Мэрем пшыхь

Къэхъуа

ФIэщщIыгъуейми, нэрылъагъут

Нобэрей щIалэгъуалэм я дуней тетыкIэмкIэ мыарэзыуэ псалъэмакъ зэхуэмыдэхэр ирагъэкIуэкIыу куэдрэ зэхыбох. Апхуэдэу щытми, псори зы къупхъэм щIэбгъэкIыныр тэмэмкъым. ФIыи Iеи здэщымыIэ щыIэкъым. ГъащIэм и хабзэхэм ящыщ зыуэ къыщIэкIынщ, сыт хуэдэ зэманми нэхъыжьхэр щIалэгъуалэмкIэ мыарэзыуэ щытыныр. Сэ къызэрысщыхъумкIэ, ар лъэхъэнэкIэрэ къыддекIуэкI хьэлщ. Гуапэ зэрыхъунщи, диIэщ къэкIуэнум нэхъыфIкIэ дыхуэзыгъаплъэ щIэблэ, нэхъыщхьэжращи, апхуэдэхэр нэхъыбэщ…

Абы и лъэныкъуэкIэ иджыблагъэ сызрихьэлIа Iуэхугъуэм, нэхъ пэжу жыпIэмэ, сызэдэIуэн хуей хъуа псалъэмакъым куэдым сригъэгупсысащ. Зэхэсхыр зэрызгъэщIэгъуэныр къысхуэщIэртэкъым, апхуэдизкIэ ар си гуапэ хъуати. ЗэрыжаIэу, Iуэхум и пэр умыщIэмэ, и кIэри пщIэркъым. Зы пщыхьэщхьэ гуэрым къалэм икIыу къуажэм кIуэ маршруткэм ситIысхьэжащ. Куэд мыщIэу абы нитIысхьа щIалитIым си щIыбагъымкIэ иIэ тIысыпIэхэр яубыдащ. Уэршэрыр кърагъажьэри, я псалъэмакъыр еджэным хыхьащ. ЩIалэ псыгъуэ къамылыфэр КъБКъУ-м и экономикэ къудамэм щIэст, адрейр, къызэрызгурыIуамкIэ, Москва дэт еджапIэхэм ящыщ зым и студентт. Ахэр щызэщIэупщIэм жаIахэмкIэ сэ щыгъуазэ сыхъуащ гъащIэм зэреплъ щIыкIэм. ЖыпIэнурамэ, я гупсысэхэр куут, я мурадхэр дахэт. А къыхаха лъагъуэм адэкIи тетмэ, сэ шэч къытесхьэркъым ахэр лъэ быдэкIэ гъащIэм зэрыхэувэнум.
Сэ сыт апхуэдизу гъэщIэгъуэн сщыхъуар жыпIэмэ, тхылъым теухуауэ зы щIалэм жиIарщ. НэхъыщIэхэм я гугъу тщIынкъыми, балигъхэми мащIэщ тхылъыр зи Iэпэгъуу яхэтыжыр. Псоми зэрытщIэщи, нобэ абы и пIэр иубыдащ Интернетым, сыт хуэдэ хъыбарри къыщыбгъуэтынущ.
- Еджам хуэдэ щыIэкъым. ЩIэныгъэ убгъэдэлъмэ, уигурэ уи щхьэрэ зэтелъу упсэуфынущ. Мыхьэнэшхуэ иIэщ узыпэрыхьэ Iуэхум фIыуэ хэпщIыкIыным, абы щыгъуэщ ехъулIэныгъэ ущиIэнур. Узэгугъур къогугъуж, жаIэ. Узэджар кIуэдынукъым, ар дапщэми зэ къыпщхьэпэжынущ. Сэ мы факультетыр къэзухмэ, юрист щIэныгъи зэзгъэгъуэтыну си мурадщ. Дэнэ-тIэ щIэныгъэ къыздитхынур? Ар нэхъыбэу къыдэзытынур мис мы тхылъхэрщ, аращ укъэзмыгъэпцIэнури, - жиIэрт щIалэ къамылыфэм, иIыгъ тхылъым теIэбэурэ.
- Сыт щхьэкIэ? Иджыпсту псори зэхэхауэ къыщыбогъуэт Интернетым, - къыпидзыжащ абы и гъусэм.
- Интернети сиIэщ, ари къызогъэсэбэп, ауэ абы псынщIэу утозашэ. Сэ пщыхьэщхьэм тхылъыр къызэгуэзмыхмэ, зыгуэр къэсщIэну блэзгъэкIа хуэдэу къысщохъу.
- Электрон тхылъхэр-щэ?
- Ари згъэунэхуащ. Тхылъым хуэдэ хъунукъым ахэр. Уи нэр теубыдауэ экраным узэреплъым псынщIэ дыдэу урегъэшри, узэджэри тэмэму уигу пхуиубыдэркъым, гупсысэ кIапэри щIэх-щIэхыурэ пIэщIоху. Тхылъыр - ар нэгъуэщIщ, абы и напэкIуэцIхэм куууэ ухашэ къыщыIуэта Iуэхугъуэхэм. Псом хуэмыдэу адыгэ тхылъхэм сыщеджэкIэ, дунеищIэ гуэр къысхузэIуахыу къысщохъу, лъэпкъым и тхыдэм, и хабзэм теухуахэм лъэхъэнэ жыжьэм сыхрагъэшэжыф…
Сэ сащыщщ нобэ къежьа электрон жыпхъэр и лъабжьэу хъыбарыщIэ куэд къыщыпщIэфыну Iэмалхэм япэ тхылъыр изыгъэщхэм. СфIэфIщ пщыхьэщхьэкIэрэ тхылъ седжэну, щхьэусыгъуэ гуэрхэмкIэ ар къэзмыщтэу зэман гуэр дэсхамэ, абы сыхуэныкъуэу сохъу. Арауэ къыщIэкIынщ псалъэмакъыр гукъинэ щIысщыхъуари. Иджы… хэт тхылъ еджэжыр щыжаIэкIэ, апхуэдэхэр зэрыщыIэр, уеблэмэ ди щIалэгъуалэм зэрахэтыр, дяпэкIэ сэ шэч къытезмыхьэу схужыIэнущ.

