Мэзым и махуэр адрей къэралхэм щагъэлъапIэр гъатхэпэм и 21-р арами, Урысейм ар зытехуэр фокIадэм и 15-м къыщегъэжьауэ и 17-ри хыхьэущ. Абы щхьэусыгъуэ иIэщ: Совет Союзым 1977 гъэм и фокIадэм къару щигъуэтат мэз законодательствэу мы IэнатIэм егъэщIылIам.
АтIэми, Мэзым и махуэр гъэлъэпIэныр япэ дыдэу къыщыхалъхьауэ щытар Мэкъумэш хозяйствэмкIэ европей ассоциацэм 1971 гъэм иригъэкIуэкIа зэхуэсышхуэрт.
Ди къэралым хуозэ дунейм мэзу тетым я процент 22-р. 2003 гъэм зэрагъэбелджыламкIэ, Урысейм гектар мелардрэ мелуани 179-рэ «жыг гуэрэнхэм» щаIыгъщ. 2007 гъэм къащта Мэз кодексыщIэм ахэр лIэужьыгъуищу игуэшащ. Япэ гупым хохьэ ущIэтыну хуабжьу къекIу жыг дахэхэр зыхэтхэр, етIуанэм хеубыдэ пхъэ къызыхаххэр. ХасагъащIэу зыхуэсакъхэр – ещанэщ. Апхуэдэуи, Урысейм и щIыналъэм хуозэ пхъэ къызыхах мэзхэу дуней псом щыIэм я процент 25-р. Ар къулеигъэ ин дыдэщ, къэгъэсэбэпын зэрыхуейри егупсысауэщ. Жыг къэбгъэуа - абы и пIэм нэгъуэщIхэр хэсэ - аращ нобэ дгъэлъапIэ махуэм и къыхуеджэныгъэ нэхъыщхьэм и купщIэри.
Лъэхъэнэ блэкIахэми мэзхэм пщIэшхуэ яIащ. Ди япэ итахэм къагурыIуэрт ахэр щысхьыншэу ибупщIыкIыным къишэнкIэ хъуну шынагъуэр зыхуэдизыр.
Сыт дэ абыхэм къыдатыр?
Мэзым ущIэтыну зэрыфIым гу лъыфтакъэ? Мыбдежым узэрыбауэ жьыри щыкъабзэщ. «ЩIы хъурейм и тхьэмбылщ» псалъэхэр мэзхэм ауэ сытми лейуэ хужаIа?! Жыг гуэрэнхэм я къалэн нэхъыщхьэри аращ - хьэуам хэт сабэр, фIейр, узыншагъэм зэран хуэхъу пкъыгъуэхэр гъэсеинырщ, гъэкIуэдынырщ, абыхэм я пIэкIэ кислород къабзэр «къэлэжьынырщ».
Ауэ, итIани къыхэдгъэщынщи, дызытес планетэм гъащIэ зэгъ щыгъэIэным хуэгъэзауэ, зи гугъу тщIа IуэхугъуэфIым и закъуэкъым мэзым хузэфIэкIыр. ЦIыхум и узыншагъэм нэхъ къызэрытемыхьэлъэну, жыг гуэрэн Iувхэм дунейм и щытыкIэми зрагъэхъуэж. Псалъэм папщIэ къэтщтэнщи, щхъуантIагъэм зэщIигъэна мэзым гъунэгъуу бгъэдыхьэ дэтхэнэми гу лъитэнущ, зыщумыгъэнщIыжыфыным хуэдэу абдежым зэрыщыбэуэгъуафIэми, махуэм и хуабэгъуэм щIыIэтыIагъэ гуакIуэкIэ къызэрогуэпылIэми. Жьышхуэ къыкъуэуами и къарум кIэрегъэху, уафэм къриупцIэх уэсри щIым къэмысу зэтреIыгъэ.
НобэкIэ дызыхущымыщIэ пхъэмрэ абы къыхащIыкI хьэпшыпхэмрэ дэнэт къыздитхыжынур, жыгыншэ дыдэу дыкъызэтенатэмэ? Мэзыр езым къыщыкI ерыскъыхэкIхэмрэ узыншагъэм сэбэп хуэхъу удзхэмкIэ сытым дежи къыдэтэну хьэзырщ. «Пащтыхьым хуэбгъэдэну къулейщ» трыжаIыхьу щытащ а къэщIыгъэ телъыджэм. Пхъэм тхылъымпIэ къыхэпщIыкI зэрыхъум и фIыгъэкIэ, ди унагъуэхэм тхылъхэр илъщ, щыгъын тхуэзыдхэм къагъэсэбэп гипоаллергеновэ щэкIыр къызыхахри аращ, жыгым и мэр ди унэ кIуэцIхэм щIэз зыщI унэлъащIэ дэгъуэхэр щIыдиIэри аращ зи фIыщIэр, унэ псо ирищызэтедгъэувэфи щыIэщ. Жыгхэм къызыхаутIыпщыкI нэрымылъагъу къарури цIыхухэм я узыншагъэм дежкIэ сэбэпышхуэщ.
Мэзым и мыхьэнэр зэхьэлIар абы къыдит пхъэм ди гъащIэм щигъэзащIэ къалэным и закъуэкъым. КуэдкIэ нэхъ лъапIэжщ икIи нэхъ къэлъытапхъэщ, ипэжыпIэкIи, мэзхэр ЩIы Хъурейм и «тхьэмбылу» зэрыщытыр. Дэ дыпсэуфынутэкъым, ахэр димыIатэмэ. ЖыпIэнуи ирикъунщ, зы жыг мыин дыдэм сыхьэт 24-м къриубыдэу цIыхуищыр зэрыбауэ жьыр (кислород) къызэрилэжьыфыр. Мэзхэм сабэри зыщIашэ. Псалъэм папщIэ, зы гектарым ит уэздыгъей гуэрэным сабэу тонн 40-м нэблагъэ зыщIаубыдэ.
КъищынэмыщIауэ, мэзым зыщIеф гъатхэм уэсыр щыткIужкIэ куэдыщэу къэукъубей псыIагъэр. Арыншамэ псыхэр къиунут, узижагъуэн хуэдизу. Мыдрейуи, гъэмахуэр къихьамэ, мэзым псы ежэххэм яретыж езым къебэкIыу зэхуихьэса псыIагъэр - аращ ахэр зымыгъэжэщIыр. Мэз зыIумыт псыхэр псынщIэ дыдэу мэгъуж.
Мэзхэр я хэщIапIэщ къуалэ, хьэкIэкхъуэкIэ куэдым, уеблэмэ, хьэпщхупщхэми, хьэпIацIэхэми, е нэгъуэщIу жытIэмэ, щIы щхьэфэм щызекIуэ псэущхьэхэм я процент 80-м щIигъум!
Ди республикэм илъэс зыбжанэ хъуауэ лэжьыгъэшхуэ щрагъэкIуэкI мэзым «еIэзэным», къуажэхэмрэ къалэ округхэмрэ жыгыщIэхэр щыгъэтIысыным, щыпсэухэр щхъуантIагъэхэм хуэсакъын зэрыхуейм къыхуеджэным хуэунэтIауэ.
