Къэбэрдей пщышхуэ Идар Темрыкъуэ пхъуищрэ къуитхурэ иIащ. Урысейми Къэбэрдейми я тхыдэм къызэрыхэщыжымкIэ, пщышхуэм и къуэхэу Думэныкъуэ, Мамсырыкъуэ, Белгъэрыкъуэ, МатIэ, СулътIан сымэ ящыщу Мамсырыкъуэщ лIыгъэшхуэ зыхэлъу, Къэбэрдеймрэ Урысеймрэ нэхъри благъэ зэхуэхъуным хэлIыфIыхьа дзэпщу, лIыщхьэ цIэрыIуэу къахэщхьэхукIар. Абы хуэфэщэн дзэпщу псэуащ и къуэри - Черкасский Дмитрийр.
Мамсырыкъуэ и къуэ Къанщауэ (иужькIэ Черкасский Дмитрий зыфIащар) I59I-I592 гъэхэм къриубыдэу Урысейм кIуауэ жаIэ. НыбжькIэ щIалэ дыдэу Къанщауэ и цIэр игъэIуащ. 1608 гъэм Урысейр зэрызехьэрт, Шуйский Василийрэ Лжедмитрий ЕтIуанэмрэ тетыгъуэр яхузэрымыгъэгуэшу зэзауэрти. Лжедмитрий кIэ ирата нэужь, Къанщауэ щхьэхуитщIыжакIуэ зэщIэхъееныгъэм хэтащ.
1612 гъэм къыщыщIэдзауэ I634 гъэ пщIондэ Черкасский Дмитрий дзэпщ нэхъ лъэрызехьэ дыдэхэм хабжэу щытащ. Ауэ иужькIэ пащтыхь унафэхэр зэгъэпэщыжынымкIэ жэуап ихьу, зэIущIэхэмрэ дауэдапщэхэмрэ и нэIэ щIэту, пащтыхьыр къыщытым деж и пIэкIэ Къанщауэ унафэщIу къигъанэу, пщIэрэ щхьэрэ иIэу къекIуэкIащ.
1558 гъэм Къэбэрдейм икIри, пщышхуэ Темрыкъуэ и къуэхэу Белгъэрыкъуэрэ СулътIанрэ кIуащ урыс пащтыхь Грозный Иван деж, къумыкъупщым щахъумэну елъэIуну. СулътIан и лъэIум ипкъ иткIэ, пащтыхьым унафэ ищIащ абы чыристан диныр кърагъэщтэну, езым и пщIантIэм дэт унэхэм ящыщ зым щыпсэуну. Къыхуагъэува унафэр игъэзащIэу, СулътIан диныр къищта нэужь, Михаил цIэр къыфIащащ икIи абы щIэныгъэ ирагъэгъуэту пащтыхьым хуагъэлэжьэн папщIэ ирагъэджащ.
Белгъэрыкъуэ къыжраIащ къумыкъу шамхалым щызыхъумэн дзэ Къэбэрдейм къагъэкIуэну пащтыхьым унафэ зэрищIар.
Михаил илъэс 19 щыхъуам, Грознэм и унафэкIэ кърагъэшащ пащтыхьым и щыкъу щIалэ Захарьин-Юрьев Василий и пхъур. Михаил зэрихьа лIыгъэм, бгъэдэлъа къарумрэ акъылымрэ я щыхьэту тхыдэм къыхэнэжащ Iуэхушхуэ куэд. Апхуэдэу, 1559 гъэм СулътIан и зауэлIхэр и гъусэу Урысейм и ипщэрабгъу къэрал гъунапкъэхэм бийм и шу гуп щызэтрикъутащ. Япэ дыдэу Черкасский Михаил зыкъыщигъэлъэгъуа зауэрат ар.
Черкасский Михаил 1567 гъэм зауэм хэтащ дзэпщ Iэтащхьэу. А лъэхъэнэм пащтыхьым егъэлеяуэ гулъытэ къыхуищIу щытащ Марие и дэлъхум: щIапIэшхуэ къритат, Клязьмэ псым Iут Пороховец къалэри хэту. Михаил къулыкъушхуэ зыбжанэ IэщIэлъащ: боярину, хэкушхуэ зыIэщIэлъ пщыуэ, боярхэм я судым и комиссэм и унафэщIу, опричнэ думэм и Iэтащхьэу, япэ дзэпщу.
Михаил урысыдзэхэм я Iэтащхьэу зауэ зыбжанэм 1571 гъэм нэс жыджэру хэтащ. Ар Ливон зауэми щыIащ, I563 гъэм Полоцк къалэр къыщащтам а текIуэныгъэшхуэм и хъыбарыфIыр пащтыхьым деж къэзыгъэсар Михаилщ.
Къэбэрдей пщышхуэ Къундет и къуэр 1624 гъэм и пэщIэдзэм Москва кIуащ и адэм и унафэкIэ. А гъэм, Урыскъан чыристан диныр къищта нэужь, цIэуэ Яков къыфIащащ. Апхуэдэу абы къратат стольник (боярым нэхърэ зыкIэ нэхъ лъахъшэ) къулыкъур. Урыскъан бгъэдэлъа акъылым, щIэныгъэм, зэфIэкIым я щыхьэтщ къыкIэлъыкIуэ гъэм къыхуагъэфэща къулыкъур – Дыщэ палатэ цIыкIум стольникхэм яхэсу япэ тIысыпIэм щыст.