ЩхьэщэмыщI  Изэ.

ГушыIэхэр

Сэлам щхьэкIэ сыбампIэрэ сэ

«Волгам» ису блэж лIыщхьэм сэлам ирихащ Чэрим.
- Укъилъэгъуакъым а сэлам зэпхам, - жиIащ Дизыкъуажэ, и псэлъэгъум зыхуигъазэри. - МашинэкIэ блэжым сэлам щIепхыр сытт?!
- Уэлэхьи, абы и сэлам щхьэкIэ сымыбампIэ, ауэ пщэдей си щхьэ Iуэху гуэркIэ сыхуейти аращ.

Iуэм иубыдэ

Беижь гуэрым и лIыщIэхэм я мэкъуэуэкIэм еплъыну шы-уанэ зэтрилъхьэу здэщытым, Дизыкъуажэ бгъэдыхьащ. Шым гъудэ пIащэ зытхух къыкIэрыхъыжьати, зэмыуэкIыу зы дакъикъэ щигъэтыртэкъым. Абы Дизыкъуажэ гу щылъитэм:
- Уэлэхьи, зиусхьэн, - жиIащ абы, - а иджыпсту щыщIэдзауэ къыпкIэрыхъыжьахэм тыншыгъуэ къуамытын.
АтIэ сыт Iэмалыр, мы бзаджэнаджэхэм щIопщымкIэ соуэри - техуэркъым, Iузохури - напIэзыпIэм къосыж.
- ЩымыхъужыххэкIэ Iуэм иубыдэ-тIэ, - жиIэри къыIукIыжащ Дизыкъуажэ.
Абы жиIар и фIэщ хъуауэ, беижьым гъудэхэр зыкъомрэ кърихуэкIри, итIанэ шыр Iуэм иришащ. Шым и гъусэу гъудэхэр Iуэм щилъатэм: «Иджы фэ фхуэфI сэ сыхъунщ», - жиIэурэ шыр къришыжри, Iуэбжэр кърипхыжащ.

