Уи бзэм фIэпщ уи Хэкущ

6 июля, 2023 - 10:31
 Молдавием и Парламентым унафэ къищтащ къэралым щызекIуэ бзэм дяпэкIэ «румыныбзэкIэ» еджэну. КуэдкIэ зэщхьэщыкIыу пIэрэ румыныбзэмрэ молдавыбзэмрэ? 
 ИлъэсипщI ипэкIэ Румынием Молдавием къыпиубыдауэ щытащ, Евросоюзым хагъэхьэн папщIэ, тхыдэм къыкIуэцIрыкI «молдавыбзэ» псалъэр зыщагъэгъупщэну. Политологхэм зэрыхуагъэфащэмкIэ, Румынием и гуращэхэм ящыщщ Молдавиер езым зыгуигъэхьэжыныр. Бзэм и цIэр зэрахъуэжри а лъэныкъуэм хуэунэтIа лъэбакъуэщ. Молдавиер Iэщэ иIэну зыхуимыт къэралхэм яхыхьэ щхьэкIэ, НАТО-м гухьэну мэпабгъэ. 
 Румыниерэ МолдавиекIэ зэджэ къэралхэр зэгуэр зы щIыналъэу щыта хэгъэгум къыгуэкIыкIа щIыпIитIщ. Ауэ Молдавиер УрысеймкIэ нэхъ къэшияуэ къэпсэуамэ, Румыниер Европэм хэпщIауэ къокIуэкI. XIX лIэщIыгъуэм БессарабиекIэ зэджэу щыта Молдавием и къуэкIыпIэ Iыхьэр тыркухэм къаIэщIэхужри, Урысейм щыщ хъуауэ щытащ. Къэна Iыхьэмрэ Валахиемрэ зэгухьэри, Румыниер къэунэхуащ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, ари молдав щIыналъэт, ауэ и бзэм латин алыфбейр лъабжьэ хуащIри, нэгъуэщIыцIи фIащащ. Ар къыщыхъуар 1861 гъэрщ. 
 Дунейпсо зауэшхуитIыр иуха нэужь, лъэрызехьэ хъуа Румыниер Бессарабием теуэри, цIыхубэми хуэмурэ румыныбзэм техьэн щIадзащ. 
 Зы лъэныкъуэкIэ, Румынием зыри хэщIыркъым езыр-езыру къэрал щхьэхуиту къанэкIэ. Ауэ я лъэпкъым и къежьапIэри я тхыдэри нэхъ хъума щыхъуа, Бессарабиеу щыта Молдавиер ягу пыкIыркъым. ИпэжыпIэкIэ бзитIри зэпэгъунэгъущ, ауэ румыныбзэр нэхъ европеибзэ хуэдэу хъуащи, Молдавием и политикхэми ар къагъэсэбэпыну хуейщ. 
 Лъэпкъыбзэм и цIэри езы лъэпкъыцIэри ихъуэжу, молдаван нэрыбгэм «румын» щIызыфIищыжын щхьэусыгъуэшхуэ зэрыщымыIэр нэрылъагъущ. Ар зэщхьыр Адыгейм щыщ ди лъэпкъэгъухэм «къэбэрдейуэ зевмыгъэтхыу хъунукъым» яжепIэнырщ. Жыжьэ умыкIуи, псори «шэрджэскIэ» дызэвгъэджэж, дэнэкIи щыщ адыгэм ди бжыгъэр наIуэ къэхъун папщIэ, щыжаIэкIэ, хьэблэ-хьэблэкIэ зыкъыдоIэт, щхьэж дызыхэпщIа тхыдэ Iыхьэр дигу пымыкIыу. Молдаванхэр куэдкIэ нэхъ жыжьэ кIуэта къыщIэкIынщ, адыгэхэм дэлъытауэ. Ауэ я къарур зэрымащIэр ящIэжри, щхьэж зыщыгугъым елъытауэ, зым Европэр, адрейм – Урысейр къыхех. 
 Тхыдэжь зиIэ молдавыбзэм румыныбзэм зыщIыхигъэшыпсыхьын гуныкъуэгъуэ иIэкъым. Нэхъ лъабжьэшхуэ зиIэ, зи блэкIари нэхъ жыжьэ Iэбэ молдаванхэрт румынхэм япэзыубыдын хуейр, «фэри фи бзэм молдавыбзэ фIэфщ» жаIэу. Ауэ, къызэрыщIэкIымкIэ, Молдавием и тетыгъуэм нэхъыбэу хэтыр румын лъэпкъым щыщхэрщ. Унафэм арэзы техъуащ депутат 58-рэ. 