Уеблэмэ, 1626 гъэм мазаем и 5-м пащтыхь Михаил Федорович и хьэгъуэлIыгъуэм, щауэр здэщысын хуей тIысыпIэм деж щысащ Яков. А зэманым щегъэжьауэ, Черкасский Яков, Романов Иван, Черкасский Иван, Черкасский Дмитрий сымэ я фIыщIэкIэ, пащтыхьым и гъунэгъуу щытащ. Абы Иноземнэ приказым къулыкъу щищIащ, дзэпщу Тулэ щыIащ I64I, I645 гъэхэм.
Черкасский Алексей I680 гъэм фокIадэм и 28-м Москва къыщалъхуащ. Урысей тхыдэм лъагъуэшхуэ къыхинащ абы, ауэ езыр лъэужьыншэ хъуат. ЗэрыжаIэжымкIэ, канцлер ин Черкасский Алексей нэхърэ нэхъ къулей Урысейм исакъым, и пщIэр лъагэт, пащтыхьым дзыхь къыхуищIырт, ауэ, ди жагъуэ зэрыхъунщи, Черкасскэ лIакъуэм и иужьрейт. А зэманым псэуа, Алексей къыдэлэжьа къулыкъущIэхэм къызэранэкIа гукъэкIыж-тхыгъэхэм къазэрыхэщыжымкIэ, канцлер Черкасскэр псэлъэрейтэкъым, цIыху зэтетт, щэхут, дэнэ щымыIами, сыт хуэдэ IэнатIэ зэримыхьами сакъыу апхуэдэт.
1702 гъэм Алексей ягъакIуэ и адэм, тобольск дзэпщ Михаил дэIэпыкъуну. Илъэси10-кIэ абы къулыкъу щызэрехьэ. А зэманым къриубыдэу сыт хуэдэ IуэхугъуэкIэ Алексей зыкъигъэлъэгъуа жыпIэмэ, абы иухуащ Броннэ быдапIэр. Алексей и адэр дунейм ехыжа нэужь, 1712 гъэм, ар пащтыхьым ириджэжри, стольникыу и деж щыIащ.
1714 гъэм щегъэжьауэ Черкасскэр щылэжьащ къалэ канцелярием. Петербург щаухуэм щыгъуэ, Петр Езанэм абы унафэ къыхуищIат Москварэ къинэмыщI щIыпIэхэмрэ къыщигъуэту нэхъ Iэзэ дыдэу IэщIагъэлI 458-рэ къалащхьэм елэжьыну къришэлIэну. КъищынэмыщIауэ, илъэс 20 нэхърэ мынэхъыжьу щIалэщIэ I5 къигъуэту, коммерцэ щIэныгъэхэр ирагъэджын папщIэ хамэ къэралыгъуэхэм ягъэкIуэну. Алексей къыхуащIа унафэхэр псынщIэу, нэсу зэригъэзащIэу щытам и щыхьэтщ къыкIэлъыкIуэ гъэм ар Петербург щрагъэкIуэкI лэжьыгъэм кIэлъыплъыну обер-комиссар зэращIар. Черкасскэр а къулыкъум тетащ I7I9 гъэ пщIондэ.
1719 гъэм Петр I и унафэкIэ Черкасский Алексей Сыбырым и губернатору ягъэуващ. Урысейр а зэманым губернэу 8-т зэрыхъур. Сыбырым губернатору щыIа Гагариным дзыхь хуащIа мылъкур зэхидыгъуэжати арат Черкасскэр щIагъэкIуар. Пащтыхьым абы дзыхь къыхуищIырт, зэрыцIыху пэжыр, зэрымынэпсейр ищIэрт, къищынэмыщIауэ, Алексей Сыбырыр фIы дыдэу ицIыхурт.
ИлъэситхукIэ Сыбырым и тету зэрыщыIам къриубыдэу, Черкасскэм а щIыналъэр башкирхэмрэ монголхэмрэ ящихъумащ. Черкасскэр дэлэжьауэ щытащ Екатеринэ Езанэм, Петр ЕтIуанэм, Аннэ Иоановнэ сымэ. Къыхэгъэщыпхъэщ, пащтыхьыр дунейм ехыжа нэужь, абы и унагъуэм и пщIантIэм къыщекIуэкI псалъэмакъхэм, тетыгъуэм щхьэкIэ зэныкъуэкъухэм защидзейуэ Алексей зэрыщытар. Абы щыгъуэщ Черкасскэм Первозваннэм, Невскэм я орденхэр къыщыхуагъэфэщар.
1727 гъэм гъатхэпэм и 8-м Екатеринэ I къызэригъэпэща коммерцэмкIэ комиссэм хагъэхьащ Черкасскэр. Алексей къызыхуигъэщIари, и акъылри, и зэфIэкIри къыщигъэсэбэпын къулыкъур арат – политикэ утыкур. «Черкасский Алексей щапхъэ зытрахым хуэдэ политикщ. Гурэ псэкIэ и лэжьыгъэм хуэпэжщ, Пащтыхь гуащэми пщIэшхуэ къыхуещI», - апхуэдэ псалъэхэр урыс тхыдэм къыхэнэжащ канцлерым теухуауэ.
