КъыпэкIуэжынум уемыгупсысу…

«Псапэ». Адыгэбзэм хэт мы псалъэм купщIэшхуэ щIэлъщ. Ар зыщIэми зыхуащIэми фейдэ иIэу. ЦIыхум и гум къыбгъэдэкIыу, къыпэкIуэнум емыгупсысу IуэхуфI зылэжьырщ псапэ зиIэну къалъытэри.

Адыгэ хабзэр къапщтэмэ, цIыхугъэ зыхэлъыр къызэралъытэр абыкIэщ. Ислъам динми икъукIэ мыхьэнэшхуэ ирет абы - псапэ щIэным. «Псапэ»-м и мыхьэнэр IуэхуфI блэжьынращ жытIэми, абы иджыри гупсысэ нэхъ куу хэлъщ. Езы псалъэр IыхьэкIэ зэпыбудмэ, сыт тлъагъур - «псэ»-рэ «пэ»-рэщ. «Уи псэм и пэ иту» жыхуиIэ щIыкIэщ, ар иужькIэ къызэрыпщхьэпэжынур къигъэлъагъуэу. Адыгэхэм жыIэгъуэ яIэщ «Псэр ящэри напэ къащэху» жаIэу. Абы гурыIуэгъуэ ещI зи гугъу тщIыр.

«Напэ» зехьэн е «гущIэгъу» щIын жыхуэтIэхэм къащхьэщыкIыу, «псапэр» цIыхум и псэм зезыгъэузэщIщ. Псапэр зэрызэхэт Iыхьэм къытедгъэзэжмэ, псэ + пэ = псэм и щIэдзапIэ (лъабжьэ) жыпIэуи къокI. Зыгуэрым IуэхуфI илэжьарэ, абы тригъэкIуэда зэманым, къарум, хущIегъуэжмэ, ар къыхуэсэбэпыжынукъым. Уи гум къыщIитхъыу блэжьа lуэхур, е пщlам ухущlегъуэжамэ (ущlэфыгъуэжым), псапэ хъуркъым жаIэ. Гугъу узэрехьар псапэу къуитыж, зэрыжаIэ къудейм къегъэлъагъуэ, пщIар зэи зэрымыкIуэдынур.

Гурэ псэкIэ зи лэжьыгъэм пэрытхэм ящыщщ «Точка опоры» жылагъуэ IуэхущIапIэм и унафэщI, «Пэрытхэм я зэщIэхъееныгъэ» урысейпсо зэгухьэныгъэм и щIыналъэ къудамэм и IэщIагъэлI Къарэ Ратмир. И IуэхуфIхэм къыпэкIуэу, абы къыхуагъэфэщащ «Сможем вместе победить» урысейпсо саугъэтри.

Жылагъуэ, псапэ Iуэхухэм Къарэр илъэс 20-м щIигъуауэ хэтщ - дэIэпыкъуныгъэ хуэныкъуэхэм защIегъакъуэ, щIыуэпсыр хъумэным ехьэлIа Iуэхухэм жыджэру йолэжь. Абы езыми «ЦIыхубэ дипломатия» зыфIища Iуэхур къызэригъэпэщащи, абы ипкъ иткIэ къэралым и щIыналъэхэр щхъуантIагъэкIэ зэрагъэнщIыныр къызэрегъэпэщ.

Ратмир Псыгуэнсу (Аруан район) къуажэм 1982 гъэм къыщалъхуащ, Налшык къалэм къыщыхъуащ. Щысабийм ар и адэ Хьэзрит жыг хадэм щIэх-щIэхыурэ ишэу щытащ жьы къабзэкIэ игъэбэуэну, спортым дригъэхьэхыну. И анэ Раиси и зэманым псапэ Iуэхухэм хэту щытащ. Мы Iуэхугъуэхэр къэплъытэмэ, гурыIуэгъуэ мэхъу Ратмир щIыуэпсым, спортым дезыгъэхьэхар, хьэрэмыгъэншэу цIыхухэр фIыуэ лъагъуныр хэзыпщар и адэ-анэр зэрыарар. Жылагъуэ лэжьыгъэм ар дихьэхащ 2000 гъэхэм. Абы щыгъуэм волонтёр зэгухьэныгъэхэр иджыри щыIэтэкъым. Ар студентт, лъы итыну кIуэри, абыкIэ къыщIидзащ. Иджыпсту Къарэр Урысейм щIыхь зиIэ и донорщ. Къарэр курыт школ нэужьым зэуэ еджапIэ нэхъыщхьитIым - БизнесымкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр институтымрэ ЭкономикэмкIэ Москва къэрал университетымрэ - щIэхуэри, тIури ехъулIэныгъэ иIэу къиухащ.

Москва щеджэу Налшык къигъэзэжа нэужь, ар «ЩIалэгъуалэм я гугъуехьхэмкIэ институт» Къэбэрдей-Балъкъэр щIыналъэ зэгухьэныгъэм епхауэ жылагъуэ Iуэхухэм елэжьыным иужь ихьащ - школхэм къыщызэригъэпэщырт щIалэгъуалэр афияным, фадэм, тутыным пэIэщIэ щIыным теухуауэ дерсхэр.

