Ди лъэпкъэгъухэр
Америкэм и Штат Зэгуэтхэм я Сан-Францискэ къалэм щыпсэу Рогов Николас мы тхыгъэр зытеухуар хэхэс адыгэхэм ящыщщ. Зи унагъуэм и тхыдэр зэхуэзыхьэсыжа, адэжь Хэкум къэкIуэжыну зи хъуэпсапIэ щIалэр политикэ, нэгъуэщI щхьэусыгъуэхэм къыхэкIыу дуней псом и щIыналъэ зэмылIэужьыгъуэхэм щыпсэуну къызыхуихуа ди лъэпкъэгъу куэдым язщ.
Рогов Ник и адэшхуэм и адэм и адэжыр Хьэгъундокъуэ Едыджщ (Константин). И анэшхуэ Артемиерэ Хьэгъундокъуэ Елмэсхъанрэ зэшыпхъу дыдэщ.
Илъэс 30 зи ныбжь Ник Калифорнием къыщалъхуами, ди лъэпкъ тхыдэм фIыуэ щыгъуэзащ. УмыгъэщIэгъуэн плъэкIыркъым хамэщIым щыпсэу щIалэм фIыуэ илъагъу адыгэ шхыныгъуэхэр зэригъэхьэзырыр, адыгэ ныпыр зытет джанэхэр зэрызэрихьэр. Ник и адэ Серджо зэпымыууэ къыжриIэрт и унагъуэр зэгуэр Урысейм къызэриIэпхъукIар. Абы къыхэкIыу, щIалэм урысу зилъытэжу къыдэкIуэтеящ. 20I4 гъэм Ник и унагъуэм (и адэм и лъэныкъуэмкIэ) и тхыдэр иджын щIедзэ. Хьэгъундокъуэ Едыдж и деж щригъэжьащ абы и къэхутэныгъэхэр. Интернетым Хьэгъундокъуэ Едыдж теухуауэ къыщигъуэта тхыгъэхэмкIэ абы къыгурыIуащ зэрыадыгэр.
ИужькIэ Ник ДНК анализ ищIри, ар аргуэру зэ щыхьэт техъуащ и анэм и лъэныкъуэм теухуауэ зыщыгъуазэхэм. И анэм и унагъуэ къуэпсхэр Чехием, Словакием, Италием къыщожьэ. Абы телъыджэ щыхъуар и адэр къызытехъукIам ехьэлIауэ къищIахэрт. Тестым къигъэлъэгъуат Ник къызытекIар Кавказым щыщ лъэпкъыу зэрыщытымрэ польскэ, журт лъыхэр зэрыхэтымрэ.
Адыгэ тхыдэр къитIэщIыжу иджын щыщIидзэм, Ник адыгэхэм къазэрытехъукIар, и унагъуэм зыщыщ лъэпкъымрэ абы и щэнхабзэмрэ зэраIэщIэхужар къыгурыIуащ. Нэхъ куууэ и лъэпкъ тхыдэмрэ щэнхабзэмрэ щиджым, и унагъуэм и къуэпсыр зэфIигъэувэжащ.
Ник къихутащ къызытехъукIа Хьэгъундокъуэхэ адыгэпщ лъэпкъ цIэрыIуэу зэрыщытар. А унэцIэр зезыхьэ къуажэ Къэбэрдейм иIащ, и адэшхуэм и адэ Зураб я нэхъыжьу. Абы и щхьэгъусэ ФатIимэ Дохъушокъуэхэ ящыщт. КъищынэмыщIауэ, Ник Иорданием къыщигъуэтащ Дохъушокъуэ, Хьэгъундокъуэ унэцIэхэр зезыхьэхэр икIи абыхэм запищIащ. Хьэгъундокъуэ къуажэр, иужьым, абы пэгъунэгъуу къедза жылэхэм хагъэхьэжащ. Иджыпсту Къармэхьэблэ (Каменномост) цIэр зэрехьэ. Урысейм Къэбэрдейм ищIхэр зыIэригъэхьэу щыщIидзам, языныкъуэхэм адэжь лъахэр къызэранэкIри, къэбэрдей хьэжрэту Псыжь адрыщI Iэпхъуащ, абы бийм пэщIэтыным щыпащэну. Апхуэдэу Инжыдж ЦIыкIу псы Iуфэм деж Хьэгъундокъуэ къуажэр къыщыунэхуащ. Совет властыр щагъэува 20 гъэхэм къуажэцIэр Али-БэрдыкъуэкIэ зэрахъуэкIащ, революцэр ядэзыщта Бэрдыкъуэ Алий и цIэкIэ.
