ЖаIэ тхылъ лъапIэхэр къыщымыунэхуам цIыхум щIэныгъэрэ Iущыгъэрэ бгъэдэмылъауэ. Ар пэжкъым. Илъэс мини 3 - 4-кIэ узэIэбэкIыжмэ псэуа хьэтхэм, мысырхэм, шумерхэм, аккадхэм я гъащIэм, фIэщхъуныгъэм, тхыдэм, IэзэкIэм тепсэлъыхьу къызэранэкIа гъущIынэтхым къищынэмыщIа, тхылъымпIэм тедзауэ библиотекэ псо щыIауэ щытащ Мысырым.
Цивилизацэм щIэныгъэу зригъэгъуэтам и хъумапIэ телъыджэу Александрие библиотекэр ди лъэхъэнэм ипэкIэ 300 гъэхэм къызэрагъэпэщауэ щытащ. Абы щахъумэрт Гомер, Платон, Сократ, нэгъуэщI философхэмрэ тхакIуэхэмрэ я IэдакъэщIэкIхэр. Языныкъуэхэм жаIэ а библиотекэр щымыIэххауэ. Сыту жыпIэмэ, е ар здэщыта щIыпIэ, е библиотекэм и къутахуэ, е абы щIэлъауэ зы тхыгъэ цIыхум илъэгъуакъым.
Арами, тхыдэджхэр щыхьэт тохъуэ александрие тхылъ хъумапIэм и «хьэмтетыгъуэ» дыдэм медицинэм, тхыдэм, математикэм, астрономием, хуитыныгъэм, литературэм ехьэлIауэ папирус мелуан ныкъуэ щIэлъу зэрыщытам.
КъищынэмыщIауэ, хъыбарыжьхэм къызэрыхэщыжымкIэ, ди лъэхъэнэм ипэкIэ 246 - 222 гъэхэм Мысырым и пащтыхьу щыта Птолемей Ещанэм унафэ ищIат дунеижьыр къызэхэзыкIухь хытетхэм тхылъу зэхуахьэсыр библиотекэм щахъумэну. Гу лъытапхъэщи, щIэныгъэ хъумапIэ телъыджэм щIэлъ тхыгъэхэр мыгъуэтэн, мыупсэпсэн папщIэ, хьэуар хуиту щызекIуэу, гъущэу, къабзэу зэрахьэрт.
Александрие тхылъ хъумапIэр библиотекэ и закъуэ мыхъуу, дуней псом и гъунапкъэ зэмылIэужьыгъуэхэм икIыурэ еджапIэ кIуэхэм я екIуэлIапIэт. Абы къэхутэныгъэхэр щрагъэкIуэкI пэш куэд иIэт, дэтхэнэри щIэныгъэ щхьэхуэхэм хуэгъэпсауэ. КъищынэмыщIауэ, иIэт зоопарк, жыг-хадэ, хасэ щызэхашэ пэшышхуэ, уеблэмэ лабораторэ. Абы щылэжьащ щIэныгъэм хэлъхьэныгъэшхуэ хуэзыщIа, физикэм, математикэм, химием я хабзэ нэхъыщхьэхэр къэзыхута щIэныгъэлIхэу Евклид, Архимед, Гелесий сымэ, нэгъуэщIхэри. Библиотекэм и унафэщIхэм мылъкушхуэ трагъэкIуа-дэрт тхылъыщIэ къэщэхуным. Псалъэм папщIэ, Алыджым, Къэжэрым, Индием, Палестинэм, Африкэм, нэгъуэщI щIыналъэхэм кърашырт тхылъ бжыгъэншэхэр.
Александрие библиотекэм кIуэдыжыпIэ хуэхъуам теухуауэ хъыбар зыбжанэ щыIэщ. ЖаIэ чыристан диныр къыщыунэхуагъащIэм фIэщхъуныгъэм зригъэкIуэкIа цIыхухэм абы мафIэ щIадзэу ягъэсауэ, зэтракъутауэ, зы тхыгъи къэмынэу ягъэкIуэдауэ. НэгъуэщI хъыбарымкIэ Цезарь Юлий ягъэкъуаншэ. Ди лъэхъэнэм ипэкIэ 48 гъэм мысыр хыдзэм Александриер иубыдыну хуейуэ къебгъэрыкIуат. Бийр гъунэгъуу зримыгъэкIуэлIэн папщIэ, Цезарь унафэ ищIащ мысыр кхъухьхэм мафIэ щIадзэу ягъэсыну. Апхуэдэуи ящIат. Ауэ мафIэм хы Iуфэм Iут ухуэныгъэхэм зридзри, къахуэмыгъэувыIэжурэ къалэр исащ, библиотекэри щIыгъуу.
Урым философ, драматург Сенекэ зэритхыжамкIэ, «а мафIэсым тхыгъэ мин 40 хэкIуэдащ». Алыдж тхыдэтх Плутарх и тхыгъэхэм тепщIыхьмэ, «библиотекэ телъыджэр» зэрыщыту мафIэм исат.
Иджыри зы хъыбар… 640 гъэм Амр ибн ал-Ас дзэзешэр зи пашэ хьэрыпыдзэр теуат Александрием. Библиотекэ телъыджэм и хъыбар зэхэзыха хьэрыпхэр ныкъуакъуэрт ар я нэкIэ зрагъэлъагъуну хуейуэ. Ауэ Омар хъалифым игу дыхьакъым тхылъ хъумапIэм щызэхуахьэса щIэныгъалъэ бжыгъэншэхэр. «Ахэр КъурIэным зэран къыхуохъу, ди тхылъ лъапIэм итым къемызэгъыу е щыхьэт тохъуэ. Абы щыгъуэ-ми мы тхылъ хъумапIэр лейщ, КъурIэным и закъуэ дрикъунущи», - жиIауэ щытащ хъалифым.
Апхуэдэу жиIа нэужь, унафэ ящIат библиотекэм щIэлъ тхылъымпIэхэр гъэсыныпхъэу къагъэсэбэпыну. Александрие и зыгъэпскIыпIэ мини 4 ягъэплъащ мази 6-кIэ, библиотекэм щIэлъа тхылъхэр ягъэс защIэкIэрэ! А хъыбарыр къыщаIуэтэжар илъэс 300 дэкIауэщ.