И Iэр зылъэмыIэс щымыIэу

Ратмир зэпымыууэ псапэ щIэным хэтщи, хуэныкъуэхэм, унагъуэ хуэмыщIахэм, зи нэм имылъагъухэм - зызыщIимыгъакъуэ, и Iэр зылъимыгъэIэс щыIэкъым. Iуэхугъуэ нэхъ ину Ратмир япэу зригъэхъулIар къихьа саугъэтымкIэ республикэм и интернатхэм щIэсхэм папщIэ футболымкIэ зэпеуэшхуэ къазэрыхузэригъэпэщарт. А Iуэхум и фIыгъэкIэ интернатхэм спорт IэмэпсымэхэмкIэ яхуэупсат.

ИкъукIэ лэжьыгъэшхуэу къэплъытэ хъунущ Ратмир иригъэкIуэкI «Зэныбжьэгъугъэм и лъэс лъагъуэ» Iуэхури. «Псом нэхърэ нэхъ сыщогуфIыкI къэралым и щIыпIэ зэмылIэужьыгъуэхэм жыг хадэу (лъэс лъагъуэу) I5 къызэрыщызэIутхар. Ди щIалэгъуалэр ди гъусэу, адрей щIыналъэхэм докIуэри, зэгъусэу жыгхэр хыдосэ. Япэ дыдэ лъэс лъагъуэр Владикавказ и Мылылъэ уардэунэм и Iэгъуэблагъэм деж къыщызэдгъэпэщат. ЩIыналъитIым я зэныбжьэгъугъэм и щIыхькIэ, жыг теплъэ зиIэ розэм хуэдэ (сирийская роза) тшэри щыхэтсащ. Апхуэдэ лъэс лъагъуэхэр Ингушым, Шэшэным, Волгоград, Краснодар, Ставрополь щыдиIэщ, - дыщегъэгъуазэ щIалэм. - Санкт-Петербург и Малоохтинскэ зыгъэпсэхупIэм къалэр щхьэхуит къызэращIыжрэ илъэс 70 щрикъум ирихьэлIэу жыгхэр щыхэтсауэ щытащ. Беслъэн къалэм, «Щыгъуэм и Жыг» фэеплъым пэгъунэгъуу, «МелыIычхэм я мэз цIыкIу» щыдгъэтIысащ (жыг 334-рэ къызэщIиубыдэрт: 2004 гъэм щIэпхъаджащIэхэм я зэранкIэ апхуэдиз хэкIуэдат). Мы Iуэхум ди хьэуар къабзэ зэрищIынум къыдэкIуэу, щIыналъэ зэхущытыкIэхэр егъэфIэкIуэнри ди тхыдэмрэ фэеплъхэмрэ хъумэнри и лъабжьэу къызолъытэ».

Иужьрейуэ Ратмир къигупсыса IуэхуфIхэм ящыщщ «ГуапагъэкIэ зэдэгуэшэн» зыфIищар. Къэбэрдей-Балъкъэрым цым елэжь бзылъхугъэ IэпщIэлъапщIэхэм ящI щыгъын хуабэхэр абы ирегъашэ Урысейм щIыIэр нэхъ здэщыIэ и щIыпIэхэм - Нарьян-Мар, Архангельск, Пермь щIыналъэхэм - абыхэм щыIэ интернатхэмрэ жьы хъуахэм я унэхэмрэ.

Къарэм и лэжьыгъэхэм ящыщу щхьэхуэу утепсэлъыхь хъунущ зи хэкур зыбгынэн хуей хъуахэм защIэгъэкъуэныр къызэрызэригъэпэщым. Сирием къиIэпхъукIыу Къэбэрдей-Балъкъэрым къэкIуахэм гууз-лыуз яхуиIэу, илъэс зыбжанэкIэ ахэр щыгъынкIэ, хьэкъущыкъукIэ, унэлъащIэхэмкIэ къызэгъэпэщыным хэлIыфIыхьащ Ратмир («Унэ зэгъэпэща» зыфIища Iуэхум ипкъ иткIэ).

Налшыкдэсхэм я гум емыхуэбылIэу къэнакъым, КъБР-м Тхылъ еджэныр фIыуэ зылъагъухэм я зэгухьэныгъэр и гъусэу, Ратмир Къэбэрдей уэрамым усакIуэ гъуэзэджэ Къэшэж Иннэ и усэр къызыхэIущIыкIа скульптурэ щыгъэувыныр къызэрызэригъэпэщари.

Псапэ щIэным зыгуэр къыпэкIуэн хуейуэ къэслъытэркъым, ауэ цIыхухэм зи ужь уитыр къыбдаIыгъыу щыплъагъукIэ, нэхъыбэж зэрыпщIэным ухуегъэпабгъэ, - жеIэ Къарэм.