УсакIуэ гъуэзэджэм и къежьапIэр

КъБР-м, КъШР-м я цIыхубэ усакIуэ, «Эльбрус» тхылъ тедзапIэм и унафэщI, КъБР-м и Къэрал саугъэтым и лауреат Ацкъан Руслан ящыщщ адыгэ литературэм и лъабжьэр быдэ ищIу нобэ тхэ усакIуэхэм. Ар дэ зэрытцIыхур и творческэ дунейрщ, и IэдакъэщIэкIхэм ящIилъхьэ гупсысэхэрщ, ар къызэриIуатэ и бзэрщ.

Адыгэ литературэм и классикхэм дащыхэплъэкIэ, Ацкъаныр иджырей тхакIуэу зэрыщытым, гъащIэм и купщIэмрэ псэукIэм и зэхэлъыкIэмрэ философие куу щIэлъу къызэригъэлъагъуэм, лъэпкъ IуэрыIуатэр зи тегъэщIапIэ тхыгъэхэр зэриIэм адрейхэм къахегъэщ. Адыгэ литературэм и хэлъхьэныгъэ къызэрымыкIуэщ абы адыгэбзэм къригъэзэгъа Лермонтов Михаил и кавказ поэмэхэри - «Шэрджэсхэр», «Къавказ гъэр», «Къанлы», «Исмэхьил-Бей», «Бэстунджы жылэ», «Абрэдж Хьэжы», «КIуэрыкIуэсэж», «Демон», «Мцыри». Мы поэмибгъур урысыбзэкIэ ятхауэ зэрыпщIэн щымыIэу, адыгэбзэ бейкIэ, къабзэкIэ, куукIэ ди пащхьэ кърилъхьащ усакIуэм.

Дунейпсо усыгъэм и дахапIэхэр пшыналъэ гуакIуэу зи псалъэхэмкIэ къэзыгъэлъэгъуэф, адыгэ лъэпкъым и щхьэхуэныгъэхэмрэ цIыху гъащIэм и купщIэмрэ псалъэ зэгъэкIуахэмкIэ ди пащхьэ къизылъхьэ Ацкъан Руслан Хьэсбий и къуэр Лэскэн районым хыхьэ Ерокъуэ къуажэм 1949 гъэм мэлыжьыхьым и 20-м къыщалъхуащ. «Псом нэхъыщхьэр щIэдзапIэрщ, къежьапIэрщ, жеIэ абы. - Сэ сыщалъхуащ Лэскэн аузым, псэр зыгъэпсэху икIи зыгъэпIейтей щIыпIэ дахэм. Си къуажэ цIыкIур, Ерокъуэ, зы унагъуэшхуэ хуэдэт, зыр зым дэIэпыкъуу псэурт. Нобэм къэсыхукIэ си нэгу къыщIохьэж щIыхьэхукIэ зэджэу щыта ди зэхуэсхэр. Зыгуэрым унэ ищIын хуей хъуамэ, псоми зэгъусэу абы чырбыш ящIыну ятIэр лъакъуэкIэ дутэрт, ар ныбафэм телъу тхьырти, къизыгъэжыкIхэм еттырт. Махуэ псом апхуэдэу дылажьэрт, икIи дешыртэкъым.  Чырбышыр зыгъэж «IэщIагъэлIхэр» къытщытхъуамэ, дамэ къыттекIауэ тлъытэрт. Зыгуэрым сэбэп дызэрыхуэхъум къару къыдитырт. Абы щыгъуэм зыхэсщIэу щытар ноби си лъым хэтщ. ТIэкIу зыдагъэгъэпсэхуну дагъэтIыса нэужь, къыдату щыта шхын къызэрыгуэкIыр-щэ! Абы и IэфIыр нобэми си Iум итщ. Дызэрызэдэшхэра хъунт къызыхэкIыр. Фыгъуэ е нэгъуэщIым еиж слъэгъуауэ къысхуэщIэжыркъым абы щыгъуэм. Аращ сэ сыкъызыхэтэджыкIар, си псэукIэ хъунум лъабжьэ хуэхъуар».

Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и адыгэ-урыс къудамэр 1972 гъэм къиухащ Руслан. Анзорей къуажэ курыт еджапIэм урысыбзэмрэ литературэмкIэ и егъэджакIуэу, иужькIэ КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министерствэм и лэжьакIуэу щытащ, абы зы зэманкIэ игъэунэхуащ журналист лэжьыгъэри. 1980 гъэ лъандэрэ «Эльбрус» тхылъ тедзапIэм щолажьэ, иджыпсту абы и унафэщIщ. «Мэзкуу сыкIуэу литинститутым сыщеджэну Iэмал сиIащ, зэи сежьат, ауэ къэзгъэзэжащ. КъызгурыIуащ адыгэбзэр куууэ зджым зэрынэхъыфIыр. Апхуэдэу ди университетым сыкъыщыщIидзащ. Абы зыкIи сыхущIегъуэжыркъым. ЕгъэджакIуэ гъуэзэджэхэр сызэриIам нэмыщI, университетым сащыхуэзащ иужькIэ ныбжьэгъу пэж схуэхъуахэу IутIыж Борис, ХьэфIыцIэ Мухьэмэд, Абдокъуэ Iэуес, Хьэх Заурбий, нэгъуэщIхэми. Абыхэм куэд къапысхащ щIэныгъэ, адыгагъэ я лъэныкъуэкIэ, утыку сихьэу срагъэсащ. Ахэр зыкъомкIэ нэхъыжьт, гъащIэм фIыуэ хащIыкIырт. Ар нэгъуэщI лъэхъэнэт. Дэ, зэрыжаIэу, Iэжьэкъур итчырт. Езым ди блын газет къызэрыдэдгъэкIым нэмыщI, ди республикэм къыщыдэкI газетхэм щхьэкIэ литературэм и напэкIуэцIхэр дгъэхьэзырырт, радиомкIэ дыкъэпсалъэрт, телевиденэм дынэст. ИужькIэ, ХьэфыцIэ Мухьэмэд университетым къыщыдэкI газетым и редактор хъуа нэужь, абыи щIэх-щIэхыурэ къытехуэ хъуащ ди тхыгъэхэр. А псори дызыхэтыну гъащIэм дыхуэзыгъэхьэзырт», - къыддогуашэ Руслан.

