ГуапэхужыIэ тхыгъэхэр

ГушыIэр и щIасэт

Зи ахърэтыр дахэ хъун ТIыхъужь Ал­ий ди лъэпкъым фIы дыдэу илъагъу цIыхухэм, артистхэм ящыщт.
1992 гъэм Алий илъэс 75-рэ зэрырикъум теухуауэ спектакль-бенефис цIыху зыбжанэм ди жэрдэмкIэ дгъэхьэзырауэ щытащ: Шэрджэс Мухьэмэд режис­сёру, езы Алий, Къаздэхъу Сулъ­тIан, Мэшыкъуэ Феня, Балъкъэр Юрэ, Мысост Вадим сымэ щыджэгуу, Къэжэр Борисрэ сэрэ къызэгъэпэщакIуэхэу, Жэбалыхэ Николайрэ Олегрэ мылъкукIэ зыкъытщIагъакъуэу.
Демократием и жьы хуабэ къыкъуэуам цIыхум «чэф гуакIуэ» къыщрита зэманрати, мурад дахэ цIыкIу гуэри дигухэм щыдгъа­фIэрт: контракткIэ лажьэ театр къызэдгъэпэщыну. Ноби сохъу­мэ художник Iэзэ ПщыхьэщIэ Хьэсэн абы щыгъуэ тхуищIауэ щыта афишэ дахэхэр.
Хьэзыр хъунум къэнэжа щы­мыIэу, къуажэ гуэрми «вагъэсеплъ папщIэу» зэ щыдгъэлъэгъуа­гъэххэу, спектакль-бенефисыр IэщIыб хъужауэ щытащ, Алий и юбилейр «гушыIэншэу» ягъэ­лъэпIэн мурад «Унэшхуэм» щаIэу къыщIэкIри…
ГушыIэр зи щIасэу щыта, гушыIэшхуи зыхэлъа ТIыхъужь Алий фэеплъ хурехъу а зи гугъу тщIа спектаклыр.
Псалъэм къыдэкIуэу жытIэнщи, Алий и илъэс 90-м ирихьэлIэу сэ сигу илъащ а теплъэгъуэр хэту тхылъ къыдэзгъэкIыну. «Гуа­пэ­хужыIэ тхыгъэхэр» - аращ фIэщыгъэ хуэсщIар а тхылъым. Абы хыхьащ ди щэнхабзэм хэлъхьэныгъэ ин хуэзыщIахэу, хуэщхьэпахэу цIыху 50-м щIигъум ятеухуа тхыгъэхэр. Тхылъыр къыдэ­кIыным сыт и лъэныкъуэкIи хуэхьэзыру зыкъом лъандэрэ щылъщ.
 IутIыж Борис,
тхакIуэ, усакIуэ, драматург.
2007 гъэ.
Гупыр зыгъэгуп

