Мылъку зэгъэзэхуэкIэм пыщIа щIэныгъэр гъуазэ зыхуэхъуа IэщIагъэлIым зэреджэр «экономистщ». Абы и къалэнщ щылажьэ IэнатIэм хэхъуэ-хэщI и лъэныкъуэкIэ и Iуэхухэр зэрыщекIуэкIым кIэлъыплъыныр, улахуэ тыкIэр щызэкIэлъыгъэкIуэныр, нэгъуэщIхэри. Абы зэрехьэ финансист, бухгалтер, налогхэмкIэ IэщIагъэлI, аналитик IэнатIэхэр.
Мы унэтIыныгъэм, фIыуэ хэзыщIыкIыу, зезыгъэсэну хуейм абы ехьэлIа щIэныгъэ ищхьэ зэригъэгъуэтыпхъэщ, математикэм хищIыкIыпхъэщ, и акъылыр зэхэлъхьэ-зэхэхыкIэм хуригъэсапхъэщ, зы пIэ имыкIыу щысыфу, гъэхуарэ набдзэгубдзаплъэу щытыпхъэщ, бжыгъэбэм хэзэгъапхъэщ, компьютерым къыщагъэсэбэп иджырей программэхэм, технологиещIэхэм хищIыкIыпхъэщ.
БлэкIа жыжьэм
«Лъапсэр, унагъуэр тэмэму зехьэн» мыхьэнэр кърагъэкIыу, пасэрей алыджхэм къадекIуэкIар я бзэм къыхэкIа «экономикэ» псалъэрщ. АбыкIэ щыхьэту къэувыфынущ тхыдэжьыр лъабжьэ зыхуэхъуа тхыгъэжьхэри щIэныгъэлIхэр зыхэплъэж дэфтэрхэри.
«Экономикэ» псалъэр япэ дыдэу къагъэсэбэпын щыщIадзауэ хуагъэфащэр ди эрэм ипэкIэ IV лIэщIыгъуэм икухэрщ. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, лъэхъэнэ жыжьэхэм псэуахэми, тхыдэм къызэрыхэщыжымкIэ, унагъуэр зехьэным, къедза лъапсэр зыхуей хуэгъэзэным мыхьэнэ ин дыдэ ирату щытащ.
Ауэрэ здекIуэкIым, цIыхухэм нэгъуэщI къалэнхэри зыхуагъэувыжу, ахэр зэгъэхъулIэным пыщIа Iэмалхэми лъыхъуэн щIадзащ. Псалъэм и хьэтыркIэ, XVI лIэщIыгъуэр здекIуэкIым, Европэм щыIэ къэралхэм къыщыунэхуащ экономикэм щыхуагъасэ еджапIэ зыбжанэ. Илъэсищэхэр блэкIри, цIыхубэ хозяйствэм зыкъыщиужьащ, псэуныгъэм пыщIа Iуэхухэм зыщаубгъуу щрагъэжьащ, производствэмрэ хьэрычэтымрэ щызэтеуващ.
ЗэгъэзэхуэкIэм и махуэм ехьэлIауэ
Италием и Милан къалэм 1924 гъэм жэпуэгъуэм и 27-м щызэIущIат ЩIы Хъурейм тет къэралхэм ящыщу 29-м щыIэ банк нэхъ инхэм я лIыкIуэхэр. «Ахъшэ хъумапIэхэм я япэ дунейпсо конгресс» зыфIаща а зэхуэсышхуэрат къыщыхалъхьар жэпуэгъуэм и 31-р ЗэгъэзэхуэкIэм (Экономием) и дунейпсо махуэу гъэувыныр.
Мы махуэр зыхуэгъэзар ахъшэр тэмэму зэкIэлъыгъэкIуэн зэрыхуейм и закъуэкъым, атIэ дуней псом щызэгъэзэхуапхъэу тет псоми: зэманми, цIыхухэм я зэфIэкIми, хьэпшыпхэми, псори дызэлъытэжа щIыуэпсми, абы хуэдэу зыщысхьыпхъэ дэтхэнэми хуэсакъыпхъэу зэрыщытыр къыхэгъэщынырщ.
АтIэми, ЗэгъэзэхуэкIэм (Экономием) и дунейпсо махуэр, ООН-м и жэрдэмкIэ, къэрал псоми къыщызэдащтар 1989 гъэращ. Абдежым къыщегъэжьауэщ ар гъэлъэпIэн щыщIадзари.
Мы махуэр зэдагъэлъапIэ хьэпшыпрэ ерыскъыхэкIрэ къыщIэзыгъэкI IуэхущIапIэхэм, ахъшэ хъумапIэхэм, уней, къэрал зэгухьэныгъэхэм я мылъкур зэгъэзэхуэн-зэкIэлъыгъэкIуэныр зи пщэ дэлъ лэжьакIуэхэм, экономикэм щыхуагъэхьэзыр еджапIэхэм щIэсхэмрэ абыхэм я гъэсакIуэхэмрэ, властым щыщу къэралым зи гугъу тщIы и IуэхущIапIэхэм кIэлъыплъхэм, нэгъуэщIхэми.
Мы зэманым дызэрыува щытыкIэр къэтлъытэмэ, зэгъэзэхуэкIэмрэ гъэтIылъыгъэхэр зэращI щIыкIэм и Iэмалхэмрэ къытедгъэзэжу зыщыдгъэгъуэзэныр, нэхъ зыхузэфIэкIхэр къыдогъанэри, цIыху къызэрыгуэкIхэм я дежкIи лейуэ къыщIэкIынукъым.
ГъэщIэгъуэнщ
- Япэ кредит картэр къыщыунэхуар Нью-Йорк къалэм дэта финанс зэгухьэныгъэм и унафэщI Макнамар Фрэнк, и ахъшэр зыдэлъ и чысэр къызэрыщыгъупщам къыхэкIыу, шэджагъуашхэ щищIа шхапIэм и уасэр щримытыжыфа 1950 гъэм иужькIэщ.
- Америкэм и Штат Зэгуэтхэм щыхабзэщ «День благодарения» жыхуаIэ махуэм техуэу, гъэ псом щIэупщIэ нэхъ зиIа хьэпшыпхэр ахэр зыщIэлъа тыкуэнхэм уасэ нэхъ зэгъкIэ щащэжу. Тхылъхэм абыхэм я цIэр зэрыщыхагъэщхьэхукIыу къекIуэкIар шакъэ фIыцIэкIэти, «мэрем фIыцIэ» («чёрная пятница») фIэщыгъэр къызытехъукIауэ къалъытэри аращ.
- Европэм и языныкъуэ къалэхэм дэт еджапIэхэм зэгъэзэхуэкIэм ехьэлIа дерс щхьэхуэхэр ди нобэми щрагъэкIуэкI. Абыхэм, цIыхум ехьэлIауи щIыуэпсым пыщIауи, дыкъэзыухъуреихь дунейм дызыщрихьэлIэ дэтхэнэ «хъугъуэфIыгъуэри» зэгъэзэхуапхъэу зэрыщытым щIэблэщIэм я мызакъуэу, балигъхэри къыщыхураджэ.
- Швецием (XVIII лIэщIыгъуэм икухэм хуэзэу) гъуаплъэм къыщыхащIыкIыу щыта я ахъшэхэм килограмм 20-м нэблагъэ я хьэлъагът.
