Адэшхуэм и джэдыгужьыр

Iуэтэж

Хъалид куэд щIауэ иIа мурадищым и Iэр щытехуэм, и гум жьы дихужащ. Фыз къыщишам: «Ялыхь, къуэ къызэт, лъэпкъ хъуну», - жиIэри лъэIуати, Тхьэшхуэм къуэ къритащ. СэманкIэ щIауэ зы унэжь цIыкIу щIэсти, лIымрэ фызымрэ я къару илъыгъуэу мурад ящIат, Тхьэм къаригъэхъулIэмэ, зы унэ дэгъуэшхуэ  пщIантIэм къыдагъэувэнуи, гугъу дехьами, ари илъэс зытхухым зэфIагъэуват. Си щIалэм къишауэ слъэгъуатэмэ, жиIэу щIэхъуэпсырти, ари къехъулIат. Ауэ а гуфIэгъуищри Хъалид къыIуригъэупщIыIуэжат пIэхэнэ хъууэ и щхьэгъусэр дунейм зэрехыжам.

Хъалид абы апхуэдизкIэ иригумэщIати, мывэшхуэкIэ къеуэу и гур кIэраудам хуэдэу жэщIат, жьы мащIэ къэкъуэуамэ ирихьэжьэным хуэдэу. Ауэ апхуэдэу куэдрэ пхуехьэкIынт, махуэ къэс и узыншагъэм кIэрыхуурэ езыри пIэхэнэ хъуащ.

Хъалид фIы дыдэу ищIэжырт дунейм ехыжа и щхьэгъусэр щысымэджам и нысэр гущIыIэу къызэрыхущытари, иджы езыри фIы лъэпкъ хуэплъэртэкъым. Ауэ абыкIэ зыми зыкъригъащIэртэкъым, гукъеуэу иIэр быдэу и гущIэм щигъэпщкIурт, жейм щемызэгъхэм езыр-езыру зэныкъуэкъуэжу.

Зыми зыри жримыIэми, пIэхэнэ хъуа лIыжьыр къыхигъащIэрт и нысэм и щытыкIэм. Шхын къыщыхущIихьэм дежи ар зи дзэлыфэ тIа дыгъужьым хуэдэт. Ауэ нышэдибэ псори щигъэгъупщэжащ: сымаджэм шхыIэн телъыр трипхъуэтри, джэдыгужь хыфIадзэжар къытриубгъуащ. «Куэдщ сэ илъэсиблкIэ гуащэр зыхэлъа пIэр зэрызгъэкъэбзар, Алыхьыр къызэуа, жэщи махуи жьыщIэн фIэкIа Iуэху симыIэну? ДяпэкIэ птелъынур мис мыращ, сабэм иуэмэ, щIэтхыурэ дыутхыпщIынщ», - жиIэри къыкъуидзэжащ щыщIэкIыжым. Хъалид абы зыри пидзыжакъым, и щхьэгъусэм и тепIэнщIэлъыныр и шыпхъур къэкIуэжурэ хуижьыщIу зэрыщытар фIыуэ ищIэжми.

Шэджагъуэ нэужь хъуауэ Хъалид и жэщгъуэлъри къэсыжащ. Ар и къуэрылъху цIыкIу Мэдэт. Шхэщ, джэгущ, урокхэр ищIыжри, пщыхьэщхьэхуегъэзэкI хъуауэ абы дадэ деж зыкъыщIигъэхуэжащ, и хъыбархэм зэрыщIигъэдэIуным хуэпIащIэу.

