Куэдым я плъапIэ хытIыгу

         Иужьрей зэманым къэралыгъуэу дунейм тетыр щIы хъурейм и Ипщэ тIыгум (Антарктидэм) хуопабгъэ, абы и щэху зыщымыгъуазэхэм нэIуасэ зыхуащIын мурадкIэ.

          Антарктикэр псом нэхърэ нэхъ щIыIэ щIыпIэ нэщIщ. Дэни хуэдэу, абы ущрохьэлIэ бгыхэми  псыхэми, ауэ ахэр километритIым къыщыщIэдзауэ тхум нэсыху щIэгъэнащ зэи къэмыткIу мывэ джанэхэмкIэ. Апхуэдэ климат ткIийм емылъытауэ, абы ущрохьэлIэ дунейм и къэхъугъэ гъэщIэгъуэныщэхэм.

        1961 гъэм Антарктидэр зыми имей щIыналъэу къэлъытэнымкIэ къэралхэм къызэдащта унафэми емылъытауэ, къэрали 7-м (Новэ Зеландием, Австралием, Франджым, Норвегием, Инджылызым, Чилим, Аргентинэм) абы къыщаубыдауэ  щаIэщ езыхэм я щIыналъэ нэпцIхэр. Абы щыщ зыIэрыгъэхьэным теухуауэ псоми ятекIуэжащ Аргентинэр; 1978 гъэм  щIышылэм и 7-м цIыху зыщымыпсэу Арктикэм къыщалъхуащ япэ сабийр - Пальмэ Эмилио. Сабийр дунейм къытехьэным иджыри мазитI иIэу, абы и анэр, къэрал унафэкIэ, Антарктикэм щыIэ Эсперанцэ хэщIапIэм яшэри, мазибгъу щрикъум, абы щызэфIэкIащ. Апхуэдэ щIыкIэкIэ Антарктикэ хытIыгу ныкъуэм и Iыхьэ хэлъынымкIэ абы япэу зи цIыху къыщалъхуа Аргентинэр шэсыпIэ ихьащ а сабиймкIэ.

Сыхьэт бжыгъэр къызэрабжым теухуауэ Антарктидэр щIыналъибгъуу зэпыудащ,  абы щIы щаIыгъыу къызыфIэщIхэм щхьэж я щIыпIэхэм щызекIуэ мардэхэм тещIыхьауэ. АрщхьэкIэ, щIы тIыгум и жэщ - махуэр дэни зэрыщызэтемыхуэм къыхэкIыу, а зэрызэпыуда 9-м епщIанэу иджыри зы  къыхагъэхьэн хуей хъуащ - нолым и меридианымкIэ яублэу. Абы и фIыгъэкIэ псом ейри зы сыхьэт бжыгъэм хуагъэкIуащ.

Антарктикэм и щIыуэпсыр къатщтэмэ, тхы зимыIэ, шэкIэ япI псэущхьэхэр, бзухэр щыIэщ. ХытIыгум и гъунапкъэхэм гъэмахуэм ущрохьэлIэ жыг лыцым, Iэгъэбэгухэм. Иужьрейхэр пшхы хъуркъым - щхъухь зыхэлъхэм хуэдэ защIэщ. А щIыпIэм щыIэкъым блэ, шындырхъуо, хъумпIэцIэдж.

ГъэщIэгъуэнщ Антарктидэ Ипщэм и Тейлор мыладжэм 1911 гъэм псыкъелъэ плъыжьыбзэ къыщагъуэтар. А зэманым щыIа щIэныгъэлIхэм къалъытат псым апхуэдэ плъыфэр псы щIагъ удзхэм кърату, арщхьэкIэ иджыблагъэ ирагъэкIуэкIа къэхутэныгъэхэм къызэрагъэлъэгъуамкIэ, ар щIы щIагъым щIэт гуэлым куэду хэлъ гъущIым и оксидым къриту къыщIэкIащ.

А уэсылъэ щIыпIэм километр 900-кIэ щаубруа шахтэм къыщагъуэтащ къэкIыгъэ зэмылIэужьыгъуэхэм я гъашэхэр. ЩIэныгъэлIхэм къызэрахутамкIэ, абыхэм я ныбжьыр илъэс мелуан 90-м нос икIи иджырей тропик щIыпIэхэм я щIыуэпс щытыкIэм сыткIи тохуэ, зыхиубыдэри «мел лъэхъэнэрщ».

Лъостэн Музэ.