Щхьэ укъызэупщIрэ-тIэ?

Мэз къикIыжрэ пэт, Хъуэжэ зылI кърихьэлIащ.
- Дэнэ ущыIа, Хъуэжэ? - къеупщIащ лIыр.
- Мэшых сыщыIащ, хукхъуэ къызошэ, - жиIащ Хъуэжэ.
- АтIэ уи гум илъыр пхъэи: мэз ущыIа хъунщ, - жиIащ лIым.
- Си гум илъри мэз сызэрыщыIари щыпщIэкIэ - емынэм узэрихуэрэ, щхьэ укъызэупщIрэ-тIэ? - жиIащ Хъуэжэ.
Махуэ  Iэлисахь.

Фэ фщIэрэ?

КъэкIыгъэцIэхэр

Хуэрэджей - абрикос обыкновенный.
Хужьбаринэ - клевер ползучий.
Хуэшэ - хмелеграб обыкновенный.
Хьэ - ячмень обыкновенный.
Хьэаму - бутень.
Хьэбанэ - бодяк.
Хьэбжьын - лук беловатый.
Хьэбзэгу - листовник.
Хьэбыкъуэ - просвирник прибрежный.
Хьэгъэжь - волчник скученный.
Хьэгъубанэху - осот.
ХьэжмэракIуэ - шелковица белая.
Хьэжышей - кровохлебка.
ХьэжьыкIэ - шалфей.
Хьэмгурзей - бирючина обыкновенная.
Хьэиуей - айва.
ХьэкIэзэпх - щетинник зеленый.
ХьэкIэзэрыхъэ - липучка.
Хьэкъырш - сурепка обыкновенная.
ХьэкъыршнэпцI - рапс.
ХьэмкIутIей - боярышник.

Тхыгъэ кIэщIхэр
ЦIыхубз акъыл

АкъылыфIэу ялъытэ цIыхубз гуэрым мыр жиIащ:
- И лIыр зытемыукIытэн акъыл нэхърэ нэхъыбэ цIыхубзыр хуейкъым.
- Ар сыт щхьэкIэ? - жаIэу щеупщIым:
- Абы фIэкIмэ - щхьэпрехыщэри, езым и напэри зытрехыж, илIри егъэукIытэ.

ЦIыхум хуэдэ щыIэкъым

ЦIыхум нэгъуэщI цIыхум фIыгъуэрэ угъурлыгъэу хуищIэм хуэдиз хуэзыщIэфын нэгъуэщI псэущхьэ дуней псом теткъым. КIэщIу жыпIэмэ, цIыхур цIыхущIыжщ. Ауэ гуауэрэ гуIэгъуэу цIыхум адрей цIыхум ирищIэфым хуэдиз езыщIэфи щыIэкъым.

