Зи гъащIэ гъуэгуанэр гъэщIэгъуэн икIи купщIафIэ

Журналист, публицист цIэрыIуэ Мэшыкъуэ Тэзэл Инал и къуэм нобэ и ныбжьыр илъэс 80 ирокъу. Абы Ломоносовым и цIэр зэрихьэу Москва дэт къэрал университетыр 1966 гъэм, абы и аспирантурэр 1973 гъэм къиухащ. Тхыдэ щIэныгъэхэмкIэ кандидатщ. 1975 - 1979 гъэхэм ар Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Министрхэм я Советым и Аппаратым, 1979 - 1991 гъэхэм КПСС-м и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым щылэжьащ. 1991 - 1998 гъэхэм «Кабардино-Балкарская правда» газетым и редактор нэхъыщхьэу, 1998 – 2002 гъэхэм КъБР-м печатымрэ хъыбарегъащIэ IэнатIэхэмкIэ и министрым и къуэдзэу щытащ, 2003 – 2008 гъэхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ и институтым и щIэныгъэ лэжьакIуэ нэхъыжьу щыIащ, 2008 – 2010 гъэхэм «Эль-Фа» тхылъ тедзапIэм и редактор нэхъыщхьэу лэжьащ. Тэзэл журналистхэм я республикэ, урысейпсо, дунейпсо зэпеуэхэм я лауреатщ, УФ-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэщ, Адыгэ Республикэм, КъШР-м щIыхь зиIэ я журналистщ, ТворчествэмкIэ дунейпсо академием и академикщ, УФ-м и хэгъэгухэм къыщыдэкI газетхэм я редактор нэхъыщхьэхэм я Клубым хэтщ. Абы и Iэдакъэ къыщIэкIащ «Мерило всех ценностей», «Злободневное и вечное», «О пережитом без ретуши», «Больше думал о Родине, чем о благе своем», «Услышанное слово»  тхылъхэр. Мы зэманым Мэшыкъуэр литературэ-публицистикэ Iуэхум жыджэру хэтщ. И юбилейм ирихьэлIэу ар къыддэгуэшащ и гъащIэм щыщ гукъэкIыжхэмкIэ, гупсысэхэмкIэ.

Сабиигъуэ

 - Хэку зауэшхуэм, абы иужь лъэхъэнэм зи сабиигъуэр хиубыдахэм, а зэманым и гугъуехь псори зыгъэвахэм сащыщщ сэ. Тшхын, щыттIэгъэн тэмэму дгъуэтыртэкъым. Ди адэри ди анэри колхозым щылажьэрт. Илъэс псом я гугъуехьыпщIэр гъэм и кIэм деж гъавэ е ахъшэ тIэкIу къратыжу арат. Езыхэр нэху мыщу губгъуэм дэкIырт, дэри, сабийхэр, дыздыдахырти, вагъэмбэкъум дыдагъэтIысхьэрт, сэхуран е нартыху пхъафэ, къытIэрыхьэм елъытауэ,  щытшхаи къэхъуащ, шэч хэмылъу.

А зэманым нэхъ сфIэгъэщIэгъуэн хъуауэ сигу къинэжар сыт жыпIэмэ, махуэ псом хьэлIамэпсым фIэкIа шхыныгъуэ зимыIа цIыхухъуи цIыхубзи зыщIегъэх ямыIэу лажьэрт, уеблэмэ пщыхьэщхьэкIэри къахуемыхыжу мазэгъуэ жэщым губгъуэм итт, IэкIэ нартыхур къыдачыжу, гуэдзыр ягъэлъалъэу. Сыт хуэдэу зэманыр гугъуу щымытами, цIыхухэм я гур зэIухат, псэ къабзэхэт, фIым хуэплъэу, къэкIуэну дахэ зэраIэнур хьэкъ ящыхъуауэ псэурт. Абы щыгъуэм куэбжэ гъэбыдаи бжыхь къещIэкIаи щыIакъым, цIыхухэр нэхъ зэкIэлъыкIуэрт, сощIэж, зы джэд цIыкIу яукIамэ, Iэмал имыIэу гъунэгъу Iыхьэ абы хагъэкIырт. Иджы сыт тлъагъур? ЦIыхухэр куэдкIэ нэхъ фэ Iув хъуащ,  гъущI сэрейхэмкIэ я щIапIэхэр кърагъэбыдэкIри, гъущI куэбжэ лъагэхэр халъхьэж. ЦIыхухэм я хьэл-щэным, дуней тетыкIэм зихъуэжащ. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, фIы и лъэныкъуэкIэкъым. ЦIыхугъэм, хабзэм, нэмысым я пIэр мылъкум иубыдащ.

Дэ дыкъэхъуащ адэ-анэм я дуней тетыкIэр ди щапхъэу, езыхэми я бынхэм цIыху нэс къыхащIыкIынымкIэ я гуащIэ еблэжакъым. Зэкъуэшитху дыхъурти, псоми щIэныгъэ дагъэгъуэтащ, 4-м къэдухащ Москва и еджапIэ нэхъыфI дыдэхэр. Дызыхуеджэр тэмэму къагурымыIуэми, зэи а Iуэхур къытпаубыдакъым, щIэныгъэ нэхъыщхьэ зэрызэдгъэгъуэтар гуапэ зэращыхъуар зыхэтщIэрт. Ди дипломхэр щедгъэлъагъум, абыхэм я нэгум итлъэгъуа гушхуэныгъэр куэд и уасэт.

