«Урысейм и налкъутналмэс гъэтIылъыгъэхэр»

Москва Кремлым щагъэлъагъуэ «Урысейм и налкъутналмэс гъэтIылъыгъэхэр» выставкэр. Тхыдэ дахэ къызыдекIуэкI, щIэныгъэ, художественнэ мыхьэнэ зиIэ гъуазджэ хьэпшыпхэр и мылъкущ Къэрал лъапIэныгъэхэм я гъэтIылъыгъэм.

Налкъутналмэс фондым и музей гъэтIылъыгъэхэм ящыщ хьэпшыпхэм я нэхъыбэр урыс пащтыхь унагъуэм и уней мылъкуу щытащ. Апхуэдэщ Урысейм и Пащтыхь Унэм и лъэпкъ тхылъыр, пащтыхьхэм къащIэна уэсятхэр, къэрал дамыгъэхэр, орденхэр, нэгъуэщIхэри. Европэм и пащтыхь унэ  псоми нэхъ пасэм ефIэкIырт Урысейм ейр. Урыс пащтыхьхэм гъуазджэ хьэпшып телъыджэхэр къэзыгъэщI IэпщIэлъапщIэ нэхъыфIхэр яIэт.

Пётр I-м къызэригъэпэща хъумапIэр 1914 гъэ пщIондэ Санкт-Петербург щыIащ, иужькIэ ар Москва ягъэIэпхъуэри, 1967 гъэм къызэIуахащ налкъутналмэсхэм я фондыр - Москва и музейхэм ящыщу щIыналъэм щыпсэухэми зыплъыхьакIуэ къакIуэхэми нэхъ я кIуапIэхэм ящыщ зы хъуар.

1719 гъэм пащтыхьым и унафэкIэ къэрал дамыгъэхэр зэхуахьэсырти, IункIыбзищкIэ бгъэбыдэ хъу пхъуантэм щахъумэрт. ЦIыхуищым IункIыбзищыр зырызу яIыгът. Ар - камер-президентыр, камер-чэнджэщэгъур, пащтыхь ротмейстерхэрт. Абыхэм пхъуантэр зэгъусэу къызэтрахти, гуфIэгъуэ зэхыхьэр щрагъэкIуэкIкIэ зыхуеинухэр къыдахырт.

Нэхъ иужьыIуэкIэ пащтыхь унагъуэм щыщхэм я хьэпшыпхэри къэрал мылъку хъужащ. Ахэр щахъумэрт ЩIымахуэ уардэунэм и Налкъутналмэс пэшым. Ухуэныгъэр архитектор Фельтен Ю. М. и проектымкIэ ящIащ икIи ар урыс пащтыхьым и хэщIапIэм и плIанэпэ нэхъ дахэ хъуат.

Чэзур зей пащтыхьым зэхъуэкIыныгъэхэр хилъхьэрт къэрал лъапIэныгъэхэр хъумэным теухуа хабзэм. Языныкъуэ пащтыхьхэм хьэпшыпхэм ящыщхэр ящэрт, адрейхэм ахэр зэрагъэпэщыжырт, зэманым къызэригъэувым тету. Нэхъыщхьэрати, мывэ лъапIэхэмрэ цIуугъэнэхэмрэ зэпымыууэ къахэхъуэрт.

1914 гъэм, Япэ дунейпсо зауэм и зэманым, хьэпшыпхэр Санкт-Петербург ирашщ, Москва ягъэIэпхъуэри, Iэщэ палатэм и щIыунэм щагъэтIылъащ. 1922 гъэм и пэщIэдзэм Совет правительствэм къызэригъэпэща комиссэм хьэпшыпхэр къипщытэри я бжыгъэр итхащ. «Къэралым и Налкъутналмэс Фонд» хъумапIэм щыщ Iыхьэ хъуащ пащтыхь дамыгъэхэмрэ хьэпшыпхэмрэ. Союзхэм я Унэм 1925 гъэм ахэр япэу щагъэлъэгъуащ. 1920 - 1930 гъэхэм хьэпшыпхэм ящыщ куэд хамэ къэралхэмрэ аукционхэмрэ щащащ.

Совет правительствэм 1967 гъэм къызэригъэпэщащ выставкэ. ЯпэщIыкIэ я мурадат ар илъэсым зэ ягъэлъэгъуэну. Налкъутналмэс фондым щыщ хьэпшыпхэр зыплъыхьакIуэ кIуэхэм апхуэдизкIэ щIэщыгъуэ ящыхъурти, Правительствэм и унафэкIэ ар зэпымыууэ лажьэу къызэрагъэпэщащ.

Пащтыхь унагъуэм къыщIэна цIуугъэнэхэмрэ дамыгъэхэмрэ 70 гъэхэм лабораторэ хэхам щызэрагъэпэщыжащ. Урыс пащтыхьхэм я тажхэр IэпщIэлъапщIэхэм къагъэщIэрэщIэжащ. КъищынэмыщIауэ, дыщэкIхэм Налкъутналмэс фондым цIуугъэни 100-м щIигъу хуигъэхьэзыращ.

Иджырей выставкэр пэшитIым щагъэлъагъуэ. Зым тхыдэм и лъапIэныгъэхэр, адрейм мывэ лъапIэхэр, иджырей IэпщIэлъапщIэхэм ящIа хьэпшыпхэр щагъэлъагъуэ.

Выставкэм хагъэхьащ «Шах» налкъутналмэсыр, «Мефистофель» дыщэхэкIыр, щIэупщIэ ин зиIэ мывэ лъапIэхэр, «Победа» орденыр, нэгъуэщIхэри.