Адыгэ къэфэкIэхэр

Дэтхэнэ къэфэкIэми ар зей цIыхубэм я хьэл-щэныр, я щытыкIэр къегъэлъагъуэ икIи абы и тхыдэм и къекIуэкIыкIам быдэу пыщIащ.
Пщащэми щауэми я Iэпкълъэпкъыр зэры­зэкIу­жыр, зэрылантIэр, Iэчлъэчу зэрыщытхэр,­ езыхэр зэрыIэдэбыр, зэрынэмысыфIэр къыщы­фэ­кIэ наIуэу гъэлъэгъуа мэхъу.
«Ислъэмей» е урысхэм «кабардинка» жыхуаIэ къэфэкIэр зи къафэр къарууфIэхэмрэ IэкIуэлъакIуэхэмрэщ. ЩIалэгъуэмрэ гукъыдэжымрэ, зи псэ къэбырыбхэмрэ мафIэу къызэщIэплъахэмрэ я гур зыгъэтIыс къэфэкIэщ ар.
Уджыр зейр псэрщ. ФIыуэ плъэгъуам абы гъунэгъурэ псэлъэгъурэ ухуещI. Уи гум илъ псори хуикIут. ФIыуэ укъилъагъумэ, зы псалъэ щIылъэм тримыгъахуэу псори и гущIэм щигъэтIылъынщ.
Теунэ Хьэчим.

Гупсысэр - псалъэкIэ

Насып гъуэгу

Щэхуу, бзыщIауэ зэрыщытынми уемылIэлIэжу, уи гурылъхэмрэ уи нитIым я хъуаскIэхэмрэ къызэбутIыпщрей хъуащ. Си ныбжьым укъыздытридзэу, си макъым уриджэрпэджэжу си гъащIэм укъыхэбэкъуэну ухэтщ. ЩIэчэ имыIэуи жыIэщIэ, дэубзэ укъысхуэхъуну узэрыщIэхъуэпсри убзыщIыну уигу къэбгъэкIыххэркъым. СыткIи уи деж къыщызлэжьа езэш уимыIэу къысхуэбгъаблэ уэздыгъэм къыпих нур гуакIуэр, щысхьрабгъу лъэпкъ хэмылъу къысхуупхъ псалъэ хэщыпыхьахэр?.. ПщIэрэ, уигурэ уилрэ къысщIэузу къысщагъэхъу къудейщ абыхэм, къэуат гуэри ящIэлъу зыхэсщIэркъым. Ауэ гурыIуэгъуэкъым гущIэгъу сыхущыщIэу къыщIэплъытэр, насыпым и курыхыр си Iэрылъхьэу сызэрыпсэум уи нэр щIыхуэбуфIыцIыр. Пэжщ, зэманым и IэмыщIэ икIуэдэнкIи мэхъу, елъэхъшэхыу дэужьыхыпэнкIи зыхуэIуа щыIэкъым а насыпыр, ауэ иджыкIэ гущIэгъу гуэри сигъэлъыхъуэркъым. Уеблэмэ зыхущыщIэ гуэрым срихуэупсарэт, срихуэщхьэпарэт жысIэну Iэмал къызэзыт хъуэпсапIэ пычахуэхэри къыщыздэхуэ, къыщызэлыж къохъу.
МыгурыIуэгъуэр уи псэр нэхъуеиншэу си лъэмбым къыщIипкIэ зэпытырщ. Лейуэ укъызэрысхуэсакъым щIыIагъ гуэр си гум кърагъэнтIэIуу къысфIагъэщI, щхьэхуимытуи сегъэпIейтей. Бгъащхъуэм щахъумэ джэджьей быну си псэм укъыхуосакъ, ущытехьэулеикI къыхэмыкIыу. Сытым щхьэкIэ? Езэш хэмыту зыгуэр къыщолъыхъуэ си деж. Ауэ сыту пIэрэ а «зыгуэрыр»? Си насып кIапэри? Ар дауэ? ПыпщIэнуи ууейм? ПщIэрэ, а тIур гуэгъу зэхуэхъункIэ Iэмал зимыIэщ, зэпэжыжьэу къигъэщIащ ахэр, зэпэжыжьащэу. IэрыхьакIэщ ар нэгъуэщIым, екIупсрэ хуэфIыпсуи къигъуэтыжащ и насып гуэгъур - гъащIитIыр зэпищIэрэ гугъэм хиш лъагъуэр ишэщIу.
Жэмбэч  Рабия.