Жэщыр Хъалид и гурыфIыгъуэт, лIыгъэм, хабзэм, хьэл-щэным теухуа куэд и къуэрылъхум  жриIэну бэуэгъуэ ихуэрти. Ауэ а хъыбархэм хуэпIащIэу къыщIыхьа Мэдэ, и адэшхуэм теубгъуа джэдыгужьыр къызэрилъагъуу, къэуIэбжьащ. «Дадэ, хэт мы джэдыгужь укъуеяр къыптезыпIар? Дэнэ щыIэ уи шхыIэныр?» - жиIэри лIыжьым бгъэдэлъэдащ. «Мыр сэ нэхъ къасщтэу уи анэм зытрезгъэпIащ, си щIалэ цIыкIу, сэ сыщIыIэлIэхщ, мыбы нэхъ сигъэхуэбэнущ. КъэтIыс мыдэ, сэ сытым хуэдэу таурыхъ куэд сигу къэкIыжа уи гугъэ», - жиIэри Хъалид хъыбар къригъэжьащ:

- Зы къуажэ гуэрым унагъуэ дэст, лIыжь сымаджэ яIэу. А лIыжьырат лъапсэр зэтезухуари, къахуемыгъазэу яIэ джэдкъазымрэ Iэщымрэ зэзыгъэпэщари. Апхуэдэу щытми, и къуэмрэ и нысэмрэ дунейм тралъагъуэ хъуртэкъым лIыжь сымаджэр. И кIуэдыкIэ хъунури къахуэгупсысыртэкъым. Жьы хъуахэри бгым щыщадз зэманыр икIат. «Сэ ущагъэхъужын щIыпIэ щыIэу къэсщIащи, абы усшэнущ», - жиIэри къуэм и адэр иришэжьащ. Мэзхэм, губгъуэ нэщIхэм пхишурэ зы бгышхуэ гуэрым ирихулIащ. Выгур абдеж къигъанэщ, и адэр и щIыбым илъу бгыщхьэм дрихьейри щыхупIэ задэм иридзыхащ, зэмыплъэкIыжуи къыIукIыжащ. Фызыр гуфIащ, лIыр и закъуэу щыщIыхьэжым.

ЛIыжьыр зыдадза къуэ зэвым и лъащIэм куэдрэ дэлъа, мащIэрэ дэлъа, сытми зы зэман зэ зыкъищIэжри и нэхэр къызэтрихмэ, игъащIэм имылъэгъуа къэкIыгъэ гуэрхэм хэлъщ, щехуэхым щыгъуэ игъуэта уIэгъэхэм удз тхьэмпэшхуэхэр къыкIэрыпщIэжауэ. Апхуэдэу здэщылъым, Алыхьыр къыдэIэпыкъуагъэнщ, къэхъуари къэщIари имыщIэу и къарум къигъэгугъэ хъуащ къэтэджыфыну. Зэ фIэкIа къемыIэуи къызэфIэуващ. Пэмыжыжьэу ежэх псы цIыкIум кIуэуэ и уIэгъэхэр щритхьэщIэхым, уIэгъэу телъыр кIыжащ, езыри щIалэ къэхъужащ, ауэ и щыгъыным зихъуэжакъым – ар зэрычэтхъам хуэдэт. ЛIыжьыр къуэ зэвым къыдэкIыжри, я унэ къэкIуэжащ. Я деж къэсыжмэ, я унэр жьы хъуащи, къоуэ, щIыхьэжмэ, жьы дыдэ хъуауэ и къуэмрэ и нысэмрэ щIэсщ, хьэмрэ кхъуэмрэ хуэдэу зэрошхри. ЩIыхьар щалъагъум, зыхуахьынур ямыщIэу, тIури къеплъащ ягъэкIуэда адэм и щыгъыныр щыгъыу къахуэкIуа щIалэм. «Сыт, си щIалэ, уи адэр къыпхуэмыцIыхужу ара? Уэратэкъэ ущыхъужын щIыпIэ усшэнущ жызыIэу сыдэзышауэ щытар? Мис-тIэ, сыхъужауэ, нэхъ щIали сыкъэхъужауэ сыкъэкIуэжащ. Фэ сыту жьыфэ къыфтеуа хуэдэ, фысымаджэ, хьэмэрэ?» - щIоупщIэ адэр. «Ауэ сытми дысымаджэ, нобэ-ныжэбэщ ди Iуэхур, - жи нысэм. – Тхьэм щхьэкIэ, а щIалэ ущыхъужам дышэ, игъащIэкIэ дыщыIэн мыгъуэт, дыкъэмыкIуэжу».