IэщIагъэм и къежьапIэр

-  СыцIыкIуу газет еджэн щIэздзащ. Абы къытехуэ тхыгъэхэм зи унэцIэ щIэтхэм сехъуапсэрт.  Абыхэм хуэдэу сэри зыгуэрхэр стхамэ, цIыхухэм сыкъащIэнт, жысIэу сегупсысырт. Нэхъ балигъ сыхъури, мо сызэджэм теухуауэ сэ езым си Iуэху еплъыкIэ сиIэж хъуащ икIи абыкIэ цIыхухэм сазэрыдэгуэшэным, нэгъуэщI си гупсысэхэри утыку къызэрисхьэным сыхущIэкъу хъуащ. А Iуэхум нэхъри сытригъэгушхуащ си анэ шыпхъум и къуэ, тхакIуэ Къущхьэ СулътIан.  Адыгэхэм ящыщу япэу аращ къэзыухар Горькэм и цIэр зэрихьэу Москва дэт  Литературэ институтыр.  СулътIан Сэрмакъ къуажэ щыпсэурт, сэ си зыгъэпсэхугъуэхэр абыхэ я деж щызгъакIуэрти, стIолым бгъэдэсу тхэуэ щыслъагъукIэ сехъуапсэрт.  Абыи сечэнджэщри, Литературэ институтым е МКъУ-м  журналистикэмкIэ и факультетым сыщIэтIысхьэну мурад сщIащ. АрщхьэкIэ абыхэм укъащтэн щхьэкIэ илъэситIкIэ улэжьауэ щытын хуейт.  Къэнэжрати, Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и тхыдэ-филологие къудамэм сыщIэтIысхьащ. Абы илъэситI хуэдэкIэ сыщеджауэ, МКъУ-м и профессоритI лекцэ къеджэну ди университетым къэкIуауэ,  срагъэцIыхуащ, си тхыгъэхэм зыщагъэгъуэзащ. Абыхэм си тхыгъэр къыздащтэщ, сэри сакIэлъыкIуэну къызжаIэри, ягъэзэжащ. КъэпщытакIуэ гупыр си тхыгъэм еджащ, си оценкэхэмкIи сыкъикIырти, сызыщIэхъуэпса еджапIэм гугъу сыдемыхьу сыщIэтIысхьащ.

Журналист ныбжьыщIэхэм яхуэгъэза чэнджэщ

- Ди республикэм икIауэ сэ си ужькIэ цIыху зыбжанэм къаухащ МКъУ-м и журналистикэ факультетыр. Абыхэм ящыщу журналистикэм зезытар мащIэщ. Ар къызыхэкIар а IэщIагъэм пщIэшхуэ имыIэу, къыпэкIуэ улахуэри мащIэу зэрыщытырт. Гугъущ, жэуаплыныгъэшхуэ зыпылъщ журналист IэщIагъэр. Псом япэрауэ, ар къыхэзыхым ищIэн хуейщ итх, жиIэ дэтхэнэ зы псалъэмкIи жэуап зэрихьыр, абы къищынэмыщIауэ, дунейм щекIуэкIым фIыуэ щыгъуазэу щытыпхъэщ, жэщи махуи и щIэныгъэм, и къэухьым зэрыхигъэхъуэным хущIэкъупхъэщ. ФIы дыдэт а IэщIагъэм щыхуагъасэ еджапIэ тэмэм къыхуэухамэ.

Хэт зи щIалэгъуэм усэ зымытхар?!

-  6 - 7-нэ классхэм сыщIэсу усэ тхын щIэздзащ. УсакIуэхэм я IэдакъэщIэкIхэм сыкъеджэурэ, хуэм-хуэмурэ сэри а Iуэхум хэша сыхъуащ. Псом хуэмыдэу сыдехьэх Некрасов Николай и творчествэм, фIыуэ солъагъу Пушкин Александр, Лермонтов Михаил, Есенин Сергей сымэ я усэхэр. Илъэс куэдкIэ узэIэбэкIыжмэ, газетым къытрадза усэхэри сиIэщ. Ди къэралыр Германием зэрытекIуэрэ илъэс 20 щрикъум ирихьэлIэу адыгэбзэкIэ усэ стхат, ар БжэныкIэ Мухьэб урысыбзэкIэ зэридзэкIат. «Советская Россия» газетым лэжьыгъэ и пIалъэ зыщыхэзгъэгъуэзэну сагъэкIуауэ сыщыIэу, а махуэшхуэм теухуа усэ къалъыхъуэрт. Сэ апхуэдэ усэ сызэриIэр щажесIэм, ар сIахри къытрадзауэ щытащ. ИужькIэ нэгъуэщIхэри университетым къыщыдэкI газетми  тездзауэ щытащ. Си усэхэр утыку къихьэн куэд щIауэ щызгъэтащ. Абы и щхьэусыгъуэри зи творчествэм сыдихьэх усакIуэхэм я IэдакъэщIэкIхэм елъытауэ, сэ стхыхэр куэдкIэ нэхъ  мыхьэнэншэу къызэрысщыхъужырщ. Ауэ усэ фIыуэ зылъагъур, зэгуэр а бзэр зыгъэшэрыуэу щытар игъащIэ псокIэ Усыгъэм и гъэру къонэж. Абы хузэфIэкIынукъым мытхэн. Утыку къримыхьэми, гум къиIукI сатырхэр абы сытым дежи тхылъымпIэм «дигуэшынущ».