ЕгъэджакIуэ IэщIагъэрт къызыхуигъэщIар

«Жыгым къыпыкIэр и уасэщи, цIыхум и уасэр и лэжьыгъэрщ», - жеIэ псалъэжьым. Шэч къытумыхьэу а псалъэхэр епхьэлIэ хъунущ республикэм и егъэджэныгъэ IэнатIэм псэемыблэжу илъэс куэдкIэ щылэжьа, Урысей Федерацэм щIыхь зиIэ и егъэджакIуэ цIэр зыфIаща, Ленин ордену тIу зрата Гугъуэт Лол. ЛэжьыгъэфI зиIам, дунейм Iэужь дахэ къытезынам и щхьэр щымыIэжми, и цIэр гъащIэм къыхонэ. Ди республикэм и мызакъуэу, къэралым и щIыпIэ куэдым зи цIэр фIыкIэ щыIуа егъэджакIуэ, егъэджакIуэхэм я гъэсакIуэ Гугъуэт Лол зэрымыпсэужрэ илъэс 30-м нэблэгъами, ар цIыхухэм ящыгъупщакъым. Хэмыгъуэщэжынщ Гугъуэтым егъэджэныгъэ IэнатIэм щыпхриша лъагъуэр.

Курыт еджапIэр къыщиухам, Лол къыхихар агроном IэщIагъэрт, абы хуеджэн и гугъэу Владикавказ дэт мэкъумэш институтым щIэтIысхьат. Ауэ къыдежьа и ныбжьэгъухэм я Iуэхур къыщемыхъулIэм, абыхэм ядэщIыгъуу къигъэзэжауэ щытащ.

Абы иужькIэщ Гугъуэтыр Къэбэрдей-Балъкъэр пединститутым щыщIэтIысхьари, егъэджакIуэ IэщIагъэр щызригъэгъуэтари. Япэу абы лэжьэн щыщIидзащ Сэрмакъ къуажэм дэт курыт еджапIэм, итIанэ езым и Къармэхьэблэ жылэм щыпищащ. Адыгэбзэм къыдэкIуэу, Лол тхыдэри, езыр-езыру зригъэщIэжа инджылызыбзэри иригъэджырт. ИужькIэ Пятигорск дэт институтым щIэтIысхьэри, хамэ къэралыбзэхэмкIи щIэныгъэ нэхъыщхьэ щызригъэгъуэтыжат.

Япэу пэщIэдзэ классхэм предмет псори урысыбзэкIэ щезыгъаджэу щIэзыдзар Гугъуэтырат. Ар 1960 - 1961 гъэ еджэгъуэрт. А программэм тету лэжьэн зэрыщIидзэрэ махуипщI нэхъ дэмыкIауэ, абы и урокым къеблэгъат еджапIэм и унафэщIыр. ЕгъэджакIуэ щIалэр зыпэрыува лэжьыгъэм пэмылъэщу къыжраIэнкIэ гузавэрт. Ауэ зэрыщымыгугъауэ, директорым: «Зэман кIэщIым къриубыдэу куэд пхузэфIэкIащ», - жиIэу къыщыжриIэм, абы и псалъэхэм тегушхуэныгъэ къыхалъхьэри, нэхъ ерыщу и къалэнхэр зэрызэфIихынум иужь ихьащ. Сабий 35-рэ зыщIэс классыр мазиплIым и кIуэцIкIэ урысыбзэкIэ зыхуейр жаIэфу иригъэсат. 1962 гъэм Гугъуэтыр зэрылэжьа программэм республикэм и адрей школхэри техьащ.

Гугъуэт Лол зи лэжьыгъэм гукIи псэкIи бгъэдэт егъэджакIуэ емыш жыхуаIэхэм хуэдэт. Лол иригъаджэхэр, класс нэхъыжьхэм нэса нэужь, хэпщIыкIыу адрей еджакIуэхэм ефIэкIырт.

Зыпэрыт лэжьыгъэм и пIалъэм псынщIэу икIи фIыуэ хэзэгъа егъэджакIуэр куэдым щапхъэ яхуэхъурт, абы и дерс тыкIэм нэгъуэщIхэр къашэурэ ирагъэплъырт. Зи цIэр фIыкIэ республикэм щыIуа егъэджакIуэр Налшык къашэри, илъэс зыбжанэкIэ 17-нэ курыт еджапIэм щылэжьащ, иужькIэ 2-нэ школым щыпищащ. Адэ-анэхэм зи школ кIуэгъуэ хъуа я сабийхэр Лол и классым зэрыхагъэхуэным хущIэкъурт. Уеблэмэ абыхэм ди сабийр 17-нэ е 2-нэ еджапIэм макIуэ жаIэртэкъым, атIэ Гугъуэтым и деж щоджэ жаIэрт. Ар егъэджакIуэм и лэжьыгъэм хуащI пщIэр къызэралъытэ мардэ нэхъ лъагэхэм ящыщкъэ-тIэ?

