гъусэм къызэрыхуэпIащIэр – пщэрылъыр ягъэзащIэу къагъэзэжын хуейщ унэм.

Дунейм иужьрей тхьэрыкъуэ пощт службэр 2008 гъэм Индием щызэхуащIыжащ. Ауэ языныкъуэ къэралхэм иджыри тхьэрыкъуэкIэ пощт щызэIэпах къохъур. Швецием и зауэлIхэм зэман кIыхькIэ тхьэрыкъуэхэр къагъэсэбэпащ дзэм пыщIа щэхухэр иризэIэпахыу. Голландием тхьэрыкъуэ гъэсахэм хущхъуэ къыщрахьэкIырт. Тхьэрыкъуэ пощт зэпыщIэныгъэр куэдрэ IэщIыб щахуэщIакъым Кубэми.

ГъэщIэгъуэнщ, тхьэрыкъуэ гъэсахэр цIыхухэм хьэрычэт Iуэхуми къазэрыщыхуэсэбэпыр. Псалъэм щхьэкIэ, США-м къырхэмрэ псы нэпкъхэмрэ щызекIуэхэм сурэт ятезыхым а трихахэр зытет флешкэр тхьэрыкъуэ пощткIэ зыщылажьэ офисым еутIыпщ. Апхуэдэ щIыкIэкIэ, рафтингым хэтхэм я сурэт дахэхэр хьэзыр мэхъу езыхэр псы нэпкъхэм къехыжу я щыгъынхэр гъущыжыну хунэмыс щIыкIэ.

Иужьрей зэманым тхьэрыкъуэ гъэсахэр нэхъыбэу зыхэтыр спорт зэхьэзэхуэхэрщ. Абыхэм папщIэ илъэс къэс къызэрагъэпэщ олимпиадэхэр. XIX лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм Бельгием къыщырырагъэшауэ щытащ пощт тхьэрыкъуэ лъэпкъыщIэ. Ахэр андрейхэм  нэхърэ нэхъ лъэщщ, гъуэгуанэшхуэ зэпачыф, хуабжьагъкIи псоми ятекIуэнущ. Ар люттихскэ, антверпенскэ лъэпкъхэм я щIэблэщ.

XX лIэщIыгъуэм и етIуанэ Iыхьэм тхьэрыкъуэ пощтыр Рейтер агенствэм и газет репортёрхэм Iэзэу къагъэсэбэпырт. Бзухэм редакцэм псынщIэу нагъэсырт хъыбар. Тхьэрыкъуэ пощтыр къыхуэсэбэпащ Ялтэ щыIа «Курортная газета» жыхуаIэм и радакцэми. Тхьэрыкъуэ пощтым и щIыхькIэ Германием 1963 гъэм пощт маркэ къыщыдагъэкIащ. Чехословакием 1966, 1968 гъэхэм къыщыдэкIауэ щытащ маркэ зытет тхьэрыкъуэграммэхэр.

Зыгъэхьэзырар ГУГЪУЭТ Заремэщ.