Седжэу Москва сыщыщыIа зэманым цIыхугъэ куэд къысхуэ­хъуащ. Дуней псом къыщацIыху артистышхуэхэм я джэгукIэр тлъэ­гъуащ, щэнхабзэм, гъуазджэм я лэжьакIуэ пашэхэм, цIыху цIэрыIуэхэм даIущIащ. Ауэ абы­хэм къысхалъхьам нэхърэ нэхъыбэщ ди театрым щылажьэу щыта нэхъыжьхэм къызатар. Ар куэдрэ жызоIэ икIи семышу къытезгъэзэжыфынущ.
Иджы хуабжьу си гуапэ хъуа зы IуэхугъуэкIэ газетеджэхэм садэгуэшэнут. Сэ щезгъаджэ Кавказ Ищхъэрэм гъуазджэхэмкIэ и институтым сыхьэт бжыгъэ къыщыдатащ ди лъэпкъ театрхэр зыу­хуахэм я хъыбар студентхэм яжетIэну, абыхэм я лэжьыгъэм ед­гъаджэхэр щыдгъэгъуэзэну. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, щыIэкъым ди артист пашэхэм ятеухуа тхыгъэ гъэхуахэр. Газетхэм ятхми, ятхыр фIым я нэхъыфIыжхэм теухуарщ. Шэч хэлъкъым абыхэм къызэралэжьым, ауэ адрейхэри ямыгъусамэ, абыхэм къыдамы­Iыгъамэ, ди артист пашэхэм я цIэр апхуэдэу Iуну къыщIэкIынтэкъым. Сэ куэдрэ жызоIэ ди лэ­жьыгъэр гуп зэкъуэтым и гуащIэу зэрыщытыр. Абы къыхэкIыу институтым апхуэдэ сыхьэт бжыгъэ программэм зэрыхагъэхьар згъэ­щIэгъуащ, хэту пIэрэ зи гукъэ­кIыр жысIэуи сегупсысащ. Абы хэт и гупсысэ хуэкIуами, хуаб­жьу сэбэп зыпылъ Iуэхугъуэ утыку кърихьащи, егъэлеяуэ сыщогуфIыкI.
Газетеджэхэми телевизореп­лъ­хэми я щхьэр езгъэужэгъункIэ мэхъу къытезгъэзэжурэ зэры­жысIэм: ди артист пашэхэм къалэжьакъэ я цIэ къалэхэм, уэрамхэм, ахэр щеджа школхэм фIащыну?! Сигу къоуэ артис­тышхуэ зыхужыпIэну ди лъэп­къым иIа цIыху цIэрыIуэхэм я цIэ­хэр къыт­щIэхъуэ щIэблэм яIэ­щIэ­ху хуэдэу зэрыхъуар. Ахэр но­бэми къытхэту фIэкIа сэ къы­зэрызмы­лъытэ­фырщ цIыху­бэм фIыуэ ялъэгъуа артист нэсхэм я цIэм «мыгъуэ» псалъэр пыту зэи къыщIэзмыгъэсэбэпыфыр. Абы­хэм ди гум щIилъыпхъэ, мы­хьэнэшхуэ зиIэ лэ­жьыгъэ къы­зэранэкIащ.
Алий и гугъу щысщIкIэ, сэ куэдрэ сытопсэлъыхь абы дэзгъэува пьесэхэм, сэ къыздищIа ролхэм. Ауэ зыгуэрым къыщымыхъуну пIэрэ ар «мы Алий сэращ нэхъыбэрэ дэлэжьар, сэращ ролыфI езыгъэщIар» жысIэу? Ап­хуэдэу къизгъэкIыркъым. Сэ сыкъэмыкIуэж щIыкIи ар Алийт, къыдалъхуа и артистыгъэмкIэ цIыхухэм яцIыхурт. Сысабийуэ театрым кIуэн щыщIэздзахэм щегъэжьауэ, Алий артистышхуэт, пыплъхьэни пыпхыни щымыIэу. Зэгъусэу къэдгъэщIа ролхэм ящыщщ «Мыщэ и къуэ Батыр», «ЩIыщIэ къэIэта», «ТIатIушэрэ СатIурэ» пьесэхэм, нэгъуэщI куэдми абы щигъэзэщIа, нэ фыгъуэ зытрамыгъаплъэм хуэдэщ, зыхужыпIэн образхэр. Абы ролыфI си деж щищIамэ, сэ езгъэщIауэ аракъым, атIэ ар езым и лъэкIыныгъэщ. Режиссёрым сэ фIыщIэ псори бгъэдэслъхьэркъым. АртистыфIыр режиссёр лъыхъуэркъым, езым хузэфIэкI утыкум къыщигъэлъагъуэу аращ. ТIэкIу узэIэбэкIыжмэ, режиссёр Урысейм щыIэу щытакъым. Япэ дыдэ Театр цIыкIум режиссёр щагъэкIуам абы щы­лажьэ актёр лъэщхэм «зэран къытхуэмыхъумэ, додэ» жаIауэ щытащ. Сэ Алий ролхэр ищIы­нымкIэ зэи зэран сыхуэхъуа­къым. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, сэ сызэрыхуеймрэ пьесэр зытхар зыхущIэкъуамрэ къыгурыIуэрти, ролхэр езым фIыуэ ищIырт, образхэр гугъэзэгъауэ къигъэлъэгъуэфырт. Апхуэдэ дыдэущ ар зыдэлэжьа режиссёрыфIхэу Ерчэн Леонид, Мыд Хьэжмусэ, Шортэн Аскэрбий сымэ зэрабгъэдэтар.
Ди артистышхуэхэр къыщытхэтым пщIэ гуэри къулыкъущIэ­хэм къабгъэдэкIыу къалъыса къыщIэкIынщ, ауэ иджы дунейм щехыжакIэ, къытщIэхъуэ щIэб­лэр абыхэм я зэфIэкIым щIэп­пIыкIын, абы ирибгъэсэн папщIэ артистышхуэхэм я лэжьыгъэм къанэ щымыIэу хэгъэгъуэзэн ­хуейуэ къызолъытэ. Аращ институтым а Iуэхугъуэм хухиха сыхьэт бжыгъэм сыщIыщыгуфIыкIари.

