Мэзкуу къалэмрэ абы дэт Политехникэ институтымрэ я жэрдэмкIэ «Медиастарт» зыфIаща, журналист ныбжьыщIэхэм я зэхьэзэхуэ екIуэкIащ иджыблагъэ. Щауэжь Тыргъэтауэ а зэпеуэм папщIэ игъэхьэзыра «Вагъуэ ужьыхыжым и нэху» лэжьыгъэр кIэух зэхьэзэхуэм нэса 700-м пхыкIри, ехъулIэныгъэр къыхуагъэфэщащ. Ар теухуат убыххэм я тхыдэмрэ я щэнхабзэмрэ.
«Сэ Хэку цIыкIуу къэслъытэр си адэжь убыххэм тхыдэкIэ яIыгъа щIыналъэрщ, - дыкъыщоджэ Тыргъэтауэ и лэжьыгъэм. - Ахэр хунэсакъым уэрэдхэр зыхузэхалъхьэ, фильмхэр щытрах, тхыгъэ удэзыхьэххэр къыщагъэщI къалэ щIэращIэхэр яухуэну. А лъэпкъым къыдекIуэкIа псэуныгъэм и нэщэнэхэм ящыщуи зыри дунейм къытенэжакъым. ТекIуэныгъэр зыIэрыхьа цивилизацэщIэр къиуващ абыхэм я лъапсэжьым и гущIыIу. Сэ къысхуэнэращи, нобэ зыри зэрымыпсэлъэж пасэрей бзэм и макъхэм сыщIодэIу, нэм IэщIэкI къафэхэм я лантIагъыр зыхэсщIэну сыхэтщ, хуэмурэ ужьыхыж вагъуэм и нэхум си нэм къызэриубыдкIэ сыкIэлъоплъ».
«Хэкур зыфIэкIуэдым псори фIокIуэд», - а абхъаз псалъэжьыр зи лэжьыгъэм псалъащхьэ хуэзыщIа пщащэм и Хэкужьым лъагъуныгъэу хуиIэр нэхъ гуащIэж ещI езыр Мэзкуу зэрыщыпсэум. Убыххэм я гъусэу, Тыргъэтауэ къедаIуэхэм къагуригъэIуащ адыгэхэр зищIысыр, зэрыщымыгугъауи, къэпщытакIуэхэм хъыджэбзым и лэжьыгъэм хуэфэщэн увыпIэ иратащ, куэд арэзы къэзымыщI тхыдэм и куупIэм зэрыхэIэбам хуэдэу. Дыкъевгъаджэт Тыргъэтауэ жюрим и пащхьэ щигъэIуа псалъэхэм:
«Адыгэхэр Кавказ Ищхъэрэм ижь-ижьыж лъандэрэ щыпсэу лъэпкъыр зэрызэджэж лъэпкъыцIэщ, дунейм ар къызэрыщацIыхур «шэрджэс» фIэщыгъэмкIэщ. Кавказ Ищхъэрэм хиубыдэ Тэрч псыежэхым щегъэжьауэ хы ФIыцIэ Iуфэм Iут Iузэв деж нэс, Абхъазым щегъэжьауэ Темэн нэс зыщаубгъуауэ щытащ абыхэм я Хэкум. Зызэман Кавказ Ищхъэрэм нэхъ ин дыдэу иса лъэпкъым щыщу нобэ и лъапсэжьым исыжыр проценти 10 къудейрщ. Илъэси 100-м щIигъукIэ екIуэкIа Урыс-Кавказ зауэм иужькIэ, адыгэ-шэрджэсхэр Уэсмэн империем ирахуауэ щытащ. Ар къыщыхъуар XIX лIэщIыгъуэм и етIуанэ Iыхьэрщ. Нобэ адыгэхэр щопсэу Къэрэшей-Шэрджэсым, Ставрополь, Краснодар крайхэм, Къэбэрдей-Балъкъэрым, Адыгейм, хы ФIыцIэм и Iуфэм. Лъэпкъым и нэхъыбэр Тыркум, Израилым, Мысырым, Сирием, Иорданием щыIэщ».
Сурэтхэр, картэхэр, убых тхыдэжьым нэху трезыгъадзэ фэеплъхэр дыщIигъуащ Тыргъэтауэ и лэжьыгъэм. Пщащэм и гугъу имыщIу къэнакъым иужьрейуэ убыхыбзэм ирипсэлъа Есэнч Тэуфикъи. «И бзэм иужьрейуэ ирипсэлъа убых» псалъащхьэм щIэту, Тыргъэтауэ етх: «Есэнч Тэуфикъ Тыркум и къухьэпIэ ищхъэрэм щыIэ Маньяс къалэм 1904 гъэм дунейм къыщытехьат, Зейшуэ лъэпкъым щыщт. Ататюрк Мустэфа Кемал и зэманым унагъуэм Есэнч фIащауэ щытащ. ИтIани, Тэуфикъ хузэфIэкIащ убыхыбзэм теухуауэ дуней псом щIэны-гъэ гъэщIэгъуэн ялъигъэIэсыну. Зи акъылыр зэгущ, куэд зыщIэж Есэнч убыхыбзэр яригъэцIыхуа къудей-къым. АтIэ лъэпкъым и IуэрыIуатэми зэрахьэу щыта хабзэхэми я гугъу ищIыжащ».
Апхуэдэ щIэблэ щыдиIэкIэ дыщIэгузэвэн щыIэкъым, - жаIэ хабзэщ нэхъыжьхэм ныбжьыщIэ зэчиифIэ щалъагъукIэ. Езым тхыдэм зэрыхищIыкIым нэмыщI, и лъэпкъыр хамэм къаригъэцIыхуфын хуэдэу щIэныгъэрэ нэмысрэ зыхурикъуа пщащэм къэкIуэну дахэ зэриIэнум шэч къытетхьэркъым, и ехъулIэныгъэхэр нэхъыбэж хъуну дохъуэхъу.
ЧЭРИМ Марианнэ.