КъыщIыхьэжам и щхьэр игъэкIэрэхъуащ, хьэуэ жыхуиIэу. Ар щилъагъум, фызыр хъийм икIауэ и лIым токIие: «Тэдж, выгур зэщIэщIи, дегъажьэ! Хьэмэрэ уэ щIалэ ухъужыну ухуэмейуэ ара?!» ЛIым зихъунщIа щхьэкIэ, фыз жьейм пэлъэщакъым, къигъэдаIуэри ежьахэщ. Зы тхьэмахуэкIэ кIуауэ, мазэ лъапэ гуэрым деж щетIысэхащ, жэщ къатехъуэри. ХьэкIэкхъуэкIэ ныбэнэщIхэм ахэр здэщысыр мэкIэ къащIэри, тIури нэху кърагъэкIакъым… Аращ-тIэ, лей зепхьауэ фIым ущымыгугъ щIыжаIэжри. Жьыр щагъэпуд унагъуэм фIыгъуэ зэи къихьэнукъым. Иджы жей, си щIалэ цIыкIу, пщэдджыжь жьыуэ школым укIуэнущ, сэ нэгъуэщI хъыбари бжесIэнщ пщэдей пщыхьэщхьи.

Нэху ща нэужь, Хъалид и нысэр къыщIыхьащ лэпс фалъэ иIыгъыу, ар хутригъэувэри, нэкIэ къепыджурэ щIэкIыжащ. Ауэ абы сыт хуэдэу зыкъыхуимыщIми, лIыжьым цIыхубзым зэи псалъэмакъ ирищIылIэртэкъым, пщыхьэщхьэм и къуэр зэзэмызэ къыщIыхьамэ, и нысэм зэрыхуэмыарэзыр и щытыкIэмкIэ, и плъэкIэмкIэ къригъащIэ мыхъумэ. Хъалид жиIэну зыхуей псори и нитIым къаIуатэрти, ар хуэмыхьу и къуэр псынщIэу щIэкIыжат.

Мэдэ къызэрыщIыхьэжу, дадэ пщэдджыжьым къыхуахьа шхыныр мыхъеяуэ зэрытетым занщIэу гу лъитащ. «Дадэ! Мыр сыт, нобэ умышхауэ ара?» - къэгузэващ щIалэ цIыкIур. «Сыгукъыдэмыжщ», - жиIэри Хъалид щхьэусыгъуэ ищIащ. ИпэжыпIэкIэ Iуэхур зытетыр нысэм къыхущIихьа шхыныр зэрызэкIуэкIарат. «ТIыкIуэ, щIэхи хьэжь цIыкIум хуикIэ лэпсыр, упщIыIужащ ар, схуэшхынукъым»,  - жиIащ Хъалид. Хьэми ишхакъым лэпсыр, епэмри Iужыжащ. Мис абдежыращ Мэдэ къыщыгурыIуар адэшхуэм лей къызэрытехьэр. IэфIыкIэ кърищэхуну кърат ахъшэ тIэкIухэр зэхуихьэсурэ абы дадэ ерыскъы щIэщыгъуэ гуэрхэр къыхуищэхуу щIидзат. АрщхьэкIэ дадэ ахэри сэбэп къыхуэхъужакъым.

Хъалид дунейм ехыжа нэужь, абы тепIауэ щыта джэдыгужьыр къищтэжри Мэдэ цIыкIу гуэщ унэм щыфIидзащ. Ар зэзэмызэ къыфIихыурэ еутхыпщIри фIедзэж. Абы гу щылъитар иджы дыдэт Мэдэ и адэм. Гу лъита щхьэкIи и къуэм зыкъригъэщIакъым. Ауэ тхьэмахуэ нэхъ дэмыкIыу джэдыгужьыр бзэхащ.

Iэщыж Борис.