 Теувэж СулътIан,
Урысей Федерацэм щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ.
2007 гъэ.
Сценэр фIыуэ илъагъурт

Щукиным и цIэр зезыхьэ теат­ральнэ училищэр 1975 гъэм къэдухри, ди адыгэ театрым щы­лэжьэн щIэддзауэ щытащ зы гупым. Мис а зэманращ сэ адыгэ лъэпкъыр зэрыгушхуэ, театр-еплъхэм фIыуэ ялъагъу ТIыхъужь Алий къыщысцIыхуар.
Сэ абы спектакль куэдым сы­дыхэтакъым, ауэ ролитI-щы дэс­щIар сигу къинэжащ. Мы си тхыгъэ кIэщIми зи гугъу щысщIыну сызыхуейр абы дыщыхэтым къыт­щыщIа (Алий уи гъусэу дыхьэшхэн гуэр къыпщымыщIу къэнэнутэкъым) Iуэхугъуэ цIы­кIухэрщ.
Япэ дыдэ абырэ сэрэ дызыхэ-тар Шолоховым и «ЩIыщIэ къэIэтам» къытращIыкIа спектаклрат. Алий Щукарь дадэм и ролыр гъуэ­зэджэу зэрищIар театреплъ куэ­дым ящIэж. Сэ куэд­рэ сигу къокIыж: спектаклым и иужьрей Iы­хьэм лIыхъужь хэкIуэдахэм деж Алийрэ сэрэ дыщы­зэхуэзэрти, Алий зылъагъу цIыху­хэр мыды­хьэшхыу тхуэмыщIу гугъу ды­зэрехьар.
ЕтIуанэу сыщыдэлэжьар «ТIатIушэрэ СатIурэ» спектаклырщ. Абы хэт Къаздэхъу СулътIан хамэ къэрал кIуати, сэ абы и пIэкIэ ТIатIушэ и ролыр сагъэгъэзащIэрт. Арати, Алий зэ-тIэу селъэIуащ спектаклым хэмыт къыхимылъ­хьэну. «Хъунщ», жиIэу быдэу сыкъигъэгугъа щхьэкIэ, утыкум диту жиIэн хуэмей нэгъуэщIхэри къы­дыщIигъуу щIидзащ. Утыкум дыкъикIыжа иужь, сыбгъэдыхьэу «сынолъэIуати» щыжысIэм: «Текстыр сщыгъупщэжати, нэ­гъуэщI хэкIыпIэ сиIэтэкъым», - къызжиIащ.
Ар си гум илъу къуажэ гуэрым дыкIуащ, а спектакль дыдэр тшэ­ри. Жылэ дызыдыхьам и тыкуэным Алий щIохьэри, тыкуэнтет цIыхубзым йолъэIу хьэщIэ зэ­ри­Iэм къыхэкIыу аркъэ ашык ­кърищэну. Алий и Iуэхур зэры­зэфIигъэкIыу, сэри зы аркъэ абдж­ къызощтэ, реквизитым хэт бащырыбэм зыми имылъагъуу псым и пIэкIэ ар изогъахъуэри, сценэм дохьэ. Спектаклым и зы Iыхьэм деж сэ Алий псы хуизгъэхъуэн ­хуейти, сышынапэурэ, псым и пIэкIэ стэканыжь къишиям аркъэ хузокIэ. Алий дэнэ щи­щIэнт абы итыр - зэуэ егъэщIейри иреф… «О-о-о», жиIэну щы­щIидзэм зыкъищIэжри, щытыкIэ зэрыхуам сытым дежи екIуу къикIыу еса артист лъэщым: «Узгъэунэхъун, ­къи­гъахъуэ жысIамэ, сегъэтхьэ­лэ бжесIа?» - жи­Iэри трилъэ­фэ­жауэ щытащ. Сценэм дыкъикIыжащи, сожьэ, сыт щыгъуэу пIэрэ сыщиужьыгунур жызоIэри. Арщ­хьэкIэ, «нетIрейм щыщ тIэкIу щы­Iэж?» жиIа фIэкIа къыфIигъэк­Iатэ­къым.
Сыхьэт бжыгъэкIэ, уеблэмэ махуэ бжыгъэкIэ утепсэлъыхьыфынущ ТIыхъужь Алий. Сценэр ап­хуэдизкIэ фIыуэ илъагъурт, абы фIыуэ хищIыкIырти, зэи пхущыгъэуэнутэкъым. Езым гушы­Iэш­хуэ хэлът, театрыр фIыуэ зылъагъу цIыхухэм ящымыгъупщэу я гум илъщ абы и джэгукIэр. Илъэс куэдкIэ сценэр зыгъэбжьыфIа ТIыхъужьыр нобэми къытхэтщ игъэзэщIа ролхэмкIэ, и гуп хэтыкIэ екIумкIэ.