Ацкъан Руслан СССР-м (Урысей Федерацэм) и ТхакIуэхэм я союзым 1986 гъэ лъандэрэ хэтщ, Къэбэрдей-Балъкъэрым литературэмрэ гъуазджэмкIэ и Къэрал саугъэтыр 1994 гъэм къыхуагъэфэщащ. Усэхэр, сонетхэр, новеллэхэр, рассказхэр, поэмэхэр щызэхуэхьэса тхылъ куэд и Iэдакъэ къыщIэкIащ усакIуэм. 

Тхэным гу зэрыхуищIар мыпхуэдэу къеIуэтэж усакIуэм:

- Си Iуэхуми щIэщыгъуэу зыри хэлъкъым. IуэрыIуатэм сыдихьэхат, нэхъыжьыфIхэм яIуэтэж хъыбархэм седэIуэну сфIэфIт. ЛIыжьхэр дэнэ деж щетIысэхми, абыхэм гъунэгъу зэрызахуэсщIын Iэмал къэзгъуэтт, я псалъэмакъыр хъыбархэм зэрыхуэкIуэжынур сщIэрти.

Сэ адэ къуэш гъуэзэджэ сиIащ. Ар къалэм дэст, инженер Iэзэт, имыщIыф дунейм теттэкъым. Къуажэм нэкIуэжыху ди деж ныдыхьэрт. Езым фIыуэ илъагъу и IэщIагъэм сыхуригъэджэну хуейти, сыкъигъэдэIуэну хэтт, ауэ зыри спихыртэкъым, си гур нэгъуэщIым зэрыхуэзгъэпсри схужеIэртэкъым. Сытми, зы махуэ гуэрым къызжьэдишащ си мурадыр. «НтIэ, птха гуэр къысхуеджэт», - къыспиубыдащ абы. СикIуэтыжыну Iэмал сиIэтэкъыми, си уэншэкум щIэзгъэпщкIуа тхылъымпIэ кIапэхэр къэсхьащ. СыукIытапэурэ щIэздза щхьэкIэ, сыкъызэрыкIри, стха усэ зытIущым абы сыкъыхуеджащ. «Уи гъуэгур езым къыхэпхыжа хуэдэщ, афIэкI хэгъэзыхь щыIэкъым, - жиIащ абы, хэплъэу тIэкIу щыса нэужь. - СыбгъэгуфIащи, сэри узгъэгуфIэжынщ куэд мыщIэу».

Си адэ къуэшым сыщигъэгуфIэнум тепыIэншэу сыпэплъэу щIэздзащ. Iуэхум сызэрыпэмыплъауэ къызэридзэкIащ. «НакIуэ си гъусэу, - жиIащ абы зы махуэ гуэрым, ди пщIантIэм къыдыхьэурэ, - си гуфIапщIэр уэзгъэлъагъунущ». Къуажэбгъум дызэрынэсу, джабащхьэ лъагэм тет жьыху иныщэр къэслъэгъуащ. Ар зыкIэ дахэу джэрэзти, зигъафIэ щIыкIэу зигъазэу! Си нэр къысхутехыртэкъым. «Мор уэ пхуэсщIащ, - жиIащ си адэ къуэшым. - УсакIуэм жьыр къыщепщэ лъэныкъуэр ищIэу щытын хуейщ»… Илъэс куэд дэкIа нэужь, «Пшэм хэт унэ» поэмэм къыщызгъэсэбэпащ мы жьыхум и хъыбарыр.

- Дауи. НэхъыбэIуэ стха нэужь, къалэм сыкIуэну мурад сщIащ, си адэ-анэри къэзгъэдэIуат саутIыпщыну. Къэнэжыр хэт и деж сыкIуэнуми зэхэзгъэкIынырт. Дызэреджэ тхылъхэм ит усакIуэхэм я сурэтхэм сеплъурэ, ЩоджэнцIыкIу Iэдэм сыкъытеувыIащ - и нэгур нэхъ зэIухауэ, нэхъ цIыху гуапэу къысщыхъуат. Зы пщэдджыжь гуэрым тездзэри сыкIуащ къалэм, гъуэгупщIэ тIэкIурэ зы морожнэ уасэрэ бжауэ сIыгъыу. ЗэрысщIэжымкIэ, Iэдэм «Iуащхьэмахуэ» журналым и редактор нэхъыщхьэт а зэманым. Iэдэм лэжьапIэм щымыIэу къыщIэкIащ. Апхуэдэу щыхъум, щыпсэур зэхэзгъэкIри, и унэ сыкIуащ. Згъэзэж хъунутэкъым, иужькIэ щIэх дыдэ сытемыгушхуэжынри хэлът. УсакIуэр егъэлеяуэ гуапэу къысIущIащ, си усэхэри сIихри, абы щыщу тIу и журналым къытридзат. Абы сызэригъэгушхуам ущIэмыупщIэми хъунущ.

НэщIэпыджэ Замирэ.