Гуэл телъыджэхэр

ЩIыналъэ щхьэхуэхэм ущрохьэлIэ зыми емыщхь гуэл телъыджэхэм. Языныкъуэхэм я фэр гъэм и зэблэкIыгъуэхэм, дунейм и щытыкIэхэм елъытауэ яхъуэж, ауэ Алтай крайм и Михайловскэ щIыналъэм хиубыдэ гуэлым ит псым и  фэр, къэмыхъуа зырызу, сыт щыгъуи тхьэмбылыфэщ, уеблэмэ псым щымыщ гуэр къыхимыхьэу пIэрэ жыпIэу шэч уигъэщIу. Гуэл Iуфэм Iут уэздыгъейхэм я къудамэхэр псым щхьэщытрэ, жьауэ тращIэу, ихъуреягъыр дахащэщ. Урысейм и туристхэм я нэхъыбэр ди къэралым къинэж зэрыхъурэ, а щIыпIэр цIыху куэдым кIуапIэ яхуэхъуащ, и инфраструктурэми зиужьащ.

Гуэлым  и псым шыугъэ-гуащIэ щIэтщ, натрийм и сульфат зэрыхэлъым къыхэкIыу. Апхуэдэ псыхэм нэм къимыубыд «рачки» жыхуаIэ цIыкIухэр щобагъуэ. Ахэр микроскопкIэ фIэкIа плъагъуркъым. Аращ псым тхьэмбылыфафэ къыщIэзыгъэхьэри.

Къыргъызым и хыу, къуршым щыIэ Иссык-Куль гуэлыр нэхъ щхъуантIэ дыдэу къалъытэ Женевэ гуэлым нэхърэ хуэдищкIэ нэхъ щхъуантIэжщ. Абы изакъуэкъым, метри 10 - 15-кIэ псы щIагъым ех аквалангистхэр къыббгъэдэтым хуэдэу хуиту уолъагъу, апхуэдизкIэ и псыр къабзэщи. ЩIэныгъэлIхэм зэрыжаIэмкIэ, щхъуантIэпсу щIыщытри аращ. ГъэщIэгъуэныр мы дунейм щынэхъ ину къалъытэ а бгы лъагэ гуэлым езым зэрызигъэкъэбзэжырщ: абы къыхэлъадэ псыежэх 44-м къахь органикэ пкъыгъуэхэм псым хэс микроорганизмхэр псынщIэ дыдэу йолэжьри, минерал шыгъухэм хуагъакIуэ, ар лъащIэм щотIысэхыжри, псым я  нэхъ къабзэ мэхъу.

Иссык-Куль гуэлым хуэдэкъэ ди щIыналъэм и зыплъыхьыпIэ нэхъ дахэхэм ящыщу къалъытэ ди Гуэл ЩхъуантIэхэр.

- Уеплъмэ, гуэл къызэрыгуэкI цIыкIурэ, укIэлъыплъыжамэ, псы къызыхэлъадэ гуэлу дунейм тетым я нэхъ куу дыдэу, - жиIэгъащ  къэхутакIуэхэм ящIыгъуу ди щIыпIэм къэкIуа урысей журналист цIэрыIуэ Кваша Семён. Гуэлым метри 100 и бгъуагъыу аркъудейщ. ИщхьэмкIэ ар Iузэу плъагъу щхьэкIэ, и лъащIэм зиубгъу зэпыту макIуэ, абы къыхэлъадэ псым хуэм-хуэмурэ зэрыщIилъэсыкIым къыхэкIыу. 1920 гъэм ар къэзыхута Кузнецов Иван Урысей географие обществэм и медалыр хуагъэфэщауэ щытащ. Фи нэгу къыщIэвгъэхьэт а зэманым щыIа Iэмэпсымэхэр зыхуэдар - кIапсэм фIэщIауэ псым ирагъэжэх бдзапцIэт. Апхуэдэ Iэмал къызэрыгуэкIымкIэ абы къищIат гуэлым псыежэх къызэрыхэлъадэр.

 1980 гъэм Куржым и щIэныгъэлIхэм гуэл лъащIэр аргуэру къапщытащ а зэманым япэу къежьа IэмэпсымэхэмкIэ - Кузнецовым и къэхутэныгъэхэр пэжу къыщIэкIащ.

 СероводородкIэ къуа гуэл лъащIэм елыркъэш лIэужьыгъуэ цIыкIу дыдэхэм фIэкIа хэскъым. Щэху куэд зыхъумэ  гуэлыр ноби къапщытэ.