Зурабрэ ФатIимэрэ я къуэ Ислъам чыристан диныр къыщищтэм, Николай цIэр фIащащ икIи щхьэгъусэ хуэхъуащ урыс бзылъхугъэ Свищевэ Александрэ (Урысейм и лIыкIуэу Китайм щыIэм ипхъут). Абыхэм быниплI къащIэхъуащ: Едыдж (Константин), Верэ, Еленэ, Валентинэ. Ислъам (Николай) Урыс-Тырку зауэм (1877-1878) урысыдзэм хэту, 1877 гъэм Болгарием щыхэкIуэдащ, и ныбжьыр илъэс 34-рэ фIэкI мыхъуу. Зэрихьа лIыгъэмрэ къигъэлъэгъуа хахуагъэмрэ папщIэ абы Георгий и жорыр къыхуагъэфэщащ.
И адэр дунейм ехыжа нэужь, Едыдж (Константин) ягъэкIуащ зауэм хэкIуэда урыс офицерхэм я бынхэм папщIэ щыIэ дзэ училищэм. Урысыдзэм абы къулыкъу лъагэхэр щызэрихьащ. КъуэкIыпIэ Жыжьэм абы Урысейм и гъунапкъэхэр щихъумащ, Амур къэзакъхэм я атаману щыткIэрэ. Апхуэдэу къулыкъу щищIащ Тыркуменистанымрэ Кавказымрэ. Япэ дунейпсо зауэм Кавказым и шууей дивизэм хэту, шэшэн, тэтэр полкхэм я дзэзешэу щытащ. Едыдж къулыкъу ищIэурэ генерал хъуащ. Революцэр къэхъуным зы илъэс иIэжу, 1916 гъэм ар Амур щIыналъэм и губернатору ягъэуват.
Едыдж щхьэгъусэ хуэхъуащ Куржым къулыкъу щызыщIэ полковникым и унагъуэм къыхэкIа Бердовэ Елизаветэ. Абыхэм быний къащIэхъуащ: пхъуитхурэ къуищрэ. Едыдж и къуэхэм ящыщ зым – Георгий – чыристан динымкIэ адэ папщIэ хуэхъуащ Романовхэ я иужьрей пащтыхь Николай II-р.
Ник и анэшхуэ Артемие 1899 гъэм Амур областым къыщалъхуащ икIи Хьэгъундокъуэхэ япхъу ещанэ хъуащ. Графиня Ирэн де Люар, Баженовэ Гали, Лейлэ цIэхэр зезыхьа легионер, командор, генерал Елмэсхъан нэхърэ ар зы илъэскIэ нэхъыщIэщ.
- Си анэшхуэм и анэм и шыпхъу Елмэсхъан ДахагъэмкIэ «Шанель» унэм модель цIэрыIуэ щыхъуащ икIи ДахагъэмкIэ «Эльмис» зыфIища езым и унэ Париж къыщызэIуихыжат. ЕтIуанэ дунейпсо зауэм щыгъуэ, Елмэсхъан унагъуэ ихьэу Ирэн де Люар цIэр зэрихьэ хъуа нэужь, Франджым къыщыхуагъэфэщащ «ПщIэ лъагэ зиIэ легион», «Зауэм щиIа щIыхьым папщIэ», «Дзэ жор» орденхэр. Франджы тхакIуэ Де Сариньэ 2011 гъэм и Iэдакъэ къыщIэкIа «Черкешенка» тхылъыр Елмэсхъанщ зытриухуар. Фашист зэрыпхъуакIуэхэр Франджым 1940 гъэм къыщытеуам щыщIэдзауэ зауэр иухыху сэлэт щыгъынхэр щихакъым. Ар дохутырти, адыгэ бзылъхугъэм и унэм щIэт сымаджэщым цIыху мин бжыгъэхэр ажалым къыщригъэлащ. Абы и IуэхущIафэхэм уримыгушхуэнкIэ Iэмал иIэкъым, - жеIэ Ник.
Большевикхэм я тетыгъуэ зэманым Хьэгъундокъуэхэ я унагъуэм Кавказым къагъэзэжат, ауэ псынщIэу Новороссийск кхъухьтедзапIэм щитIысхьэу япэщIыкIэ Истамбыл, абы икIыу 1922 гъэ лъандэрэ щыпсэу Париж Iэпхъуэжын хуей хъуащ. Иджыри къыздэсым аб щопсэу Хьэгъундокъуэхэ я унагъуэм щыщхэр.