Гугъуэтыр сыт щыгъуи хущIэкъурт и дерсхэр гъэщIэгъуэн, щIэщыгъуэ зэрищIыным, абы папщIэ Iэмал куэди къигъэсэбэпырт. А IуэхугъуитIырт Лол и урокхэм сыт щыгъуи лъабжьэ яхуищIыр. Классым щIэс дэтхэнэ зыри темыхьэулеикIыу, жыджэру, хьэрхуэрагъ хэлъу зэригъэлэжьэн зыгуэрхэр и урокхэм хилъхьэрт. Абы гулъытэ зыхуимыщI, мыхьэнэ зримыт урокым къыщыхъуртэкъым.

Лол сыт щыгъуи зэпIэзэрытт, и макъым зыщригъэIэти, ямылейуэ псынщIагъ гуэр щыдалъэгъуаи къэхъуакъым. «Иригъаджэ сабийхэр фIыуэ зэрилъагъур, абыхэм пщIэ зэрахуищIыр и зыIыгъыкIэми, и дэтхэнэ зы псалъэми къыхэщырт, - жаIэж Гугъуэтыр зыцIыхуу щытахэм, абы иригъэджахэм. - Апхуэдэу езы цIыкIухэри пщIэ яку дэлъу зэрызэхущытыным хуигъасэрт. Абы зэи еджакIуэм жриIэртэкъым: «ПцIыщ! Лэжьыгъэм упэлъэщакъым». АтIэ классым щIэсхэм захуигъазэрти, еджакIуэм дэIэпыкъун зэрыхуейр яжриIэрт. Абы щыгъуэми зи лэжьыгъэм пэмылъэща сабийм игу химыгъэщIын папщIэ, псалъэ дахэ къигъуэтырт. Сыт хуэдэ дерс Лол иримыгъэкIуэкIами, абыхэм сытым дежи щыпхышат цIыхугъэм, фIым, дахагъэм теухуа гупсысэхэр».

ЕгъэджакIуэфIым сабийм щIэныгъэ ирит къудейкъым, атIэ зэпымычу езыри йоджэ, и Iэзагъэм хегъахъуэ. Зи IэщIагъэм фIыуэ хэзыщIыкI егъэджакIуэр цIыкIухэм я щапхъэщ, абыхэм я деж пщIэшхуэ щиIэщ. Сабийм и фIэщ ухъун папщIэ, абы и бзэкIэ уепсэлъэфу, япэ уиту щIэныгъэ гъуэгум урикIуэу ущытын хуейщ. Мис итIанэщ уэ фIыуэ зыхэпщIыкIыр еджакIуэми зригъэщIэну гукъыдэж щищIынур. Ар фIы дыдэу къыгурыIуэрт Лоли, арат емышыжу, къимыкIуэту, ерыщу къыхиха IэщIагъэм щIыбгъэдэтыр.

Дэтхэнэ зы егъэджакIуэм дежкIи, шэч хэмылъу, щIыхьщ и гъэсэныр езым и лъагъуэ ирикIуэмэ. Гугъуэтым иригъэджахэм ящыщ куэдым нобэ ущрихьэлIэнущ егъэджэныгъэм и IэнатIэ зэмылIэужьыгъуэхэм.

Гугъуэт Лол и псэемыблэж лэжьыгъэм къыпэкIуат Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхубэ, Урысей Федерацэм щIыхь зиIэ и егъэджакIуэ цIэ лъапIэхэр, тIэуней кърата Ленин орденыр, щIыхь тхылъхэр, нэгъуэщI дамыгъэ зэмылIэужьыгъуэхэр.

Лэжьыгъэм и щэху псори наIуэ къэзыщIа егъэджакIуэ Iэзэр и щIэныгъэмкIэ адрейхэм ядэгуэшэн хуейуэ къалъытэри, лъэпкъ школхэм я IуэхукIэ Москва дэт щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым Гугъуэтым пщэрылъ къыщищIауэ щытащ зэрырагъаджэ тхылъ зэхигъэувэну. А лэжьыгъэм и гуащIэ емыблэжу пэрытащ Лол. Зэрырагъаджэ тхылъуи, методикэмкIэ чэнджэщхэр зэрыти, нэгъуэщIхэуи псор зэхэту 40-м нэс къыдигъэкIащ абы. Ноби зи цIэ фIыкIэ Iуа егъэджакIуэ куэд Гугъуэтым и тхылъхэмкIэ мэлажьэ, абы хиша лъагъуэм ирокIуэ.

Гугъуэт Лол и лэжьэкIэм теухуа тхыгъэ купщIафIэ куэд ди республикэми Москваи щытрадзащ. Абыхэм Гугъуэтым щыхужаIа псори къыщызэщIакъуэжащ Москва документальнэ фильмхэр тезых и студием «Къэралым и дамыгъэ лъапIэ» зыфIища лэжьыгъэм.

Кунэф хъуакъым Гугъуэт Лол гъащIэм щыхиса «жылэхэр», абыхэм ящIа щхьэмыжхэр. Ноби ар и гъэсэнхэм, къыдэлэжьахэм ягу фIыкIэ къагъэкIыж, Лол и цIэр, и IуэхущIафэ дахэр егъэджакIуэхэм я щапхъэу абы пхриша гъуэгуанэм ирокIуэ.