Нэщэнэхэр

Шхыныр шыугъэ яIэщIэщIэмэ

Шыгъур щIэупсапсэмэ, дунейр къопсэпсауэ жаIэрт.
Шхыныр шыугъэ яIэщIэщIэмэ е шыгъу иракIутмэ, унэм къаугъэ къихъуэну къалъытэрт.
Щхьэц налъэ тхъуа къыхэпчыну фIыкъым.
Щхьэцышхуэр насып пэлъэныкъуэщ жаIэрт.
Iэгур шхэмэ, ахъшэ къыхэхъуэнущ жаIэрти, фIэрафIэм и натIэм щахуэрт.

Си хъуреягъкIэ

ПсэлъэкIэ зэхэфыщIа

- А уи щакIуэхьэ ахъырзэман уиIар дэнэ кIуэжа? - еупщIат журтым.
- СимыIэж, - жиIащ абы. - Хъунутэкъым ар хьэ... «Уирэ!» - жысIэмэ, си дежкIэ мэкъажэти, еуэри иукIыжащ!
Нэхъапэрат ар. Иджы адыгэбзэкIэ псалъэ журт щыIэжкъым. Ауэ а псэлъэкIэ зэхэфыщIари «мэкъажэ» псалъэм хуэдэхэри (мынэхъ Iеймэ!) ноби зэхэпхынущ. Ахэр хъума щыхъуащ зи щхьэ куцIыр хамэбзэм зэрипхъуа ди езы адыгэ языныкъуэхэм деж.

ХьэтIым зи цIэ Славик

Бразилием я кинофильм еплъщ, иран шхыIэныр зытрихщ, хьэрып гъуэлъыпIэ къитэджыкIщ, польшэ лъэгурыдзым къытеувэщ, тырку хъыдан вакъэ щабэр зылъыпиIущ, грек сабынкIэ фIыуэ зитхьэщIщ, иордан напэIэлъэщIкIэ зилъэщIыжщ, чех джанэ щитIагъэщ, швед кIэстум трилъхьэжщ, нэмыцэ пщэдэлъ зыдилъхьэщ, италие туфлъэ лъитIагъэщ, украин кхъуэнэкулъ фIыуэ ишхщ, мороккэ апельсин дигъакIуэщ, грузие лимон хэлъу Индием я шейр трифыхьыжщ, Америкэм къыщащэхуа гъуджэшхуэм иплъэурэ, и щхьэр ижьщ Англием къыхураха мажьэ цIыкIумкIэ, француз дыху зытриутхэжщ аби, урыс дзапэ уэрэд къришу пщэдджыжьым унэм щIэкIащ ХьэтIым зи цIэ, СлавиккIэ зэджэ... адыгэлIыр!

Хьэгъапхъэ

Ларисэ зымахуэ я гъунэгъу ищхъэрэм ежэкIащ:
- Ди япщэкIэ къыщыс ди гъунэгъум дыгъуасэ лоторей билеткIэ сом мелуанищ къихьэхуа уи гугъэкъэ!
Абы жиIар пэжт, ауэ... Ахъшэр къэзыхьар япщэкIэ къыщыс я гъунэгъуратэкъым, къуажэ пощтзехьэрт. Къыщихьари дыгъуасэтэкъым, мазитI хуэдиз ипэкIэт. Къызэрихьари лоторей билеттэкъым, базт. Къихьар сом мелуанищтэкъым, сом щищт.
Хэт и хьэгъапхъи дыгъэмыхъуэм дыгъапIэр щегъэл!
Хьэх  Сэфарбий.

 

НапэкIуэцIыр зыгъэхьэзырар ЩхьэщэмыщI Изэщ.
Поделиться:

Читать также:

27.03.2024 - 15:00 НОБЭ
26.03.2024 - 08:01 НОБЭ
25.03.2024 - 12:07 НОБЭ
22.03.2024 - 15:54 Псым и махуэ