- Си анэшхуэм и анэ Артемие щхьэгъусэ хуэхъуащ журт лъэпкъым щыщ Рогов Евгений. Абыхэм я къуэ, Франджым къыщалъхуа си адэшхуэми Николай цIэр зэрихьэу щытащ. ЕтIуанэ дунейпсо зауэм щыгъуэ Артемие и щхьэгъусэмрэ и къуэ Николайрэ я гъусэу Европэм икIри Америкэ Ипщэм Iэпхъуащ. ЯпэщIыкIэ Чили деж къыщыувыIащ. Абы зауэр щынэсым, Буэнос-Айрес Iэпхъуащ. Аргентинэм Николай щхьэгъусэ щыхуэхъуащ Смоличевэ Ольгэ. Апхуэдэу си адэр Буэнос-Айрес къыщалъхуащ икIи ар илъэситху щрикъум, къэралым и политикэ щытыкIэр зэрызэIумыбзым къыхэкIыу, Сан-Франциско унагъуэр Iэпхъуахэщ.
Ник зэрыжиIэмкIэ, адыгэхэм я тхыдэр тIэкIу-тIэкIуу зэрызэхуахьэсыжым хуэдэу, и унагъуэм и тхыдэр зэхуихьэсыжыфащ зи IуэхущIафэ дахэхэмрэ ехъулIэныгъэхэмкIэ дуней псом цIэрыIуэ щыхъуа Хьэгъудокъуэхэ ятеухуа тхыгъэхэр зэрыщыIэм и фIыгъэкIэ. Куэдым ящIэркъым я лъэпкъыр адэжь Хэкум ирахуа нэужь, Тыркум, Иорданием, Израилым, дуней псом и нэгъуэщI щIыналъэхэм къыщIыщыхутам и щхьэусыгъуэхэр. Абы къыхэкIыу зэIыхьлы адыгэ куэдым я зэпыщIэныгъэхэр яфIэкIуэдащ, ди жагъуэ зэрыхъунщи. Ар ди лъэпкъым нобэр къыздэсым и гукъеуэхэм, и гузэвэгъуэхэм ящыщщ.
- Иужьрей илъэсихым ди тхыдэм, Кавказ зауэм, ди адэжьхэр я щIыналъэм зэрырагъэкIам зыхэзгъэгъуазэу сызэрыадыгэр къыщысщIам, си лъэпкъым игъэв гуныкъуэгъуэмрэ гузэвэгъуэмрэ я инагъыр зыхэсщIащ, - жеIэ Ник. – Си унагъуэм и тхыдэр, и къекIуэкIыкIар зэфIэзгъэувэжа нэужьщ зы мащIэкIэ нэхъ мыхъуми, гупсэхугъуэ щызгъуэтыжар. Си адэшхуэ-анэшхуэхэм я псэр гуфIагъэнщ, я цIэр къызэрызгъуэтыжам папщIэ. Си къэхутэныгъэхэм я мыхьэнэм срогуфIэ икIи срогушхуэ. Хэхэс псоми ди къалэнщ ди тхыдэ лъагъуэм дытехьэжыну.
Ник мы гъэмахуэм и ужь ихьащ адыгэбзэр зэригъэщIэным, Тыркум щыщ Юксель Хьэмид дуней псом щыщ адыгэхэм зэпэIэщIэу ядригъэкIуэкI дерсхэм захригъатхэри. КъищынэмыщIауэ, и ехъулIэныгъэхэм ящыщщ Франджымрэ Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ щыщ и благъэхэр Интернетым и социальнэ сайтхэмкIэ къигъуэтыжу зэрызапищIар. Иджы сыт щыгъуи Iэмал иIэщ и Iыхьлыхэм епсэлъэну. Ник къалэн зыщищIыжащ лъэпкъым и Iуэху зэIумыбзхэм теухуа хэкIыпIэхэр къигъуэтыну. Ник и хъуэпсапIэщ адэжь Хэкум зэгуэр къэкIуэну е къэкIуэжыпэу щыпсэуну.
И IэщIагъэкIэ Ник музыкантщ, композиторщ. ИгъэзащIэ уэрэдхэм я псалъэри макъамэри езым етхыж. И макъамэкIэ Ник дуней псом хэIущIыIу щищIыну и мурадщ адыгэм ди къекIуэкIыкIар, ди тхыдэр, ди щэнхабзэр. Ник итха «Изгнание» уэрэдыр аращ зытриухуар. «Острова» уэрэдыр хэхэс адыгэхэм ятриухуащ. ЩIалэм и упщIэхэм ящыщщ: адыгэхэм ди тхыдэ Хэкум, Кавказым ягъэзэжу хуиту бэуэж щхьэ мыхъурэ? Iэпхъуэшэпхъуэным дыхэмыкIыу, зы щIыпIэ деж дыщемытIысэхыу, дуней псор щхьэ къызэхэткIухьын хуей хъурэ?