 «Молдавием зэрыщыпсалъэ молдавыбзэр а румыныбзэ дыдэращ жыпIэныр пэжкъым, - къыхегъэщ филолог Плунгян Владимир. – Ауэ румыныбзэмрэ молдавыбзэмрэ бзитI зэтемыхуэщ жыпIэнри пцIыщ. Мыр политикэ Iуэхущ, бзэр щхьэусыгъуэ ящIу аращ». 
 Публицист Краснов Олег Iуэхум нэхъ щхьэ течауэ топсэлъыхь: «Зы бзэм и къудамитIу пхужыIэнущ румыныбзэмрэ молдавыбзэмрэ. Ауэ фIэгъэнапIэр аракъым. Мыпхуэдэ унафэм и зэранкIэ Молдавием и хуитыныгъэр фIэкIуэдынкIэ шынагъуэщ». 
 ГъэщIэгъуэнращи, бзэм и лъэныкъуэкIэ, къэралым и дэфтэр нэхъыщхьитIыр зыр адрейм пэщIоувэ. I989 гъэм Молдавие союз республикэм бзэм теухуауэ унафэ зыбжанэ къищтат. Абы лъэпкъыбзэр къызэрыщыгъэлъэгъуар молдавыбзэущ. 1991 гъэм Хуитыныгъэм теухуа декларацэр щатхым, парламентым къэралыбзэу игъэувар румыныбзэрщ. Илъэсищ дэкIри, КонституцэщIэ зэхалъхьащ. Абы щыпхагъэкIар «латин алыфбейм тет молдавыбзэрщ». А зэман дыдэм «Румыныбзэм и махуэ» зыфIаща дауэдапщэм «Ди бзэ» фIащыжауэ щытащ. 
 2013 гъэм Конституцэ судым Iуэхур игъэзэкIуэжыну къыщрихьэжьам щыгъуэ, Хуитыныгъэм и декларацэм и къарур Конституцэм ейм нэхърэ нэхъ ину ягъэуващ. А зэманым Молдовэм и президент къулыкъур зезыхьа Тимофти Николай ерыщу румыныбзэр тригъэкIуэныр и нэрыгът. «Дэ молдавыбзэм ирипсалъэ дырумыну аращ. Ар къызыгурымыIуэм ди къэралым зримыгъэужьыныр нэхъ къещтэ. Абы тепсэлъыхьын щыдвгъэгъэти, адрей ди гукъеуэхэр зэдвгъэгъэзахуэ». 
 КъыкIэлъыкIуэ президент Додон Игорь бзэм теухуа зэдауэхэр жыжьэу IуигъэкIуэтат. Бзэм цIыхухэр зэкъуигъэувэн хуейуэ аращ, зэфIигъэнэным и пIэкIэ, жиIэрт абы. 2020 гъэм унафэр Санду Майе къыIэрыхьащ. Мыргуэрми бзэм и цIэр ихъуэжащ: «Дэ румыныбзэкIэ допсалъэ, дгъэлъапIэри Румыныбзэм и махуэрщ. Ди жагъуэ зэрыхъущи, Конституцэм нобэхэми «молдавыбзэ» жеIэри итщ. Дэ тлъэкI къэдгъанэркъым бзэм теухуа унафэр тхъуэжын папщIэ, ауэ зэкIэ парламентым щыщхэм я нэхъыбэр абыкIэ арэзыкъым». 
 Iуэхум и щIагъыбзэр бзэракъым, IэщIагъэлIхэми зэрыжаIэмкIэ. Къэралыр экономикэ и лъэныкъуэкIэ щытыкIэ гугъу итщ, зэрызехьэхэм кIэ яIэкъыми, цIыхухэм я гулъытэр абы къытрашыну хуейуэ аращ. 
 «РумынщIэкъухэм ягу ягъэзэгъащ къащта унафэмкIэ, аркъудейщ, - жеIэ Молдавием щыщ политолог Манастрылы Сергей. - Румыниеми ягу зрагъэхьыну хуейщ. Ауэ къэралым илъ лъэпощхьэпохэр куэдыIуэщ, апхуэдэ нэщыпхъуэкIэ пхущIэхъумэнукъым». 
 «Пэж дыдэу, бзитIыр зэрызэщхьэщыкIыр мащIэщ, бзэм и цIэр зэрахъуэжри дунейкъутэжкъым, - къегъэнаIуэ и еплъыкIэр политолог Трухачёв Вадим. - Ауэ мыбдежым щыгъэпщкIуар лингвист Iуэхукъым, политикэ плъапIэщ. Бзэм и цIэр ихъуэжкIэрэ, Молдавием къигъэлъагъуэр дяпэкIэ Урысейм бгъэдэкIыу Евросоюзымрэ НАТО-мрэ гъунэгъу захуищIыну зэрыхуейрщ. КъыкIэлъыкIуэ лъэбакъуэр - Румынием щыщ хъужынырщ». 
ЧЭРИМ Марианнэ.
  • 27 просмотров
Поделиться: