Сышынэркъым жаIэми…

Гъэсэпэтхыдэхэр

Зы лІыжь цІыкІу фызи быни имыІэжу, хуэмыщІауэ псэурт. ЩІыІи къытехъуауэ унэм щІэпІыщІыхь щыхъум, пхъэ къурагъ зытІущ къэслъэфынщ жиІэри мэзым кІуащ. ЛІыжьым, мы зы пхъэр хэслъхьэжми, схуэлъэфынщ жиІэурэ пхъэлъэфынхэр зырищІар зэкІэрищІэри, зы дэгъэзыкІыгъуэ тІэкІу деж къыщысым, мо дыгъафІэм уэсри тІэкІу текІыжауэ къыщІэкІынти, лІыжьыр къеІэ пэтми, къыдэмыкІыф хъуащ. Лъэбакъуэ къичыхукІэ:

 - Сыт мыгъуэ зыщІэзгъэлІэжыр, сыфызкъым, сыбынкъым, абы нэхърэ сылІащэрэт, - жиІэрти, пхъэм тетІысхьэурэ и щхьэ хуэшхыдэжырт.

Аргуэру къежьэрти, пхъэ тІэкІур къыщыхуэмылъэфкІэ:

 - Сыту мыгъуэ сынасыпыншэ, щхьэи гугъу зезгъэхьрэ, абы нэхърэ сылІащэрэт, - жиІэу тхьэ елъэІурт. ЛІыжь цІыкІум и тхьэусыхафэр псэхэхым щызэхихым:

 - Сыт нэхъ ухуей, сэ мыдэ сыщыІэщ, - жиІэри къыкъуэкІащ.

 - Уэ хэт ухъуну? - еупщІащ лІыжь цІыкІур абы.

 - Псэхэхыр сэращ, тхьэмадэ, - къыщыжриІэм, лІыжь цІыкІур къэгузэващ, егъэлеяуи къэшынащ. Ауэ игу къызэрыгъуэтыжщ, Іэмали хуекІуэжри:

 - Мы пхъэ тІэкІур мо нэпкъым деж къыздыдэплъэфатэмэ, - жиІащ. Арати, псэхэхыр къыдеІэри, лІыжь цІыкІур джабэ тІэкІум къыдэкІыжащи, къыздэкІуэм игукІэ жеІэ:

 - Тобэ ярэби, сышынэркъым жаІэми, лІэныгъэм щымышынэ щыІэу къыщІэкІынкъым.

Акъыл уимыIэмэ, Тхьэм къуиткIи хъунукъым

Къуажэм дэст жаІэ хуэмыщІауэ зылІрэ зы фызрэ. Зым нэхърэ зыр нэхъ цІыкІуу бын я куэдти, жылэр зэхыхьэри унафэ ящІащ:

 - Мыбы зы жэмыщІэ къахуэдвгъэщэху, зэкІэ зы шэ шынакъ къызыщІэкІын ягъуэтмэ, хуэмурэ заужьыжынщ, - жаІэри.

Арати, къуажэр зэхыхьэри, а унагъуэ тхьэмыщкІэм зы жэмыщІэ къыхуащэхуащ. ЖэмыщІэ псэфыр щІэх дыдэуи лъхуащ, жаІэ. Ауэрэ жэмыр уэ къэпшын хуейщ, сэ къэсшын хуейщ, жаІэу ямышурэ, ягъэгъужри яукІри яшхыжащ, шкІэрщи, ари и ныбжь нэмысу яІэщІэшхыхьыжащ. Хэти жиІащ дадэвгъэІэпыкъу, иныкъуэми ар ядакъым:

 - Акъыл уимыІэмэ, уадэІэпыкъукІи, Тхьэм къуиткІи хъунукъым, - жари.

Ауэрэ зыри дэмыІэпыкъуу тхьэмыщкІэ дыдэ щыхъум, зэлІзэфызыр бэзэрым кІуэри, зы джэдыщІэ цІыкІу къащэхуащ. ДжэдыщІэр кІэцІри, дыщэ джэдыкІэ къикІэцІащ, жаІэ. Аргуэру арати, дыщэр ящэри, заужьыжауэ, уей-уей жрагъэІэу ефэ-ешхэу, цІыхуи зэрамыпэсыжу дэплъейуэ хуежьауэ:

 - Іусыр нэхъыбэ дыгъэщІи, махуэ къэс тІу къикІэцІынщ, - жари къагупсысащ икІи апхуэдэу ящІащ.

АрщхьэкІэ къикІэцІыр а зы джэдыкІэрати, и жьэм Іусыр жьэдакуэурэ джэд хулъэр зэгурагъэтхъащ. Абы лъандэрэ «Акъыл уимыІэмэ, Тхьэм къуиткІи хъунукъым», - жаІэ, псэукІэ зымыщІэм удэІэпыкъукІи хъуркъым, жыхуаІэу.

Алыхь, сызэрынэсу уэстыжынмэ

Гунэ жари зы фыз гуэр жылэм дэсти, ахъшэ щІыхуэ къищтэурэ сондэджэрыным пыхьэрт, жаІэ. АрщхьэкІэ щІыхуэкІэ зяужь ихьэм фейдэ къримыгъэщІыфурэ, нэгъуэщІ зыгуэрми елъэІуурэ щІыхуэ къищтэрт, зэуэ къизудыжынщи, псоми я щІыхуэри естыжынщ жыхуиІэу, абы щыгугъыу. И Іуэхур хуэмыхъуурэ, щІыхуи хуэмытыжурэ «ди щІыхуэр къыдэтыж» жаІэу цІыхухэр къакІуэу хуежьащ. Фызым нэгъуэщІ Іэмал къыхуэмыгъуэту, нэхъ и Іыхьлы и благъэ хуэдэ деж кІуэри, ахъшэ зэуІу къыІихащ икІи къэзыгъэгузавэхэм яритыжащ, жаІэ.

АрщхьэкІэ зэуІуу ахъшэ нэхъыбэ къызыІихар къакІуэрти, пщэдей-пщэдеймыщкІэ, жиІэурэ къигъэгугъэрт, иритыжын игъуэтыртэкъым. Апхуэдэурэ, къызыІиха фызыр къакІуэурэ езэшри:

 - Нобэ къызумытыжыфми, къемэт махуэм къызэптыжынщ, - къыжриІащ.

ЩІыхуэ къэзыщтам ар зэрызэхихыу:

 - Алыхь, сызэрынэсу уэстыжынмэ, - жиІауэ къаІуэтэж.

СопIащIэри сежьэжынут, ауэ…

Жыжьэ къикІа гъуэгурыкІуэ лІыжь цІыкІу гуэр уэрамыщхьэм щыуэршэру щызэхэт лІы гупым яхыхьэри, захуигъэзащ:

 - Ярэби, сыгъуэгурыкІуэщ икІи сопІащІэ, зыгуэрым сыдэфшэрэ сывгъэхьэщІатэмэ…

Апхуэдэу щыжиІэм, зи унэ нэхъ гъунэгъуу яхэтым иригъэблагъэри, игъэшхащ, игъэтхъащ.

 - Иджы сопІащІэри, сежьэжынт, ауэ… - жиІэу лІыжьым зыщрилъэфыхьым, мыдрейхэми ежьэжи жрамыІэурэ, шэджагъуэ хъури, шэджагъуашхи ирагъэщІащ. ЛІыжьыр аргуэру къэпсалъэри:

 - Сежьэжынут, ауэ… - жиІэри.

Бысым хуэхъуахэм лІыжьыр щІемыжьэжыр къахуэмыщІэурэ жэщ хъури, пщыхьэщхьэми ягъэшхащ, ягъэтхъащ, жэщу дэнэ укІуэн жыхуаІэу, жэщми щагъэІэри, пщэдджыжьми нэхъыфІыжу къелІэлІащ.

Ауэ иджыри зрелъэфыхь лІыжьым, жиІэри ардыдэращ. Бысымым нысэ губзыгъэ цІыкІу яІэти, Іуэхур зыІутыр тхьэмадэм къыщыгурымыІуэм, аргуэру къыкІэлъыкІуэ шхэгъуэм игъашхэри, нысэ цІыкІур ауэ щІыбагъымкІэ къыдэувэжащ. ЛІыжь цІыкІум:

 - Иджыри сывгъэшхащ, сывгъэтхъащ, тхьэ соІуэ сопІащІэри сежьэжынутэм, ауэ… - щыжиІэм, нысэ цІыкІур къэпсалъэри:

 - МащІэ пшхами, куэд пшхами, Тхьэм хьэлэл пхуищІ, - къыжриІащ.

Ар лІыжь цІыкІум щызэхихым, къэгуфІэжри:

 - Іэу, армыраи хабзэр, сшхар хьэрэм къысщыфщІами хьэлэл къысщыфщІами сымыщІэу дауэ пщІантІэм сыдэкІыжынт, - къажриІэщ, фІыщІэ къахуищІыжри, хьэщІэр гуфІэу и гъуэгу теувэжащ.